Ứng cử vào vị trí này thể hiện rõ đường lối đối ngoại của Việt Nam, đó là: hòa bình, độc lập, tự chủ, tôn trọng và cam kết mạnh mẽ đối với các nguyên tắc và mục tiêu cao cả của Liên hợp quốc. Việt Nam muốn đóng góp nhiều hơn nữa vào các nỗ lực chung của cộng đồng quốc tế trong việc đề cao luật pháp quốc tế và Hiến chương Liên hợp quốc, thúc đẩy vai trò của Liên hợp quốc và các thể chế đa phương, đặc biệt trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế.

Thúc đẩy quan hệ Việt Nam - Liên hợp quốc

Việt Nam chính thức gia nhập Liên hợp quốc ngày 20-9-1977. Kể từ đó, quan hệ của Việt Nam với Liên hợp quốc ngày càng phát triển. Ngay sau khi tham gia Liên hợp quốc, Việt Nam đã tranh thủ được sự đồng tình và ủng hộ của các nước thành viên. Đại hội đồng Liên hợp quốc khóa 32 (năm 1977) đã thông qua Nghị quyết 32/2 kêu gọi các nước, các tổ chức quốc tế viện trợ, giúp đỡ Việt Nam tái thiết sau chiến tranh.

Liên hợp quốc trở thành một diễn đàn để Việt Nam triển khai các yêu cầu của chính sách đối ngoại. Vị thế và vai trò của Việt Nam tại Liên hợp quốc ngày càng được nâng cao. Việt Nam cũng đã chủ động và tích cực phối hợp với Nhóm các quốc gia không liên kết và đang phát triển để đấu tranh và bảo vệ các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hợp quốc, như nguyên tắc về bình đẳng về chủ quyền, không can thiệp công việc nội bộ của các nước, không sử dụng vũ lực hay đe dọa sử dụng vũ lực…, đồng thời bảo vệ lợi ích của các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam.

Hiện nay, khi Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển mới, việc đẩy mạnh mối quan hệ với Liên hợp quốc và nâng cao hơn nữa hiệu quả của việc sử dụng nguồn hỗ trợ của Liên hợp quốc nhằm phục vụ trực tiếp cho các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước là rất cần thiết.

Trong giai đoạn 2017 - 2021, Việt Nam và Liên hợp quốc đã xây dựng Kế hoạch Chiến lược chung (Chương trình hợp tác giữa hai bên trong khuôn khổ sáng kiến Một Liên hợp quốc) được ký vào ngày 05-7-2017. Chương trình này tập trung vào mục tiêu hỗ trợ Chính phủ Việt Nam thực hiện Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2016 - 2020 và các mục tiêu Phát triển bền vững (SDGs). Chương trình bao gồm các lĩnh vực ưu tiên: Đầu tư vào con người; bảo đảm thích ứng với biến đổi khí hậu và phát triển môi trường bền vững; Thúc đẩy sự thịnh vượng và quan hệ đối tác; tăng cường công lý; hòa bình và quản trị toàn diện.

Việt Nam đã tích cực tham gia xây dựng và thực thi các điều ước quốc tế của Liên hợp quốc cũng như các nỗ lực chung nhằm thúc đẩy Liên hợp quốc phát huy vai trò là một thể chế đa phương toàn cầu, công bằng, hiệu quả, đáp ứng nguyện vọng chung của nhân loại. Trong năm 2017, Việt Nam là một trong 52 nước đầu tiên ký Hiệp ước Cấm vũ khí hạt nhân. Năm 2018 Việt Nam là nước thứ 10 phê chuẩn Hiệp ước này. Tính đến tháng 5-2019, Việt Nam đã cử 30 sĩ quan quân đội và 01 bệnh viện dã chiến cấp hai gồm 63 cán bộ tham gia các hoạt động gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc tại Cộng hòa Trung Phi và Nam Xu-đăng.

Tầm quan trọng của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc

Liên hợp quốc chính thức ra đời ngày 24-10-1945. Trải qua hơn 70 năm phát triển, Liên hợp quốc trở thành tổ chức toàn cầu rộng rãi nhất với sự tham gia của hầu hết các quốc gia độc lập trên thế giới. Vai trò và hoạt động của Liên hợp quốc được mở rộng về mọi mặt, nỗ lực hướng tới thực hiện các tôn chỉ, mục đích đã được đề ra, qua đó đem lại những tác động tích cực, to lớn đến đời sống quốc tế và từng dân tộc.

Là một trong sáu cơ quan chính của Liên hợp quốc, Hội đồng Bảo an là cơ quan chính trị quan trọng và hoạt động thường xuyên của Liên hợp quốc, chịu trách nhiệm chính về việc duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. Theo Điều 4 và Điều 25 của Hiến chương Liên hợp quốc, tất cả các nước thành viên Liên hợp quốc đồng ý chấp nhận và thực thi các quyết định của Hội đồng Bảo an. Trong khi các cơ quan khác của Liên hợp quốc chỉ có thể đưa ra các quyết định mang tính khuyến nghị đối với các chính phủ của các quốc gia thành viên. Các quyết định và nghị quyết của Hội đồng Bảo an theo chương VII của Hiến chương, khi đã được thông qua, đều mang tính chất ràng buộc và tất cả thành viên của Liên hợp quốc đều có trách nhiệm phải tôn trọng và thi hành.

Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc gồm 15 thành viên, trong đó có 05 thành viên thường trực (Trung Quốc, Pháp, Nga, Anh và Mỹ) và 10 thành viên không thường trực có nhiệm kỳ hai năm do Đại hội đồng Liên hợp quốc bầu. Mười thành viên không thường trực Hội đồng Bảo an được phân theo khu vực địa lý.

Từ khi Liên hợp quốc được thành lập, Hội đồng Bảo an đã giúp duy trì hòa bình, ổn định tại nhiều khu vực trên thế giới, nỗ lực triển khai các hoạt động tái thiết sau xung đột, xây dựng cơ chế bảo đảm an ninh quốc tế thông qua chống khủng bố, chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt.

Đóng góp của Việt Nam tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc

Hoạt động nổi bật của Việt Nam tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc là hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2008 - 2009. Đây là lần đầu tiên Việt Nam tham gia cơ quan quan trọng nhất của Liên hợp quốc về hòa bình, an ninh quốc tế trong bối cảnh Hội đồng Bảo an đang phải xử lý khối lượng công việc lớn do xuất hiện nhiều vấn đề an ninh phức tạp, thêm vào đó là những thách thức an ninh toàn cầu mới và tác động tiêu cực của cuộc khủng hoảng kinh tế - tài chính toàn cầu trầm trọng nhất trong lịch sử thế giới hiện đại.

Có thể khái quát thành công của nhiệm kỳ Việt Nam trên cương vị Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, nhiệm kỳ 2008 - 2009, với bốn kết quả chính sau:

Thứ nhất, Việt Nam đã có nhiều đóng góp trong việc duy trì hòa bình và an ninh thế giới - trọng trách chính của Hội đồng Bảo an. Trọng tâm xuyên suốt trong hai năm 2008-2009 của Việt Nam tại Liên hợp quốc là triển khai hiệu quả đường lối đối ngoại hòa bình, đóng góp tích cực trong việc giải quyết xung đột, khủng hoảng trên thế giới, ủng hộ các giải pháp thông qua thương lượng hòa bình, trên cơ sở luật pháp quốc tế và các nguyên tắc của Hiến chương Liên hợp quốc và bảo đảm các quyền dân tộc cơ bản. Qua đó, đóng góp cho hòa bình, an ninh thế giới nói chung, bảo đảm môi trường an ninh, tạo thuận lợi cho công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Thứ hai, Việt Nam đã kiên định việc bảo vệ lợi ích quốc gia - dân tộc, giữ vững độc lập, tự chủ, lập trường, nguyên tắc, đồng thời linh hoạt, khéo léo xử lý yêu cầu quan hệ với các nước.

Sự tham gia và biểu quyết của Việt Nam tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc về các vấn đề chống chiến tranh, giải trừ quân bị, chống khủng bố, hạn chế việc áp dụng các biện pháp trừng phạt, đóng góp cho việc bảo vệ độc lập, chủ quyền, đẩy lùi những âm mưu lợi dụng dân chủ, nhân quyền để can thiệp công việc nội bộ các nước,… đã góp phần bảo đảm lập trường nguyên tắc cũng như các lợi ích quốc gia - dân tộc.

Đồng thời, Việt Nam cũng linh hoạt xử lý tốt quan hệ với các nước lớn, các nước có lợi ích liên quan, các nước bạn bè truyền thống,… trên cơ sở tôn trọng và bảo vệ các lợi ích chính đáng của các bên, phù hợp với Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế. Việt Nam đã duy trì trao đổi, tham vấn thường xuyên với các nước thành viên Hội đồng Bảo an ở các cấp, tại Niu Oóc và thủ đô các nước (đặc biệt với Nga, Trung Quốc), tạo được mối quan hệ hợp tác tin cậy, thẳng thắn (với Mỹ, Anh, Pháp,…). Bên cạnh đó, Việt Nam định kỳ trao đổi với các nhóm nước châu Á, châu Phi, A-rập và giữ vai trò nòng cốt trong Nhóm các nước không liên kết tại Hội đồng Bảo an.

Thứ ba, có thể khẳng định, hoạt động của Việt Nam tại “sân chơi” đa phương cao nhất này đã góp phần nâng cao hình ảnh, vị thế của Việt Nam, thúc đẩy quan hệ song phương, trở thành một minh chứng cụ thể giúp Việt Nam vững tin trong hội nhập quốc tế.

Tổng Thư ký Liên hợp quốc và lãnh đạo nhiều nước, đặc biệt là các nước lớn, các đối tác quan trọng và trong khu vực đều đánh giá cao những đóng góp của Việt Nam tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc; thể hiện một Việt Nam chủ động, đóng góp tích cực, trách nhiệm, xây dựng vào công việc chung và mong muốn Việt Nam giữ vai trò lớn hơn trong các vấn đề khu vực và quốc tế, nhất là khi Việt Nam đảm nhiệm chức Chủ tịch ASEAN vào năm 2010 sau đó. Đặc biệt, các nước không liên kết và các nước đang phát triển đánh giá Việt Nam có nhiều đóng góp, phát huy vai trò và tiếng nói thông qua việc thường xuyên tham khảo các nước này, nhất là trong soạn thảo Báo cáo hoạt động năm của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc.

Trong năm 2008 - 2009, nhiều nước chủ động đặt vấn đề thực hiện các chuyến thăm Việt Nam, đáp ứng nhanh chóng và thu xếp thuận lợi các chuyến thăm của lãnh đạo cấp cao Việt Nam, bày tỏ nguyện vọng tiếp xúc với trưởng đoàn Việt Nam tại các hội nghị quốc tế. Hoạt động của Việt Nam tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc không chỉ giúp nâng cao vị thế đất nước trên trường quốc tế, mà còn góp phần đưa các quan hệ song phương với các nước đi vào chiều sâu, mở ra các cơ hội đầu tư, thương mại hay thị trường mới tại nhiều nước và khu vực.

Thứ tư, bảo đảm được sự lãnh đạo trực tiếp, sát sao của Đảng, Nhà nước và Chính phủ, sự phối hợp nhịp nhàng giữa các bộ, ngành, giữa trong và ngoài nước trong việc chỉ đạo và triển khai các hoạt động tại Hội đồng Bảo an.

Trong hai năm (2008 - 2009), một bộ máy tham mưu, hoạch định chính sách được vận hành nhịp nhàng, hiệu quả để triển khai tốt việc tham gia Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc. Ở trong nước, được sự chỉ đạo trực tiếp, sâu sát của lãnh đạo Đảng, Nhà nước và Chính phủ, Bộ Ngoại giao Việt Nam đã đóng vai trò đầu mối phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành liên quan trong Tổ công tác liên ngành về Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc.

Ở ngoài nước, hàng chục cơ quan đại diện đầu mối của Việt Nam tại các nước là thành viên Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, ASEAN hay tại những nơi có các điểm “nóng” trên thế giới, luôn theo sát tình hình và bảo đảm duy trì trao đổi thông tin thường xuyên với các nước sở tại. Đặc biệt, phải kể đến sự tham gia, đóng góp của Phái đoàn thường trực Việt Nam tại Liên hợp quốc, đơn vị “tiền tiêu” trực tiếp tham gia các hoạt động của Hội đồng Bảo an.

Đối tác tin cậy, có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế

Ngay sau khi kết thúc cương vị Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2008 - 2009, Việt Nam tiếp tục chuẩn bị ứng cử Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an nhiệm kỳ 2020 - 2021. Việc ứng cử Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc lần thứ hai tiếp tục khẳng định Việt Nam là thành viên tích cực, đối tác tin cậy và có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế; đồng thời là cơ hội để Việt Nam có thể đóng góp xây dựng tại cơ chế có tầm quan trọng chiến lược đối với hòa bình, an ninh quốc tế này, góp phần bảo đảm hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực và trên thế giới.

Ngoài ra, việc Việt Nam được các nước trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương đồng thuận cao giới thiệu làm ứng viên duy nhất ứng cử vị trí Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2020 - 2021 cho thấy uy tín và vị thế mới của đất nước sau hơn 30 năm đổi mới. Được bầu vào vị trí này, Việt Nam sẽ tận dụng tốt nhất nhiệm kỳ hai năm tới để đóng góp nâng cao hiệu quả hoạt động của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, thúc đẩy đối thoại nhằm góp phần tìm kiếm các giải pháp hòa bình cho các cuộc xung đột, đưa tiếng nói của các nước nhỏ vào hoạt động của các cơ quan này.

Các ưu tiên của Việt Nam được đặc biệt nhấn mạnh trong lần thứ hai ứng cử vào Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc bao gồm: Ngăn ngừa xung đột, ngoại giao phòng ngừa, giải quyết hòa bình tranh chấp và thúc đẩy thực hiện Chương VI của Hiến chương Liên hợp quốc; cải cách phương pháp làm việc của Hội đồng Bảo an, tăng cường vai trò của các tổ chức khu vực. Bên cạnh đó, Việt Nam ưu tiên bảo vệ thường dân, các kết cấu hạ tầng thiết yếu trong xung đột vũ trang. Một nội dung khác mà Việt Nam cam kết ưu tiên là giải quyết hậu quả xung đột, nhất là xử lý vật liệu nổ/bom mìn còn sót lại, phục vụ tái thiết và phát triển kinh tế - xã hội. Ngoài ra, Việt Nam cũng dành ưu tiên cho các hoạt động gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc.

Đồng thời, với việc đảm nhiệm vai trò là Chủ tịch ASEAN vào năm 2020 - năm đầu tiên của thập niên thứ ba trong thế kỷ XXI cùng với việc Việt Nam được tín nhiệm giới thiệu làm ứng cử viên duy nhất của nhóm các nước trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương vào vị trí Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc thể hiện sự tín nhiệm cao, chủ động và tích cực đóng góp có trách nhiệm của Việt Nam đối với hòa bình, an ninh khu vực và quốc tế. Điều này cũng thể hiện kết quả của nỗ lực vận động tích cực, mạnh mẽ, đồng bộ và toàn diện, dưới nhiều hình thức, ở nhiều cấp khác nhau, đặc biệt là cấp lãnh đạo cấp cao của Đảng, Nhà nước.

Vai trò, vị thế được nâng cao

Qua hơn 30 năm đổi mới, vai trò và vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế ngày càng được nâng cao, quan hệ đối ngoại phát triển cả chiều rộng lẫn chiều sâu. Việt Nam đã thiết lập quan hệ đối tác chiến lược với 15 nước, đối tác toàn diện với 10 nước, trong đó có tất cả các nước thành viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc và hầu hết các nước chủ chốt trong khu vực và trên thế giới. Đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa dạng hóa, đa phương hóa, là đối tác tin cậy và có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế là cơ sở để Việt Nam có thể chủ động tích cực tham gia và phát huy vai trò tại các cơ chế đa phương khu vực và quốc tế, trong đó có Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc kết hợp với việc đảm nhiệm Chủ tịch ASEAN năm 2020.

Trong một lần chia sẻ, ông K. Man-hô-tra, Điều phối viên thường trú Liên hợp quốc tại Việt Nam, bày tỏ tin tưởng, với vị thế quốc tế ngày càng cao, khi trúng cử, Việt Nam sẽ có những đóng góp quan trọng tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc. Theo ông K. Malhotra, trong vài năm gần đây, Việt Nam đã thành công trong việc tổ chức, chủ trì nhiều sự kiện khu vực và quốc tế quan trọng, như Tuần lễ cấp cao Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) năm 2017, Hội nghị Diễn đàn Kinh tế thế giới về ASEAN (WEF ASEAN) năm 2018, Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ - Triều Tiên lần hai (tháng 3-2019)... Điều đó cho thấy, nỗ lực, quyết tâm, trách nhiệm, khả năng hậu cần của Việt Nam trong tổ chức thành công các sự kiện quốc tế, góp phần nâng cao vai trò và vị trí của đất nước trong khu vực và trên thế giới..

Đặc biệt, ông K. Malhotra cũng cho rằng, khi tham gia Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc là thời điểm Việt Nam nên chia sẻ những kinh nghiệm về phục hồi sau chiến tranh, xây dựng kinh tế, thực hiện thắng lợi các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ trước thời hạn, cam kết chặt chẽ thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững, vai trò trong lực lượng gìn giữ hòa bình. Một đất nước đã trải qua thời gian dài chiến tranh, chịu nhiều đau khổ bởi chiến tranh như Việt Nam nhưng bây giờ lại là nước tham gia xây dựng và gìn giữ hòa bình, đó thực sự là kinh nghiệm rất đáng quý.

Chia sẻ với báo chí, Đại diện thường trực Việt Nam tại Liên hợp quốc Đặng Đình Quý cho biết, cho tới thời điểm này, Việt Nam đã có được cam kết ủng hộ của nhiều nước. Nếu trúng cử, Việt Nam sẽ có khoảng 6 tháng để chuẩn bị vì theo lịch của Hội đồng Bảo an, Việt Nam sẽ đảm nhận vị trí Chủ tịch Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc ngay trong tháng 1-2020. Như vậy, thời gian chuẩn bị cho việc đảm nhiệm trách nhiệm này phải bắt đầu từ tháng 11 và tháng 12-2019. Việc làm trước tiên ngay sau khi trúng cử là kiện toàn bộ máy tổ chức của phái đoàn Việt Nam tại Liên hợp quốc, cũng như bộ máy ngoại giao ở Thủ đô Hà Nội để cả hai đầu mối có các kênh phối hợp chặt chẽ, có sự phân cấp trong từng vấn đề, bởi các diễn biến ở Hội đồng Bảo an rất nhanh và cần phải ra các quyết định đúng thời điểm, kịp thời. Việc thứ hai là chuẩn bị các ý tưởng về các vấn đề mà Việt Nam theo đuổi, quan tâm để làm sao đúng, trúng với những vấn đề thế giới quan tâm, đồng thời cũng phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của Hội đồng Bảo an./.