Lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc theo các học giả Trung Quốc là thành tựu lý luận quan trọng nhất ở Trung Quốc trong thời kỳ cải cách, mở cửa hiện nay. Xây dựng chủ nghĩa xã hội theo lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc trong quá trình cải cách, mở cửa đã tạo ra một bước nhảy vọt đưa Trung Quốc phát triển mạnh mẽ và trở thành nền kinh tế thứ hai thế giới. Tuy nhiên, cùng với phát triển về kinh tế, nhiều vấn đề xã hội, văn hóa, dân tộc, tôn giáo, môi trường… ở Trung Quốc cũng đặt ra hết sức gay gắt. Đặc biệt, bản thân lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc cũng gây ra không ít hoài nghi trong giới học thuật cả trong và ngoài Trung Quốc.

Sự hình thành lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc

Theo các học giả Trung Quốc, lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc là thành tựu lý luận quan trọng nhất của Đảng Cộng sản Trung Quốc trong quá trình lãnh đạo nhân dân xây dựng chủ nghĩa xã hội mấy chục năm qua. Là đỉnh cao Trung Quốc hóa chủ nghĩa Mác trong thời đại ngày nay.

Trung Quốc hóa chủ nghĩa Mác đó là sự vận dụng sáng tạo, linh hoạt lý luận của chủ nghĩa Mác vào thực tiễn cách mạng Trung Quốc. Theo các nhà lý luận Trung Quốc, Trung Quốc hóa chủ nghĩa Mác lần thứ nhất được Mao Trạch Đông thực hiện thành công trong cách mạng giải phóng đất nước và thực hiện bước chuyển từ chủ nghĩa dân chủ mới sang chủ nghĩa xã hội và đã tạo ra bước nhảy vọt lý luận lịch sử lần thứ nhất. Đó là thành tựu của sự kết hợp lý luận giữa chủ nghĩa Mác và tư tưởng Mao Trạch Đông.

Lần thứ hai, Trung Quốc hóa chủ nghĩa Mác do Đặng Tiểu Bình khởi xướng cùng với quá trình cải cách, mở cửa đã tạo ra sự phát triển thần kỳ của Trung Quốc thời gian qua. Bước nhảy vọt lý luận lần thứ hai này là sự vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác trong bối cảnh mới của Trung Quốc và thế giới. Đó là sự kết hợp các thành tựu lý luận nổi bật là, lý luận Đặng Tiểu Bình, tư tưởng “ba đại diện” do Giang Trạch Dân đề xuất, quan điểm phát triển khoa học và lý luận về xây dựng xã hội hài hòa do Hồ Cẩm Đào chủ trương.

Thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc Trung Quốc diễn ra một cách toàn diện ở mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, với 4 trụ cột căn bản là: kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa; chính trị dân chủ, nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa; văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc; và xã hội hài hòa xã hội chủ nghĩa.

Lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc có đặc điểm nổi bật đó là hệ thống lý luận mở, hàm chứa nhiều tiềm năng sáng tạo to lớn. Trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác, căn bản xuất phát từ thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Trung Quốc trong thời đại cách mạng khoa học-công nghệ, toàn cầu hóa. Vì vậy, hệ thống lý luận này có nhiều khả năng sẽ tiếp tục được bổ sung, hoàn thiện và phát triển không ngừng. Lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc cho thấy thời gian qua được phát triển hết sức linh hoạt, sáng tạo, uyển chuyển gắn liền với thực tiễn cải cách, mở cửa. Đặc biệt, thực tiễn được đề cao thực sự trở thành tiêu chuẩn của lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc.

Ý nghĩa lý luận của chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc

Lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc được hình thành và phát triển bởi sự kết hợp sáng tạo giữa chủ nghĩa Mác và những thành tựu lý luận đặc sắc của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Lý luận này là sự sáng tạo riêng của Đảng Cộng sản Trung Quốc trong quá trình lãnh đạo nhân dân xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc thù ở Trung Quốc trong thời đại ngày nay. Thực chất là, trên cơ sở tính phổ biến của lý luận chủ nghĩa xã hội khoa học của chủ nghĩa Mác, Trung Quốc hóa chủ nghĩa Mác sáng tạo ra lý luận đặc thù chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc.

Qua tìm hiểu ta thấy, sự hình thành và phát triển của nó dựa trên: căn cứ lý luận là những nguyên tắc cơ bản của lý luận chủ nghĩa xã hội khoa học của chủ nghĩa Mác; căn cứ lịch sử là thực tiễn và kinh nghiệm của Trung Quốc và các nước xây dựng chủ nghĩa xã hội; căn cứ thực tiễn là hiện thực công cuộc cải cách, mở cửa và thực hiện hiện đại hóa xã hội chủ nghĩa của Trung Quốc; căn cứ thời đại là quá trình toàn cầu hóa và phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạnh khoa học - công nghệ hiện đại.

Chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc chính là hệ thống lý luận khái quát hóa những thành tựu mới nhất của lý luận Trung Quốc hóa chủ nghĩa Mác trên cơ sở thực tiễn cách mạng xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Trung Quốc; trong đó, đề cao chiến lược quan trọng của quan điểm phát triển khoa học, quan điểm xây dựng xã hội hài hòa; đồng thời, cũng là sự khái quát quy luật cầm quyền của Đảng Cộng sản, quy luật vận động và phát triển của chủ nghĩa xã hội, cũng như quy luật phát triển của lịch sử xã hội loài người trong thời đại ngày nay. Với ý nghĩa như thế, lý luận Chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc chính là hệ thống lý luận xây dựng Trung Quốc trở thành quốc gia chủ nghĩa xã hội phồn vinh giầu mạnh, xã hội khá giả, nhân dân cùng giầu có. Đây cũng là một bước quan trọng phát triển chủ nghĩa Mác, tư tưởng Mao trạch Đông trong thời đại toàn cầu hóa.

Một số nội dung của lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc

Theo các giả Trung Quốc, hệ thống lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc có thể khái quát thành một số nội dung sau:

Xuất phát từ thực tiễn giai đoạn đầu của chủ nghĩa xã hội, nắm chắc các mâu thuẫn chủ yếu của giai đoạn đầu của chủ nghĩa xã hội và biểu hiện cụ thể của nó trong từng giai đoạn; Khẳng định tư tưởng hòa bình và phát triển là đặc điểm quan trọng nhất của thời đại, nắm chắc cơ hội lịch sử, chủ động kế thừa và tận dụng mọi thành quả của văn minh nhân loại; Xây dựng kinh tế làm trung tâm, quán triệt quan điểm phát triển khoa học phát triển toàn diện, nhịp nhàng, bền vững, đi theo con đường công nghiệp hóa kiểu mới, xây dựng nông thôn mới xã hội chủ nghĩa, xây dựng nhà nước mô hình sáng tạo và mô hình phát triển tiết kiệm tài nguyên, thân thiện với môi trường, có những bước đi cụ thể thích hợp để hiện đại hóa xã hội chủ nghĩa; Lấy con người làm gốc, luôn coi thực hiện, bảo vệ, phát triển tốt nhất lợi ích căn bản của đông đảo nhân dân làm xuất phát điểm và mục tiêu hoạt động của Đảng và Nhà nước; Tiếp tục cải cách, mở cửa, thúc đẩy cải cách thể chế một cách toàn diện cả kinh tế, chính trị, văn hóa, giáo dục, khoa học kỹ thuật; tích cực tham gia vào toàn cầu hóa kinh tế và cạnh tranh bình đẳng cùng có lợi trên thị trường thế giới; Đẩy mạnh thể chế kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa, lấy chế độ công hữu làm chủ, cùng phát triển nhiều hình thức sở hữu, thực hiện kết hợp chế độ phân phối theo lao động và nhiều hình thức phân phối khác; Thực hiện chế độ chính trị thống nhất giữa Đảng lãnh đạo, nhân dân làm chủ và quản lý đất nước theo pháp luật, hoàn thiện dân chủ xã hội chủ nghĩa, kiện toàn pháp chế xã hội chủ nghĩa, xây dựng văn minh chính trị xã hội chủ nghĩa; Xây dựng hệ thống giá trị xã hội chủ nghĩa, làm phồn vinh nền văn hóa hài hòa, tiên tiến xã hội chủ nghĩa, xây dựng văn minh tinh thần xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư tưởng đạo đức, tố chất văn hóa khoa học và tố chất sức khỏe của dân tộc; Tăng cường xây dựng xã hội lấy dân sinh làm trung tâm, hoàn thiện cơ chế an sinh xã hội, hoàn thiện chế độ phúc lợi, từ thiện xã hội; quản lý tốt xã hội, thúc đẩy công bằng chân chính, xây dựng thành công xã hội hài hòa xã hội chủ nghĩa; Kiên trì đi theo con đường phát triển hòa bình, thuận theo trào lưu thời đại hòa bình; thực hiện phát triển, hợp tác, ngoại giao hòa bình, độc lập, tự chủ, cùng nhân dân thế giới xây dựng thế giới hài hòa, hòa bình lâu dài, cùng phồn vinh; Dựa vào khối đoàn kết công nhân, nông dân, trí thức xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội; khẳng định và coi trọng các tầng lớp mới xuất hiện trong cải cách, mở cửa cũng là chủ nhân xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc; nhất quán tôn trọng lao động, tôn trọng tri thức, tôn trọng người tài, tôn trọng sáng tạo; Kiên trì sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc; tăng cường xây dựng Đảng theo tinh thần cải cách sáng tạo, tăng cường ý thức cầm quyền, cải cách phương thức cầm quyền, nâng cao năng lực cầm quyền; Kiên quyết cầm quyền theo khoa học, dân chủ, pháp luật, cầm quyền chân chính vì nhân dân.

Sự quan tâm của các nhà lý luận Việt Nam đối với chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc

Do những quan hệ truyền thống lâu đời, do đời sống chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của Việt Nam và Trung Quốc có nhiều nét tương đồng; Hơn thế, do cả Việt Nam và Trung Quốc đều chủ trương xây dựng chủ nghĩa xã hội, đều lấy chủ nghĩa Mác làm nền tảng lý luận. Ngoài ra, thời gian qua do quan hệ hợp tác và giao lưu giữa Việt Nam và Trung Quốc có nhiều thuận lợi nên, lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc được các học giả Việt Nam rất quan tâm và về cơ bản những nội dung quan trọng nhất của hệ thống lý luận này được các học giả Việt Nam nắm bắt kịp thời. Mặt khác, công cuộc cải cách, mở cửa của Trung Quốc và đổi mới, mở cửa của Việt Nam gần 30 năm qua có nhiều điểm giống nhau nên nghiên cứu lý luận xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc để rút ra những bài học kinh nghiệm, tham khảo cho xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là một việc làm cần thiết.

Khảo sát các công trình nghiên cứu về chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc của các nhà lý luận Việt Nam, có thể thấy ba hướng quan tâm chính: thứ nhất, tìm hiểu học hỏi toàn diện hệ thống lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc; thứ hai, chỉ tập trung nghiên cứu những vấn đề có thể góp phần giải quyết những vấn đề mà thực tiễn đổi mới, mở cửa đang đặt ra ở Việt Nam; thứ ba, nghiên cứu tìm hiểu những thành tựu lý luận xây dựng chủ nghĩa xã hội, đồng thời chỉ ra những hạn chế, yếu kém, phi thực tế của hệ thống lý luận này để rút ra những bài học kinh nghiệm về mặt lý luận. Thực tế cho thấy, hướng thứ hai và thứ ba thu hút sự quan tâm nhiều hơn của các nhà lý luận Việt Nam.

Trong ý nghĩa chung nhất, thực chất nó cũng chính là những vấn đề lý luận mà các học giả Việt Nam đang đi tìm câu trả lời cho thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Các vấn đề lý luận căn bản đó là: giai đoạn đầu của chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc; phát triển kinh tế thị trường; phát triển kinh tế nhiều thành phần, đa dạng hóa các hình thức sở hữu; hiện đại hóa, công nghiệp hóa; dân chủ xã hội chủ nghĩa; xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa; tăng trưởng kinh tế và tiến bộ xã hội; công bằng xã hội và bình đẳng xã hội; liên minh công nông, trí thức; đảng Cộng sản cầm quyền; phát triển con người; xây dựng nền văn hóa xã hội chủ nghĩa; đối ngoại hòa bình… đặc biệt là lý luận về xã hội hài hòa.

Những nội dung trên của lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc thực chất không chỉ góp phần xử lý những vấn đề đang “nóng” trong thực tiễn cải cách, mở cửa ở Trung Quốc mà ở những khía cạnh nhất định nào đó cũng đang là những vấn đề “nóng” trong thực tiễn đổi mới, mở cửa ở Việt Nam hiện nay. Đó chính là lý do vì sao các học giả Việt Nam lại tìm hiểu một cách toàn diện và sâu sắc những nội dung lý luận này.

Tuy nhiên, trong quá trình nghiên cứu, tìm hiểu, học hỏi và vận dụng lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc, các học giả Việt Nam cũng cho rằng, đây là một thành tựu to lớn lý luận xây dựng chủ nghĩa xã hội mới, hiện đại. Đó là một hệ thống mở, nhiều tiềm năng, sáng tạo và hấp dẫn. Mặc dù có cơ sở lý luận và thực tiễn khoa học, vững chắc và sinh động, phù hợp với thời đại nhưng thực tiễn mới là tiêu chuẩn của chân lý. Tính đúng đắn của hệ thống lý luận này sẽ phải được thực tiễn cải cách, mở cửa của nhân dân Trung Hoa kiểm định, đánh giá. Mặt khác, lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc đó là thành tựu Trung Quốc hóa chủ nghĩa Mác. Là sự kết hợp giữa các nguyên lý phổ biến của Mác về chủ nghĩa xã hội và lý luận Đảng Cộng sản Trung Quốc và thực tiễn cải cách, mở cửa đặc thù của nhân dân Trung Quốc. Do đó, quan tâm của các học giả Việt Nam với hệ thống lý luận này thực chất mang tính chất tìm hiểu, tham khảo nhằm, một mặt, góp phần bổ sung, làm giầu có thêm tri thức về lý luận xây dựng chủ nghĩa xã hội vốn rất phong phú, đa dạng và đặc sắc ở mỗi quốc gia; mặt khác, qua đó rút kinh nghiệm, nhằm tránh những sai lầm về mặt lý luận.

Suy nghĩ bước đầu về chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc

Chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc mặc dù được xem là thành tựu lý luận to lớn của Đảng Cộng sản Trung Quốc trong quá trình lãnh đạo nhân dân Trung Quốc xây dựng đã trở thành lý luận của Đảng Cộng sản Trung Quốc dẫn dắt quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Trung Quốc, nhưng cả về mặt lý luận và thực tiễn vẫn còn rất nhiều vấn đề mà giới nghiên cứu băn khoăn, nghi hoặc và trao đổi.

Thứ nhất, một vấn đề mang ý nghĩa phương pháp luận là qua lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc với sự lập luận đây là sản phẩm Trung Quốc hóa chủ nghĩa Mác lần hai. Theo họ, Trung Quốc hóa chủ nghĩa Mác lần một do Mao Trạch Đông thực hiện và đã thành công với sự ra đời Nhà nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa đưa đất nước thống nhất đi lên chủ nghĩa xã hội và Trung Quốc đã trở thành nước xã hội chủ nghĩa. Trung Quốc hóa chủ nghĩa Mác lần 2 do Đặng Tiểu Bình thực hiện đã tiến hành cải cách mở cửa và đưa Trung Quốc trở thành một quốc gia hùng cường, lớn mạnh, với nền kinh tế đứng thứ 2 thế giới. Theo họ, chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc đã đưa Trung Quốc trở thành một cường quốc và đến nay Trung Quốc trở thành nước xã hội chủ nghĩa thành công nhất.

Về mặt lý luận, qua lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc các học giả Trung Quốc khẳng định, đó là sự phát triển chủ nghĩa Mác tại Trung Quốc trong bối cảnh chủ nghĩa tư bản hiện đại, với cách mạng khoa học - công nghệ và toàn cầu hóa. Đó là sự thống nhất giữa chủ nghĩa Mác, tư tưởng Mao Trạch Đông, lý luận Đặng Tiểu Bình và thuyết ba đại diện, lý luận xây dựng xã hội hài hòa, quan điểm phát triển khoa học… Đối với các nhà lý luận Trung Quốc, lý luận xây dựng chủ nghĩa xã hội Trung Quốc chỉ có nguồn gốc từ chủ nghĩa Mác, chỉ là sự vận dụng chủ nghĩa Mác vào thực tiễn cách mạng Trung Quốc. Và, tùy từng thời điểm lịch sử mà sự vận dụng chủ nghĩa Mác vào điều kiện lịch sử cụ thể của Trung Quốc làm hình thành những tư tưởng hay chủ thuyết cách mạng nào đó. Theo các nhà lý luận Trung Quốc, đó chính là sự vận dụng, sáng tạo, linh hoạt và rất thành công chủ nghĩa Mác trong cách mạng xã hội chủ nghĩa ở Trung Quốc mấy chục năm qua.

Qua đây có thể thấy, đối với các nhà lý luận Trung Quốc, họ gọi là chủ nghĩa Mác chứ không gọi là chủ nghĩa Mác-Lênin. Theo họ, chủ nghĩa Mác-Lênin, đó là sự vận dụng chủ nghĩa Mác vào hoàn cảnh lịch sử cụ thể của nước Nga. Với cách lập luận và tư duy như thế, dưới góc nhìn phương pháp luận, ta có thể thấy, chủ nghĩa Mác-Lênin chính là sự vận dụng chủ nghĩa Mác vào hoàn cảnh lịch sử của nước Nga và làm lên cách mạng Tháng 10 Nga vĩ đại. Mở ra một thời đại mới biến chủ nghĩa xã hội từ lý luận trở thành hiện thực. Đưa nhân loại bước vào một thời đại mới. Biến thế kỷ XX là thế kỷ của cách mạng xã hội chủ nghĩa trên phạm vi thế giới. Thật vậy, sau chiến tranh thế giới thứ 2, với sự ra đời của Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu và các nước xã hội chủ nghĩa khác trên thế giới đã tạo thành hệ thống xã hội chủ nghĩa thế giới.

Thứ hai, trong rất nhiều ý kiến trao đổi về lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc về nội dung lý luận cũng như sự hiện thực hóa lý luận trong thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Trung Quốc có thể tổng quan lại thành mấy suy nghĩ chính. Cùng với những thành tựu to lớn về phát triển kinh tế, cùng với sự giầu có nhanh chóng của bộ phận dân cư, cùng với sự trỗi dậy mạnh mẽ về quốc phòng… thì xã hội Trung Quốc hiện nay cũng đang đứng trước vô vàn vấn đề gay gắt với nhiều thách thức và nguy cơ. Đó là sự phân hóa xã hội, sự phân hóa vùng miền, sự ô nhiễm môi trường, sự suy thoái về đạo đức, lối sống, bạo lực xã hội, các hành động cực đoan, chia rẽ, ly khai, sự tham nhũng, cửa quyền, sự bất ổn xã hội, vi phạm dân chủ,… Sự ổn định của kinh tế - xã hội của Trung Quốc hiện nay đang chất chứa trong nó nhiều mâu thuẫn xã hội gay gắt…

Chính thực trạng này, đã làm cho không ít người băn khoăn nghi ngờ hệ thống lý luận đang dẫn dắt con đường phát triển của Trung Quốc hiện nay. So sánh giữa lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc và thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội hiện nay ở Trung Quốc, có thể thấy nổi lên một số băn khoăn:

- Thực tiễn chủ nghĩa xã hội ở Trung Quốc hiện nay có đúng là được dẫn dắt bởi lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc không?

- Thực tiễn Trung Quốc hiện nay có đúng là chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc không, hay đó là chủ nghĩa phong kiến đặc sắc Trung Quốc?

- Thực tiễn Trung Quốc hiện nay có đúng là chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc không, hay đó là chủ nghĩa tư bản đặc sắc Trung Quốc?

- Thực tiễn Trung Quốc hiện nay có đúng là chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc không, hay đó chính là chủ nghĩa xã hội dân chủ đặc sắc Trung Quốc?

- Hay, chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc hiện nay chính là chủ nghĩa xã hội tích hợp trong đó tất cả những thành tố, bộ phận, quan hệ… của chủ nghĩa phong kiến, chủ nghĩa tư bản, chủ nghĩa xã hội dân chủ, chủ nghĩa xã hội… và mang màu sắc Trung Quốc.

- Lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc có thực sự đưa Trung Quốc lên chủ nghĩa xã hội hay không, hay sẽ dẫn dắt Trung Quốc tới đâu?

Những băn khoăn, nghi ngờ và tranh luận về chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc này là một tham khảo hết sức quan trọng đối với các quốc gia phát triển theo con đường xã hội chủ nghĩa. Đối với Việt Nam nghiên cứu lý luận và thực tiễn chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc là một việc làm hết sức cần thiết cả về mặt lý luận và thực tiễn trong giai đoạn hiện nay./.