Vai trò, trách nhiệm người đứng đầu cấp ủy, chính quyền

Với quan niệm “Cán bộ là cái gốc của mọi công việc”⁽¹⁾, “Muôn việc thành công hoặc thất bại, đều do cán bộ tốt hoặc kém”⁽²⁾, sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt coi trọng công tác cán bộ, đặc biệt là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp và luôn đặt công tác này lên vị trí hàng đầu trong xây dựng Đảng và Nhà nước. Trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc”, đề cập đến việc lựa chọn cán bộ, Người nhấn mạnh phải có 4 tiêu chuẩn sau đây:

a) Những người đã tỏ ra rất trung thành và hăng hái trong công việc, trong lúc đấu tranh.

b) Những người liên lạc mật thiết với dân chúng, hiểu biết dân chúng. Luôn luôn chú ý tới lợi ích của dân chúng. Như thế thì dân chúng mới tin cậy cán bộ và nhận cán bộ đó là người lãnh đạo của họ.

c) Những người có thể phụ trách giải quyết các vấn đề trong những hoàn cảnh khó khăn… Người lãnh đạo đúng đắn cần phải: Khi thất bại không hoang mang, khi thắng lợi không kiêu ngạo. Khi thi hành các nghị quyết kiên quyết, gan góc không sợ khó khăn.

d) Những người luôn giữ đúng kỷ luật”⁽³⁾.

Thấm nhuần tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác cán bộ, Đảng ta luôn xác định cán bộ là nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng. Xây dựng đội ngũ cán bộ, trong đó có cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp là công việc hệ trọng của Đảng, phải được tiến hành thường xuyên, thận trọng, khoa học, chặt chẽ và hiệu quả. Nghị quyết số 03-NQ/HNTW, ngày 18-6-1997, của Hội nghị Trung ương 3 khóa VIII, “Về chiến lược cán bộ thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước phát huy quyền làm chủ của nhân dân, tiếp tục xây dựng Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong sạch, vững mạnh” đã đề ra “Tiêu chuẩn cán bộ trong thời kỳ mới”. Theo đó, bên cạnh yêu cầu phải đáp ứng tiêu chuẩn chung của mọi cán bộ, thì cán bộ lãnh đạo của Đảng, Nhà nước, đoàn thể nhân dân phải: “Có bản lĩnh chính trị vững vàng trên cơ sở lập trường giai cấp công nhân, tuyệt đối trung thành với lý tưởng cách mạng, với chủ nghĩa Mác - Lê nin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Có năng lực dự báo và định hướng sự phát triển, tổng kết thực tiễn, tham gia xây dựng đường lối, chính sách, pháp luật; thuyết phục và tổ chức nhân dân thực hiện. Có ý thức và khả năng đấu tranh bảo vệ quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước. Gương mẫu về đạo đức, lối sống. Có tác phong dân chủ, khoa học, có khả năng tập hợp quần chúng, đoàn kết cán bộ. Có kiến thức về khoa học lãnh đạo và quản lý. Đã học tập có hệ thống ở các trường của Đảng, Nhà nước và đoàn thể nhân dân; trải qua hoạt động thực tiễn có hiệu quả”.

Để tạo chuyển biến mạnh mẽ về công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XI “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay” đã đề ra yêu cầu phải tập trung cao độ để lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện tốt ba vấn đề cấp bách, trong đó có việc “xác định rõ thẩm quyền, trách nhiệm người đứng đầu cấp ủy, chính quyền trong mối quan hệ với tập thể cấp ủy, cơ quan, đơn vị; tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng”. Vấn đề về vai trò, trách nhiệm, thẩm quyền người đứng đầu cấp ủy, chính quyền trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng tiếp tục được làm rõ trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XII “Về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”; Quy định số 55-QĐ/TW, ngày 19-12-2016, của Bộ Chính trị, “Về một số việc cần làm ngay để tăng cường vai trò nêu gương của cán bộ, đảng viên”; Quy định số 08-QĐi/TW, ngày 25-10-2018, của Ban Chấp hành Trung ương, “Về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Ban Bí thư, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương”. Đến Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, quan điểm về xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược và người đứng đầu được Đảng ta xác định: “Xây dựng đội ngũ cán bộ, trước hết là người đứng đầu có bản lĩnh chính trị vững vàng, có đạo đức trong sáng, năng lực nổi bật, dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đổi mới sáng tạo, dám đương đầu với khó khăn, thử thách, dám hành động vì lợi ích chung, có uy tín cao và thật sự tiên phong gương mẫu, là hạt nhân đoàn kết. Xây dựng quy định về thẩm quyền, trách nhiệm của người đứng đầu trong công tác cán bộ và quản lý cán bộ; thực hiện tốt quy định về kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ, chống chạy chức, chạy quyền”⁽⁴⁾.

Những chuyển biến tích cực trong việc thực hiện và phát huy vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp

Quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm chỉ đạo của Đảng về công tác cán bộ và xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp, trải qua hơn 35 năm tiến hành công cuộc đổi mới toàn diện, đồng bộ, dưới sự lãnh đạo của Đảng, đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp ở nước ta đã có bước trưởng thành, phát triển về nhiều mặt. Trong đó, việc thực hiện và phát huy vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp có những chuyển biến tích cực.

Văn kiện Đại hội XIII của Đảng nêu rõ, trong nhiệm kỳ qua, “việc đổi mới phong cách, lề lối làm việc của các cơ quan lãnh đạo Đảng từ Trung ương tới cơ sở có bước tiến bộ. Coi trọng việc phát huy vai trò, trách nhiệm của các tổ chức đảng, đảng viên, nhất là người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội”⁽⁵⁾. Người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền ở nhiều nơi đã làm tốt vai trò chủ thể trong việc ban hành các quyết định để lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ trọng tâm, các khâu đột phá; chủ động, tích cực trong việc lãnh đạo, chỉ đạo ban hành nhiều quy định, quy chế về đánh giá, quy hoạch, luân chuyển, bổ nhiệm, giới thiệu cán bộ vào các tổ chức trong hệ thống chính trị và tăng cường kiểm soát quyền lực, chống chạy chức, chạy quyền.

Việc tăng cường luân chuyển, bố trí bí thư cấp tỉnh, cấp huyện không phải là người địa phương đã góp phần nâng cao vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội tại nhiều địa phương, hạn chế sức ép từ “mối quan hệ họ hàng thân thích”, “lợi ích nhóm”, “sân sau” ở những địa bàn được luân chuyển đến. Ở nhiều nơi, vai trò của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền được nâng cao thông qua việc đưa công tác tiếp dân và đối thoại với nhân dân ngày càng đi vào nền nếp. Trong 5 năm 2016 - 2020, “cấp ủy, người đứng đầu cấp ủy các cấp đã phối hợp với Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội tổ chức hơn 9.000 hội nghị đối thoại giữa cấp ủy, chính quyền với nhân dân”⁽⁶⁾.

Trong công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp ngày càng thể hiện rõ vai trò tiền phong, gương mẫu trong việc tu dưỡng, rèn luyện phẩm chất, đạo đức cách mạng, không tham nhũng và quyết liệt trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng. Nhờ đó, tình trạng tham nhũng, lãng phí từng bước được kiềm chế, có chiều hướng thuyên giảm. Trong xu thế đẩy mạnh xây dựng chính quyền kiến tạo, hành động, phục vụ người dân, doanh nghiệp, ngày càng xuất hiện nhiều người đứng đầu cấp ủy, chính quyền quyết liệt trong lãnh đạo, chỉ đạo cải tiến lề lối làm việc, cải cách hành chính, giảm bớt các thủ tục gây phiền hà, rút ngắn thời gian tiếp nhận và giải quyết các loại hồ sơ để nâng cao chất lượng phục vụ người dân, doanh nghiệp.

Điểm nổi bật trong 5 năm 2016 - 2020 là “đội ngũ cán bộ, đảng viên, người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp đã đề cao tinh thần trách nhiệm, giữ gìn phẩm chất, đạo đức, lối sống; gương mẫu đi đầu, tận tụy với công việc, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao”⁽⁷⁾. Cùng với quán triệt, lãnh đạo, chỉ đạo triển khai thực hiện tốt Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XI, khóa XII về xây dựng, chỉnh đốn Đảng, người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp đã nghiêm túc thực hiện và lãnh đạo, chỉ đạo cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, nghiêm túc thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW của Bộ Chính trị “Về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”, đưa việc học tập và làm theo Bác trở thành trách nhiệm thường xuyên của cả hệ thống chính trị và tạo sức lan tỏa ngày càng mạnh mẽ trong xã hội.

Bên cạnh những chuyển biến tích cực, việc thực hiện vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp cũng còn một số hạn chế, yếu kém cần sớm được khắc phục:

Trong việc thực hiện trách nhiệm của người đứng đầu, ở nhiều địa phương, đơn vị, “việc cụ thể hóa, tổ chức thực hiện đường lối, chủ trương, nghị quyết của Đảng của một số cấp ủy, tổ chức đảng chưa kịp thời, chưa sát thực tế; công tác lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện một số chủ trương, nghị quyết có nơi, có lúc chưa quyết liệt, còn yếu kém, chậm trễ nhưng chưa xác định rõ trách nhiệm của tập thể, cá nhân, nhất là người đứng đầu”⁽⁸⁾. Một số nơi còn có tình trạng người đứng đầu cấp ủy, chính quyền không thực hiện đúng quyền hạn theo quy định... Một số người đứng đầu có biểu hiện lạm quyền, chuyên quyền, độc đoán, coi thường kỷ luật của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Khi địa phương, đơn vị xảy ra sai phạm, nhiều người không gương mẫu nhận và chịu trách nhiệm, đùn đẩy, đổ lỗi cho hoàn cảnh khách quan, cho cơ chế,… Một số nơi, người đứng đầu cấp ủy, chính quyền chưa toàn tâm toàn ý trong thực hiện trách nhiệm được giao; thiếu gắn bó với nhân dân; dung túng cho cán bộ, công chức dưới quyền làm điều sai trái; gây bè kết phái làm mất đoàn kết nội bộ; khi bị phát hiện sai phạm thì tìm mọi cách “chạy tội”, “chạy án”…

Những hạn chế, khuyết điểm có liên quan đến trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp có nguyên nhân một phần là do “vẫn còn tình trạng nói không đi đôi với làm; không tuân thủ nguyên tắc của Đảng; quan liêu, tham nhũng, lãng phí, cá nhân chủ nghĩa, cơ hội, thực dụng, bè phái, gây mất đoàn kết nội bộ, chưa nêu cao ý thức trách nhiệm trước tổ chức, cơ quan, đơn vị, địa phương và nhân dân. Thực hiện quy định về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên chưa trở thành nền nếp, hiệu quả chưa cao”⁽⁹⁾…

Xây dựng đội ngũ người đứng đầu cấp ủy, chính quyền ngang tầm nhiệm vụ trong giai đoạn cách mạng mới

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã đề ra phương hướng: “Tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược và người đứng đầu đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ”⁽¹⁰⁾, theo đó, cần chú trọng thực hiện tốt một số nội dung:

Một là, rèn luyện, nâng cao bản lĩnh chính trị cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp. Việc rèn luyện bản lĩnh chính trị phải được tiến hành đồng bộ thông qua việc thường xuyên bồi dưỡng phẩm chất, đạo đức, trình độ lý luận chính trị, trình độ chuyên môn, phương pháp làm việc, năng lực công tác,… gắn liền với việc tự giác tu dưỡng, rèn luyện bản lĩnh chính trị của mỗi người. Cần đánh giá bản lĩnh chính trị của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp theo hướng chú trọng đánh giá hiệu quả kinh tế, hiệu quả chính trị và hiệu quả xã hội từ việc thực hiện nhiệm vụ lãnh đạo, quản lý; quy định thống nhất giữa đánh giá bản lĩnh chính trị với kết quả thực thi nhiệm vụ và đạo đức công vụ của cán bộ lãnh đạo, quản lý. Cùng với việc phát huy tính tích cực, tự giác, gương mẫu trong rèn luyện bản lĩnh chính trị, cấp ủy các cấp chú trọng xây dựng cơ chế, môi trường để mỗi người đứng đầu cấp ủy, chính quyền có điều kiện, động lực rèn luyện, tu dưỡng, phấn đấu nâng cao bản lĩnh chính trị, năng lực công tác.

Hai là, đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, nhất là học tập, rèn luyện phong cách lãnh đạo, quản lý, chú trọng nêu gương về phẩm chất, lối sống, đạo đức cách mạng; tính khách quan, khoa học trong xử lý, giải quyết công việc; vừa có tầm nhìn xa vừa sâu sát thực tiễn; tôn trọng hiện thực khách quan, tránh bệnh chủ quan, duy ý chí; nói đi đôi với làm; biết tạo thời cơ và nắm bắt thời cơ để hành động và đưa ra những quyết định đúng đắn trong mọi tình huống, nhất là trong những tình huống phức tạp, khó khăn.

Lãnh đạo, quản lý theo phong cách Hồ Chí Minh là lãnh đạo, quản lý bảo đảm tính dân chủ, công khai, minh bạch nhưng luôn tuân thủ kỷ cương, kỷ luật của tổ chức; lãnh đạo, quản lý gắn với kiểm tra, giám sát, tổng kết và rút kinh nghiệm kịp thời; luôn sâu sát cơ sở, gần gũi với cấp dưới, với quần chúng; biết dựa vào nhân dân, phát huy sức mạnh của nhân dân để thực hiện thành công mục tiêu đã đề ra.

Ba là, xác định rõ thẩm quyền, trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền trong mối quan hệ với tập thể cấp ủy, cơ quan, đơn vị. Để thực hiện tốt yêu cầu này, cần quy định rõ mối quan hệ và thẩm quyền của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền trong mối quan hệ với tập thể cấp ủy, cơ quan, đơn vị trên cơ sở quy chế hóa, quy trình hóa các mối quan hệ giữa cấp ủy với người đứng đầu cơ quan, đơn vị; tiếp tục bổ sung, hoàn thiện các quy định liên quan đến nguyên tắc, cơ chế tổ chức và hoạt động trong bộ máy lãnh đạo của Đảng, bộ máy quản lý của chính quyền các cấp. Cần phân định rõ những nhiệm vụ, quyền hạn nào thuộc về cấp ủy; những nhiệm vụ, quyền hạn nào thuộc về người đứng đầu cấp ủy, chính quyền để tránh trường hợp người đứng đầu ỷ lại tập thể, đổ lỗi cho tập thể khi không làm tròn trách nhiệm hoặc ngược lại, lợi dụng tập thể làm “bình phong” để lộng quyền, chuyên quyền, độc đoán, mất dân chủ trong lãnh đạo, quản lý. Đồng thời, cần có quy định nhằm tăng cường quyền hạn và trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền theo nguyên tắc “trao trách nhiệm phải gắn với trao quyền hạn”.

Bốn là, người đứng đầu cấp ủy, chính quyền phải quyết đoán, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đương đầu với khó khăn, thử thách, hành động vì lợi ích chung; phát huy tốt những tố chất của một thủ lĩnh chính trị để dẫn dắt tập thể cùng đồng lòng hành động đạt được những mục tiêu đã đề ra, hoàn thành tốt nhiệm vụ trước Đảng, trước nhân dân. Người đứng đầu có tính quyết đoán không phải là người độc đoán, cũng không phải là người quyết định vấn đề vì muốn đề cao vai trò cá nhân. Tính quyết đoán, dám nghĩ, dám làm của người đứng đầu không chỉ dựa vào quyền uy mà còn phải dựa trên sự kết hợp hài hòa giữa tình cảm cách mạng với nền tảng tri thức khoa học về chuyên môn, nghệ thuật, nguyên tắc lãnh đạo, quản lý; dựa trên năng lực thuyết phục tập thể đồng thuận với những quyết định của mình.

Năm là, người đứng đầu phải sâu sát cơ sở, nắm vững thực tiễn, kịp thời giúp cơ sở giải quyết các khó khăn và vấn đề nảy sinh trong thực tiễn là trách nhiệm, tác phong công tác cần phải có; đồng thời cũng là một tiêu chuẩn đo năng lực, phẩm chất của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp. Để có phong cách lãnh đạo sâu sát, người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp phải dành thời gian đi cơ sở, trực tiếp trao đổi, đối thoại với người dân, doanh nghiệp, các cơ quan, tổ chức; thường xuyên xem, nghe, đọc trên các phương tiện thông tin truyền thông, qua mạng xã hội, qua trao đổi ý kiến với cấp dưới, đồng chí, đồng nghiệp,… từ đó tránh được bệnh quan liêu, hạn chế tình trạng ra các quyết định, chủ trương thiếu tính thực tiễn, duy ý chí. Mặt khác, cần xem phong cách sâu sát cơ sở, thực tiễn là một tiêu chí, một yêu cầu cần thiết trong quy hoạch, đề bạt cán bộ giữ vị trí người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp.

Sáu là, xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, người đứng đầu cấp ủy, chính quyền đổi mới sáng tạo, trên cơ sở cần hoàn thiện chính sách, pháp luật, tạo môi trường, điều kiện cho người đứng đầu mạnh dạn đề xuất, triển khai những ý tưởng đổi mới sáng tạo, nhất là trong những lĩnh vực khó, phức tạp của địa phương, cơ quan, đơn vị. Khuyến khích, trọng dụng những người đứng đầu có tinh thần đổi mới sáng tạo và có cơ chế bảo vệ họ khi xảy ra những sai sót, rủi ro ngoài ý muốn; có những đột phá trong phương thức lãnh đạo, điều hành để đạt hiệu quả cao trong công việc, đồng thời biết tạo điều kiện, môi trường, khuyến khích cho cấp dưới đổi mới sáng tạo. Tiếp tục đổi mới, cải cách chính sách tiền lương tương xứng với giá trị sức lao động của đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, người đứng đầu các cấp, coi trọng việc dựa trên hiệu quả, chất lượng công việc gắn với tinh thần đổi mới sáng tạo, không đơn thuần theo vị trí, chức danh công việc.

Bảy là, hoàn thiện hệ thống pháp luật, đổi mới cơ chế, chính sách liên quan đến trách nhiệm, quyền hạn của người đứng đầu, nhất là cần xác định rõ trách nhiệm cá nhân, trách nhiệm tập thể trong các cơ quan, tổ chức để vừa phát huy tốt trí tuệ tập thể, vừa tăng khả năng trao quyền cho người đứng đầu trong việc ra quyết định và chỉ đạo thực hiện quyết định. Cần phân định rõ chức năng, nhiệm vụ của từng cơ quan, tổ chức; bảo đảm sự rõ ràng giữa nghĩa vụ, quyền hạn, quyền lợi làm cơ sở cho việc phân định rõ trách nhiệm, quyền hạn của người đứng đầu, góp phần ngăn chặn tình trạng người đứng đầu lợi dụng kẽ hở pháp luật để lạm quyền, chuyên quyền, kéo theo những sai phạm trong lãnh đạo, quản lý, nhưng đồng thời cũng hạn chế tình trạng đòi hỏi trách nhiệm nhưng không giao quyền tương xứng hoặc cơ chế, chính sách gò bó khiến quyền lực không được thực thi hiệu quả, hạn chế sự đổi mới sáng tạo của người đứng đầu./.

-------------------

(1), (2), (3) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t.5, tr. 309, 280, 315
(4), (5) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t.I, tr.187, 77.
(6), (7), (8), (9), (10) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t.II, tr.204, 174-175, 168, 178-179, 230