Mô hình “Dân tin, Đảng cử” ở tỉnh Quảng Ninh - Cơ sở lý luận và thực tiễn

Trải qua các thời kỳ phát triển dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, sự gắn bó mật thiết giữa Đảng với nhân dân luôn là cội nguồn sức mạnh, nhân tố làm nên mọi thắng lợi trong sự nghiệp cách mạng của dân tộc ta. Bài học lớn rút ra là, trong điều kiện là đảng duy nhất cầm quyền, Đảng càng phải đặc biệt chăm lo, củng cố mối liên hệ mật thiết với nhân dân; bởi lẽ, sự nghiệp cách mạng là của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân; Đảng gắn bó và liên hệ mật thiết với nhân dân; nhân dân tin Đảng, theo Đảng, ủng hộ, giúp đỡ và bảo vệ Đảng. Những quan điểm chỉ đạo của Đảng và thực tiễn xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị ở tỉnh Quảng Ninh chính là cơ sở lý luận và thực tiễn để Tỉnh ủy Quảng Ninh thực hiện việc bầu trưởng thôn, bản, khu phố (trưởng thôn) là đảng viên do tổ chức đảng giới thiệu, theo quy trình nhân sự “Dân tin, rồi Đảng mới cử”.

Trước hết, mô hình “Dân tin, Đảng cử” ở tỉnh Quảng Ninh là sự quán triệt, cụ thể hóa, vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh và những nhận thức lý luận của Đảng về mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân; mọi hoạt động của Đảng đều vì hạnh phúc, ấm no của nhân dân, dựa vào nhân dân để củng cố, xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh.

Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng sôi nổi, phong phú của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn đặc biệt quan tâm xây dựng, củng cố mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân, yêu cầu đội ngũ cán bộ, đảng viên phải “lắng nghe, học hỏi nhân dân”. Người khẳng định, Đảng ta là một đảng cách mạng, một đảng vì nhân dân, vì đất nước và yêu cầu mỗi cán bộ, đảng viên phải luôn đặt lợi ích của Tổ quốc, của nhân dân lên trên lợi ích cá nhân. Người căn dặn, Đảng “phải liên lạc mật thiết với dân chúng. Không được rời xa dân chúng. Rời xa dân chúng là cô độc. Cô độc thì nhất định thất bại”⁽¹⁾.

Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, mối liên hệ giữa Đảng và nhân dân thuộc về bản chất của Đảng, không chỉ là tiêu chuẩn của một đảng mác-xít chân chính, mà còn là một trong những quy luật tồn tại và phát triển của Đảng. Bởi lẽ, mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân là một trong những vấn đề, nội dung cơ bản nhất trong công tác xây dựng Đảng, là nguồn gốc sức mạnh của Đảng, của dân tộc và là nhân tố quyết định mọi thắng lợi của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong các giai đoạn lịch sử.

Quán triệt chủ nghĩa Mác - Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của nhân dân trong sự nghiệp cách mạng của dân tộc, trong suốt quá trình xây dựng và phát triển, Đảng ta không ngừng chăm lo, vun đắp mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (năm 1991) nhấn mạnh: “Đảng liên hệ mật thiết với nhân dân, chịu sự giám sát của nhân dân, hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật”⁽²⁾. Đến Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Bổ sung, phát triển năm 2011), Đảng ta tiếp tục khẳng định, xác định rõ hơn mối quan hệ giữa Đảng với nhân dân: “Đảng gắn bó mật thiết với nhân dân, tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, dựa vào nhân dân để xây dựng Đảng, chịu sự giám sát của nhân dân, hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật”⁽³⁾. Kế thừa tinh thần đó, Đại hội XIII của Đảng đã thể hiện bước nhận thức mới, đầy đủ, rõ ràng hơn về mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân, về quyền làm chủ của nhân dân: “Trong mọi công việc của Đảng và Nhà nước, phải luôn quán triệt sâu sắc quan điểm “dân là gốc”; thật sự tin tưởng, tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, kiên trì thực hiện phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”... Thắt chặt mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân, dựa vào nhân dân để xây dựng Đảng; củng cố và tăng cường niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước, chế độ xã hội chủ nghĩa”⁽⁴⁾. Đại hội XIII đã đề ra phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ thưởng” để hiện thực hóa vị trí, vai trò quan trọng của quần chúng nhân dân trong sự nghiệp cách mạng của dân tộc, cũng là để nhấn mạnh thêm một bước mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân.

Theo đó, cấp ủy, chính quyền các cấp phải tăng cường tiếp xúc, đối thoại, lắng nghe, tiếp thu, giải quyết những bức xúc và nguyện vọng chính đáng của nhân dân, không để hình thành các “điểm nóng” về an ninh, trật tự xã hội; chú trọng phát huy quyền làm chủ, luôn quan tâm chăm lo tới mọi mặt đời sống của nhân dân. Đảng phải luôn cầu thị, tiến bộ, không ngừng đổi mới phương thức lãnh đạo, tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh; xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên có đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ, thật sự “trọng dân, gần dân, tin dân, hiểu dân, học dân, dựa vào dân và có trách nhiệm với dân”. Trên thực tế, các tổ tự quản của nhân dân ở cơ sở, hoạt động của ban thanh tra nhân dân, các tổ giám sát cộng đồng cũng là hình thức quan trọng để nhân dân có thể tham gia góp ý xây dựng, chỉnh đốn Đảng hiện nay. Thời gian qua, nhân dân đã tham gia giám sát cán bộ, đảng viên, nhất là những đảng viên có chức, có quyền, công tác ở những lĩnh vực dễ nảy sinh vi phạm, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực.

Từ thực tiễn thực hiện nhiệm vụ chính trị của mình, Tỉnh ủy Quảng Ninh xác định, dựa vào nhân dân để củng cố, xây dựng Đảng ngày càng trong sạch, vững mạnh; phát huy mạnh mẽ vai trò và đề cao vị trí của nhân dân trong công cuộc xây dựng, phát triển quê hương Quảng Ninh ngày càng giàu đẹp, văn minh. Những điều đó được coi là động lực, cơ sở lý luận và thực tiễn chủ yếu để Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh xây dựng, thực hiện mô hình “Dân tin, Đảng cử”, trong đó coi trọng vai trò nền tảng của các thôn, bản, tổ dân phố trên địa bàn.

Thứ hai, mô hình “Dân tin, Đảng cử” bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ giữa vai trò lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động của chính quyền cơ sở; mọi chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước được chính quyền cơ sở nhanh chóng tổ chức thực hiện hiệu quả.

Chính quyền cơ sở giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong hệ thống chính trị ở nước ta, bởi là cấp chính quyền gần dân nhất, là cầu nối giữa nhân dân với chính quyền cấp trên. Chính quyền cơ sở thực hiện chức năng quản lý nhà nước trên địa bàn xã, phường, thị trấn, đặc biệt là trong phát triển kinh tế, thực hiện các mục tiêu văn hóa - xã hội, như y tế, giáo dục cơ sở, bảo đảm cung cấp các dịch vụ công cho cộng đồng và người dân; hỗ trợ và mở rộng quyền tự quản của các thôn, làng trong phát triển và giải quyết các vấn đề xã hội trên cơ sở kế thừa và phát huy hương ước hay luật tục. Chính quyền địa phương và cơ sở còn có vai trò quan trọng trong góp phần bảo vệ môi trường, thực hiện bảo trợ xã hội đối với các đối tượng chính sách và đối tượng yếu thế, dễ bị tổn thương trong xã hội, nhằm thực hiện mục tiêu dân chủ và công bằng của chế độ xã hội chủ nghĩa ngay trong từng bước của quá trình phát triển.

Với tư cách là đội ngũ cán bộ trực tiếp gắn bó với nhân dân, chuyển tải và trực tiếp triển khai các chủ trương, chính sách, quyết định của cấp ủy, chính quyền các cấp tới từng người dân và hộ gia đình, nên việc tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ cấp cơ sở và dưới cơ sở (thôn, bản, tổ dân phố) có uy tín trong cộng đồng dân cư, vừa có năng lực và hiểu biết về quản lý nhà nước, vừa nắm vững nghiệp vụ công tác đảng là yêu cầu cấp thiết, nhằm bảo đảm sự lãnh đạo thống nhất, toàn diện của Đảng, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của chính quyền các cấp. Đó là căn cứ để Tỉnh ủy Quảng Ninh thực hiện mô hình “Dân tin, Đảng cử” rộng rãi trên địa bàn.

Thứ ba, mô hình “Dân tin, Đảng cử” là sự quán triệt, cụ thể hóa chủ trương nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của tổ chức bộ máy, tinh giản biên chế theo tinh thần các nghị quyết của Trung ương và sự đổi mới đột phá về tổ chức bộ máy của tỉnh Quảng Ninh.

Trong những năm qua, Đảng ta có nhiều chủ trương, nghị quyết, kết luận về xây dựng tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị gắn với tinh giản biên chế và cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức⁽⁵⁾; nhờ đó, các tổ chức trong hệ thống chính trị, cụ thể là các tổ chức của Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội từng bước được sắp xếp, kiện toàn; chức năng, nhiệm vụ, mối quan hệ công tác của các tổ chức đó được phân định, điều chỉnh hợp lý hơn, bảo đảm vai trò lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

Quán triệt quan điểm chỉ đạo của Trung ương về tinh giản biên chế, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị, Tỉnh ủy Quảng Ninh đã xây dựng Đề án “Đổi mới phương thức, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng; thực hiện tinh giản bộ máy, biên chế” (Đề án 25); đồng thời, ban hành Nghị quyết số 19-NQ/TU, ngày 3-3-2015, của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Quảng Ninh, “Về đổi mới phương thức, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng; thực hiện tinh giản bộ máy, biên chế”; trong đó, đề ra nhiều giải pháp đồng bộ để nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức đảng, đảng viên, nhất là cấp xã và thôn, khu phố, mà mô hình “Dân tin, Đảng cử”, “nhất thể hóa” chức danh bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn là một giải pháp hiệu quả trong điều kiện thực hiện tinh giản biên chế ở địa phương.

Thứ tư, sự ra đời của mô hình “Dân tin, Đảng cử” xuất phát từ yêu cầu phải khắc phục kịp thời những bất cập, hạn chế trong mối quan hệ, ứng xử, điều hành của mô hình với chức danh bí thư chi bộ và trưởng thôn riêng biệt.

Ngay từ năm 2015, Tỉnh ủy Quảng Ninh đã tiến hành rà soát, đánh giá hoạt động của tổ chức, bộ máy, đội ngũ cán bộ trong hệ thống chính trị của tỉnh và phát hiện ra nhiều bất cập, mâu thuẫn cần tập trung khắc phục kịp thời. Toàn tỉnh chỉ có 32,8% số trưởng thôn là đảng viên; tỷ lệ chưa qua đào tạo còn cao. Bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn đạt tỷ lệ thấp, chỉ chiếm 21,8%; trình độ, năng lực hoạt động thực tiễn của một số bí thư chi bộ chưa đáp ứng yêu cầu, nắm được nguyên tắc tổ chức và sinh hoạt đảng, nhưng thiếu kiến thức, kỹ năng hoạt động của trưởng thôn. Vai trò, năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức đảng ở nhiều thôn, khu phố còn rất hạn chế, nhất là vùng sâu, vùng xa, khu vực còn nhiều khó khăn, biên giới, hải đảo. Những trưởng thôn chưa là đảng viên thì thiếu kiến thức về công tác đảng, nên lãnh đạo còn tỏ ra lúng túng, cứng nhắc, chưa thực sự hiệu quả, thậm chí có người còn vi phạm về nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Đảng.

Qua khảo sát, tổng kết thực tiễn, Tỉnh ủy Quảng Ninh nhận thấy, ở những thôn có trưởng thôn là đảng viên, đặc biệt nếu là bí thư chi bộ, thì vai trò lãnh đạo và cụ thể hóa các nhiệm vụ của đồng chí đó trên địa bàn được tiến hành thuận lợi, tránh sự trùng chéo, đùn đẩy, giảm khâu trung gian, tạo sự thống nhất, đồng thuận ngay từ việc ban hành nghị quyết đến chỉ đạo thực hiện, qua đó nhận được sự ủng hộ, đồng tình cao của nhân dân. Khi trưởng thôn là bí thư chi bộ thì họ sẽ có điều kiện trực tiếp cùng chi ủy, chi bộ bàn bạc, xây dựng nghị quyết sát với thực tiễn công việc của trưởng thôn hơn và khi đó, việc triển khai thực hiện nghị quyết của chi bộ, chủ trương chỉ đạo của cấp ủy cấp trên sẽ được thuận lợi hơn; phát huy tinh thần tiên phong, gương mẫu của đảng viên cả trong công việc, cũng như trong cuộc sống thường ngày. Ngược lại, khi trưởng thôn không là bí thư chi bộ hoặc chưa phải là đảng viên, thì công tác lãnh đạo, chỉ đạo sẽ gặp nhiều khó khăn, vướng mắc, nhất là trong việc tiếp thu, triển khai thực hiện các chủ trương, nghị quyết của chi bộ. Hạn chế của mô hình không “nhất thể hóa” chức danh bí thư chi bộ và trưởng thôn thể hiện ở một số khía cạnh: Khía cạnh thứ nhất, nếu trưởng thôn là đảng viên, thì việc triển khai nghị quyết của chi bộ có thể vẫn thuận lợi, nhưng không trực tiếp bằng khi bí thư chi bộ là trưởng thôn. Khía cạnh thứ hai, nếu trưởng thôn không là đảng viên thì các nguyên tắc tổ chức, sinh hoạt đảng, công tác kiểm tra, giám sát không áp dụng với trưởng thôn, làm kém đi khả năng lãnh đạo của tổ chức đảng với trưởng thôn. Khía cạnh thứ ba, nếu trưởng thôn không là bí thư chi bộ có thể xảy ra tình trạng “lệch pha” giữa hai chức danh trên, nhất là ở những nơi thiếu đoàn kết, khiến công việc kém hiệu quả.

Từ chủ trương sát hợp thực tiễn đến quy trình thực hiện cụ thể, chặt chẽ - Những yếu tố cần thiết để tỉnh Quảng Ninh đạt được những kết quả tích cực

Từ những hạn chế của mô hình bí thư chi bộ và trưởng thôn là hai nhân sự khác nhau, Tỉnh ủy Quảng Ninh nhận thấy, để nâng cao hiệu quả lãnh đạo của tổ chức đảng ở khu dân cư, thôn, bản, cần thiết phải “nhất thể hóa” chức danh bí thư chi bộ và trưởng thôn. Ngày 28-12-2016, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Quảng Ninh ban hành Chỉ thị số 12-CT/TU, về “Thống nhất nhiệm kỳ đại hội chi bộ trực thuộc đảng bộ cơ sở với bầu trưởng thôn, khu phố nhiệm kỳ 2017 - 2020”, đặt ra mục tiêu thực hiện 100% số bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, với phương châm lựa chọn nhân sự theo phương thức “Dân có tin, rồi Đảng mới cử”, quy trình thực hiện cụ thể theo trình tự như sau: 1- Cấp ủy cơ sở dự kiến lựa chọn đảng viên có đủ điều kiện, tiêu chuẩn làm trưởng thôn hoặc kết nạp quần chúng có năng lực, uy tín với nhân dân, có khả năng làm trưởng thôn vào Đảng (bước rà soát, tạo nguồn, cách lựa chọn nhân sự theo từng địa phương, cơ sở phù hợp điều kiện thực tiễn) để chuẩn bị về nhân sự; 2- Thực hiện quy trình Đảng giới thiệu nhân sự để nhân dân bầu chức danh trưởng thôn là đảng viên; sau khi có kết quả bầu trưởng thôn, cấp ủy thực hiện quy trình nhân sự để đại hội chi bộ bầu chức danh bí thư chi bộ (các bước giới thiệu nhân sự trưởng thôn được thông qua ban công tác mặt trận theo quy định); 3- Tổ chức bồi dưỡng, nâng cao trình độ, năng lực cho đội ngũ bí thư chi bộ; 4- Phân công cấp ủy viên (cấp xã) trực tiếp phụ trách các chi bộ; thường xuyên tổ chức giao ban với các bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn; 5- Rà soát việc xây dựng, hoàn thiện quy chế làm việc của chi bộ thôn; 6- Đề cao vai trò giám sát, phản biện xã hội của nhân dân thông qua Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội, nhằm góp phần khắc phục nguy cơ lãnh đạo độc đoán, chuyên quyền, “vừa đá bóng, vừa thổi còi” khi bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn; 7- Nghiên cứu, ban hành cơ chế, chính sách hỗ trợ, tạo động lực để duy trì, phát triển mô hình này. Hội đồng nhân dân tỉnh biểu quyết mức phụ cấp đối với người không chuyên trách cấp thôn ở mức cao nhất theo quy định của Chính phủ; thực hiện chính sách trợ cấp nghỉ việc 1 lần (mỗi năm được hưởng 1/2 tháng lương cơ sở) đối với các đồng chí bí thư chi bộ, trưởng thôn, trưởng ban công tác mặt trận thôn có tổng thời gian 10 năm giữ các chức danh trên mà không vi phạm kỷ luật; ban hành quy định về khen thưởng tổ chức đảng và đảng viên, trong đó có chức danh bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn để kịp thời ghi nhận và đánh giá đối với những nỗ lực và cống hiến của các đồng chí này.

Nhờ những chủ trương đúng đắn, phù hợp và quy trình tiến hành bài bản, chặt chẽ, nên quá trình triển khai mô hình “Dân tin, Đảng cử” ở tỉnh Quảng Ninh thời gian qua đã đạt được những kết quả rất tích cực, trở thành điểm sáng trong cả nước. Tính đến nay, tỉnh Quảng Ninh đã duy trì thực hiện chủ trương 100% bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn được 2 nhiệm kỳ (2017 - 2020, 2020 - 2022), hiện đã bước sang nhiệm kỳ thứ 3 (2022 - 2025). Cả 3 nhiệm kỳ này đều tiến hành thống nhất bầu trưởng thôn vào 1 ngày, đại hội chi bộ thôn vào 1 ngày để tạo không khí của đợt sinh hoạt chính trị cơ sở sâu rộng, là ngày hội toàn dân. Tỷ lệ cử tri đi bầu đều đạt trên 98%, tỷ lệ bí thư trúng cử với số phiếu cao (95%); trong đó, nhiệm kỳ 2017 - 2020 với 1.565/1.565 thôn; nhiệm kỳ 2017 - 2020 với 1.542/1.542 thôn; nhiệm kỳ 2022 - 2025 với 1.452/1.452 thôn có bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn. Trải qua 2 nhiệm kỳ, các đồng chí bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn đều hoàn thành tốt nhiệm vụ, được nhân dân tín nhiệm, nên số lượng tái cử cao.

Thực tế cho thấy, chủ trương đúng đắn trên đã đem lại những kết quả tích cực, đáng ghi nhận, cụ thể là: 1- Vai trò lãnh đạo và cụ thể hóa các nhiệm vụ của chính quyền cơ sở tiến hành thuận lợi, nhất quán, tránh sự chồng chéo, đùn đẩy, giảm khâu trung gian, cơ cấu cán bộ thôn, khu phố gọn nhẹ, tạo sự thống nhất, đồng thuận ngay từ việc ban hành nghị quyết đến chỉ đạo thực hiện, nhận được sự ủng hộ, đồng tình cao của nhân dân; 2- Chỉ số lòng tin của cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân với Đảng ngày càng tăng lên, từ 73,3% năm 2016 lên 79% năm 2017, 85,1% năm 2018, 96% năm 2020⁽⁶⁾; 3- Công tác phát triển đảng viên được đặc biệt quan tâm, nhất là thôn, bản, khu phố có ít đảng viên; đời sống văn hóa, xã hội của địa phương được nâng lên rõ rệt; 4- Công tác vận động nhân dân có chuyển biến rõ nét, nhân dân đồng thuận, ủng hộ Đảng, chính quyền trong việc giải phóng mặt bằng phục vụ các công trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội, tích cực, hăng hái tham gia các phong trào thi đua yêu nước tại địa phương; 5- Là cơ sở quan trọng, đóng góp tích cực vào việc chuyển đổi, nâng cao các chỉ số xếp hạng của tỉnh Quảng Ninh; trong đó, chỉ số PAPI của tỉnh Quảng Ninh từ chỗ đứng 62/63 tỉnh, thành phố vào năm 2016, đã vươn lên vị trí thứ nhất toàn quốc vào năm 2020.

Đặc biệt, từ năm 2020 đến nay, trước diễn biến phức tạp, khó lường của dịch bệnh COVID-19, mô hình bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn đã phát huy những ưu thế, qua đó góp phần quan trọng trong việc phòng, chống, kiểm soát dịch bệnh có hiệu quả gắn với phục hồi, phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh.

Những giải pháp chủ yếu và một số bài học kinh nghiệm rút ra từ mô hình “Dân tin, Đảng cử” ở tỉnh Quảng Ninh

Thực hiện mô hình “Dân tin, Đảng cử” - Những giải pháp đầy sáng tạo, kịp thời và hiệu quả

Một là, Tỉnh ủy Quảng Ninh gắn việc thực hiện mô hình này trong tổng thể của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh. Khi thực hiện mô hình “Dân tin, Đảng cử”, điều mấu chốt trong công tác xây dựng tổ chức bộ máy chính là cấp ủy các cấp phải chuẩn bị được đội ngũ cán bộ, đảng viên cấp cơ sở đủ năng lực, uy tín và sẵn sàng đảm đương nhiệm vụ được giao. Muốn vậy, trước đó, cấp ủy cấp trên cơ sở phải thường xuyên làm tốt việc đào tạo, bồi dưỡng, rèn luyện, thử thách các ứng viên cho vị trí bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn. Công việc này đòi hỏi phải có sự đầu tư công phu về thời gian và tâm huyết của đảng ủy xã, phường, thị trấn.

Hiện nay, trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và thúc đẩy nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, có tình trạng lực lượng lao động trẻ các vùng nông thôn đổ về các đô thị, các trung tâm kinh tế lớn để tìm kiếm việc làm. Điều đó khiến cho nguồn phát triển đảng viên ở khu vực nông thôn ngày càng bị thu hẹp. Vì thế, có không ít địa phương gặp phải khó khăn khi tìm kiếm nhân sự tuổi còn tương đối trẻ, có sức khỏe và khát khao cống hiến, phù hợp với vị trí công việc đòi hỏi phải gánh vác cả “hai vai” là bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn. Khi cần thiết, các cấp ủy cần có phương án điều chuyển cơ học nhân sự nhằm bảo đảm thực hiện thành công mục tiêu đề ra.

Thực tế này đặt ra yêu cầu cấp bách là phải nâng cao chất lượng công tác quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng những người hoạt động không chuyên trách cấp cơ sở. Thời gian qua, Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh thường xuyên tiến hành công tác bồi dưỡng, nâng cao trình độ, năng lực cho đội ngũ này để bảo đảm thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ chính trị. Theo đó, đảng ủy các xã, phường, thị trấn phân công các đảng ủy viên trực tiếp phụ trách các chi bộ trực thuộc theo dõi, giúp đỡ; bên cạnh đó, đảng ủy các xã, phường, thị trấn cũng thường xuyên tổ chức giao ban với các bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn. Sự sâu sát đó giúp cho đảng ủy các xã, phường, thị trấn vừa nắm chắc tình hình hoạt động của chi bộ thôn, bản, khu phố, vừa làm tốt công tác tổ chức cán bộ, kịp thời phát hiện những nhân tố có tiềm năng trong đội ngũ đảng viên cơ sở để có kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng và thử thách trong thực tiễn công tác; nắm bắt tình hình công tác phát triển đảng viên của chi bộ để kịp thời chỉ đạo nâng cao chất lượng công tác này. Nhờ đó, giai đoạn 2017 - 2020, đã có hơn 2.500 đảng viên được các chi bộ thôn, bản, khu phố kết nạp mới, tạo nguồn nhân sự cho các kỳ bầu cử trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh.

Hai là, Tỉnh ủy Quảng Ninh tập trung làm tốt việc giáo dục tinh thần yêu nước, ý thức chính trị, truyền thống lịch sử cho đội ngũ cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân. Công tác giáo dục tư tưởng, chính trị, truyền thống lịch sử có vai trò quan trọng trong thực hiện có hiệu quả mô hình “Dân tin, Đảng cử” ở tỉnh Quảng Ninh, nhất là học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Để thực hiện nhiệm vụ này, Tỉnh ủy Quảng Ninh ban hành hướng dẫn “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh về ý chí tự lực, tự cường và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc”; Ban Thường vụ Tỉnh ủy ban hành Chỉ thị về thực hiện Kết luận số 01-KL/TW, ngày 18-5-2021, của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW của Bộ Chính trị “Về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”... Trên cơ sở đó, Tỉnh ủy Quảng Ninh chỉ đạo cấp ủy các cấp tích cực tổ chức việc học tập, nghiên cứu, quán triệt, tuyên truyền nội dung các văn bản trên tại đơn vị, cơ sở. Các cấp ủy, chính quyền, các cơ quan, đơn vị xây dựng kế hoạch tổ chức học tập, nghiên cứu chuyên đề phù hợp với từng đối tượng cán bộ, đảng viên, đoàn viên, hội viên; chi bộ trực thuộc đảng bộ cơ sở tổ chức sinh hoạt chi bộ chuyên đề về các nội dung trên. Trong hệ thống tổ chức của mình, ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp và các tổ chức chính trị - xã hội thường xuyên tổ chức việc học tập thông qua nội dung sinh hoạt của tổ chức mình ở các địa bàn.

Phát huy những giá trị văn hóa tốt đẹp của các vùng, miền trong tỉnh, như truyền thống “Kỷ luật và Đồng tâm” của đội ngũ công nhân mỏ; phấn đấu xây dựng con người Quảng Ninh “năng động, sáng tạo, hào sảng, lành mạnh, văn minh, thân thiện”; xây dựng và phát triển tỉnh Quảng Ninh với các đặc trưng “Hành chính minh bạch - Kinh tế phát triển - Văn hóa đặc sắc - Xã hội văn minh - Nhân dân hạnh phúc”, qua đó, củng cố và giữ vững niềm tin của đội ngũ đảng viên và quần chúng nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của chính quyền, để tham gia tích cực, có hiệu quả các phong trào thi đua, sinh hoạt chính trị trên địa bàn, trong đó có việc thực hiện mô hình “Dân tin, Đảng cử”. Theo đó, mỗi kỳ bầu bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn luôn thu hút đông đảo quần chúng nhân dân trên địa bàn tham gia tích cực. Gần đây nhất, cuộc bầu cử diễn ra trong tháng 6-2022, đã thu hút trên 98% cử tri tham gia, qua đó giữ vững tỷ lệ 100% bí thư cấp ủy cơ sở đồng thời là trưởng thôn.

Ba là, phát huy vai trò, nâng cao hiệu quả hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội, phát huy tính tự giác của quần chúng nhân dân trên địa bàn tỉnh trong thực hiện nhiệm vụ chính trị.

Hiện nay, quy trình là Đảng giới thiệu nhân sự để nhân dân lựa chọn, bầu vào các chức danh trưởng thôn; sau đó, cấp ủy giới thiệu người đã được nhân dân bầu làm trưởng thôn để bầu chức danh bí thư chi bộ. Các bước giới thiệu nhân sự trưởng thôn đều được thông qua ban công tác mặt trận để hiệp thương, lấy ý kiến rộng rãi của người dân, đảng viên. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội ở cấp cơ sở có vai trò quan trọng góp phần vào thực hiện thành công mô hình “Dân tin, Đảng cử” trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh thời gian qua.

Theo đó, các tổ chức chính trị - xã hội ở cấp cơ sở tiến hành vận động, giải thích cho các thành viên, hội viên của tổ chức mình về ý nghĩa của hoạt động chính trị nói trên; lắng nghe tâm tư của thành viên, hội viên về các ứng cử viên; kịp thời làm công tác tư tưởng, giải đáp những thắc mắc; kịp thời phản ánh với tổ chức đảng về những nhân sự chưa được cử tri đồng thuận, để có sự thay thế, điều chỉnh kịp thời. Để nâng cao hiệu quả hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội trên địa bàn tỉnh, ngày 22-12-2021, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Quảng Ninh ban hành Chỉ thị số 21-CT/TU, “Về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội ở khu dân cư trên địa bàn huyện”.

Bên cạnh đó, người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp thực hiện nghiêm các quy định về tiếp công dân, đối thoại với dân; phát huy hiệu quả hoạt động thông tin hai chiều thông qua các hội nghị giao ban định kỳ giữa thường trực cấp ủy, chính quyền với đội ngũ bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, trưởng ban công tác mặt trận các thôn, bản. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động, tạo sự đồng thuận của đoàn viên, hội viên và nhân dân trong các hoạt động ở cộng đồng, như giải phóng mặt bằng, xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững... Những nỗ lực trên của các thành viên trong hệ thống chính trị đã góp phần nâng cao hiệu quả việc thực hiện nhiệm vụ chính trị của cả hệ thống chính trị nói chung và của mỗi thành viên nói riêng.

Một số bài học kinh nghiệm rút ra từ quá trình thực hiện mô hình “Dân tin, Đảng cử” thời gian qua

Thứ nhất, sự quan tâm, chỉ đạo của tổ chức đảng các cấp, sự vào cuộc tích cực của cả hệ thống chính trị là điều kiện bảo đảm thành công trong việc thực hiện mô hình “Dân tin, Đảng cử”.   

Sau khi hoàn thành việc bầu chức danh bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, cấp ủy, chính quyền các cấp tiến hành bồi dưỡng, nâng cao trình độ, năng lực cho đội ngũ này, để họ nắm vững các quy định, hướng dẫn của nghiệp vụ công tác đảng, nhằm bảo đảm công việc được thực hiện một cách có hiệu quả. Bên cạnh đó, đảng ủy các xã, phường, thị trấn phân công ủy viên cấp ủy trực tiếp phụ trách các chi bộ; thường xuyên tổ chức giao ban với các bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn. Để việc thực hiện nhiệm vụ chính trị của chi bộ hiệu quả, các chi bộ xây dựng quy chế làm việc, quy định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của chi bộ, chi ủy, bí thư, phó bí thư, chi ủy viên…

Cấp ủy và ủy ban kiểm tra cấp trên cũng thường xuyên tiến hành kiểm tra, giám sát chi bộ thôn, bản trong việc thực hiện nhiệm vụ chính trị, nghị quyết của cấp ủy cấp trên, các nguyên tắc tổ chức và sinh hoạt đảng… để giúp các chi bộ nâng cao chất lượng lãnh đạo, đồng thời hạn chế và ngăn ngừa các biểu hiện tiêu cực, nhất là nguy cơ vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ, lạm quyền khi bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, khiến cho năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức đảng bị suy giảm.

Tỉnh ủy Quảng Ninh chỉ đạo tăng cường việc giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân. Sự tham gia tích cực của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội vào mô hình “Dân tin, Đảng cử” vừa góp phần giúp đỡ đồng chí bí thư đồng thời là trưởng thôn thực hiện nhiệm vụ có hiệu quả sau khi được bầu, vừa tiếp tục giám sát để đồng chí đó xứng đáng với sự tin tưởng của nhân dân, của tổ chức đảng.

Thứ hai, quan tâm tạo nguồn, bồi dưỡng, xây dựng nhân sự phù hợp cho chức danh bí thư đồng thời là trưởng thôn. Quán triệt hướng dẫn của Tỉnh ủy, để thực hiện chủ trương “nhất thể hóa” chức danh bí thư chi bộ đồng thời trưởng thôn theo mô hình “Dân tin, Đảng cử”, cấp ủy các cấp chủ động kết nạp vào Đảng những quần chúng có năng lực, uy tín với nhân dân, có khả năng làm trưởng thôn, bản, khu phố; đồng thời, rà soát, đánh giá trình độ, năng lực, uy tín của đội ngũ cán bộ đang đảm nhiệm các chức danh ở thôn, bản, khu phố và đội ngũ đảng viên trong chi bộ để lựa chọn nhân sự phù hợp, nhất là với các thôn, bản ở vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới.

Thứ ba, nâng cao chế độ đãi ngộ, động viên, khen thưởng kịp thời đội ngũ bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, nhất là ở những địa bàn khó khăn, vùng sâu, vùng xa, dân cư không tập trung, kinh tế còn kém phát triển. Để tháo gỡ khó khăn, kịp thời động viên đội ngũ này yên tâm công tác, tỉnh Quảng Ninh ban hành các quy định nhằm tạo cơ chế hỗ trợ, như bảo đảm phụ cấp đối với người không chuyên trách thôn, bản, khu phố ở mức cao nhất theo quy định của Chính phủ (Nghị quyết số 55/2016/NQ-HĐND, ngày 7-12-2016, của Hội đồng nhân dân tỉnh); thực hiện chính sách trợ cấp 1 lần (mỗi năm 1/2 tháng lương cơ sở) đối với các đồng chí bí thư chi bộ, trưởng thôn, bản, khu phố, trưởng ban công tác mặt trận thôn, bản, khu phố có tổng thời gian 10 năm giữ các chức danh trên mà không vi phạm kỷ luật; hằng năm, Ban Thường vụ Tỉnh ủy tổ chức hội nghị biểu dương, khen thưởng những đồng chí bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Đồng thời, Tỉnh ủy Quảng Ninh ban hành Quy định số 07-QĐi/TU, ngày 20-2-2019, “Về việc Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy; ủy viên ban thường vụ các huyện, thị, thành ủy và đảng ủy xã, phường, thị trấn dự sinh hoạt chi bộ thôn, bản, khu phố” để nắm vững tình hình, kịp thời xử lý những vấn đề nảy sinh.

Nhờ sự quan tâm toàn diện của Tỉnh ủy Quảng Ninh đối với đội ngũ bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, mà số lượng đội ngũ này tăng dần theo thời gian, ngày càng yên tâm công tác, phát huy tốt hơn vai trò tiên phong gương mẫu trong lãnh đạo địa phương thực hiện nhiệm vụ chính trị cũng như giữ gìn, rèn luyện phẩm chất đạo đức, lối sống, được nhân dân tin tưởng, tín nhiệm./.

(Còn nữa)

--------------------

* Mai Việt Bách, Phạm Thị Hạnh, TS. Phạm Ngọc Hùng
(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t. 5, tr. 278
(2) Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2007, t. 51, tr. 147
(3) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 89
(4) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. I, tr. 27 - 28
(5) Như: Kết luận số 64-KL/TW, ngày 28-5-2013, của Hội nghị Trung ương 7 khóa XI, “Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, hoàn thiện hệ thống chính trị từ Trung ương đến cơ sở”; Nghị quyết số 39-NQ/TW, ngày 17-4-2015, của Bộ Chính trị, “Về tinh giản biên chế và cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức”; Nghị quyết số 18-NQ/TW, ngày 25-10-2017, Hội nghị Trung ương 6 khóa XII, “Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”; Kết luận số 40-KL/TW, ngày 18-7-2022, của Bộ Chính trị, “Về nâng cao hiệu quả công tác quản lý biên chế của hệ thống chính trị giai đoạn 2022 - 2026”.
(6) Theo Báo cáo của Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Ninh về “Nội dung làm việc với đoàn công tác Tạp chí Cộng sản theo tinh thần Công văn số 631-CV/TCCS, ngày 20-6-2022”.