“Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” là một cuộc vận động lớn về đạo đức. Sau hơn hai tháng phát động, cuộc vận động đã được sự hưởng ứng rộng rãi trong Đảng và trong nhân dân, trong các ngành và các cấp.

Để hiểu thật rõ và làm thật tốt cuộc vận động, chúng ta thử cùng nhau phân tích một số điểm như sau: Thế nào là tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức? Thế nào là tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh? Thế nào là học tập và làm theo? Và ý nghĩa cuộc vận động này là ở đâu?

Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức

Như mọi người chúng ta đều biết, chủ nghĩa Mác – Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh là nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam cho hành động của Đảng và của cách mạng Việt Nam. Tư tưởng Hồ Chí Minh, như Đại hội IX của Đảng chỉ rõ, “là một hệ thống quan điểm sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, là kết quả của sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lê-nin vào điều kiện cụ thể của nước ta, kế thừa và phát triển các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại”. Nói một cách khác, tư tưởng Hồ Chí Minh chính là học thuyết về cách mạng Việt Nam. Nhờ học tập và làm theo tư tưởng Hồ Chí Minh mà cách mạng Việt Nam đã liên tiếp giành được những thắng lợi to lớn, trước đây cũng như trong sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc ngày nay.

Nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh rất rộng, tập trung vào những tư tưởng chính như: tư tưởng về giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người; về độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại; về sức mạnh của nhân dân, của khối đại đoàn kết dân tộc; về quyền làm chủ của nhân dân, xây dựng Nhà nước thật sự của dân, do dân, vì dân; về quốc phòng toàn dân, xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân; về phát triển kinh tế, văn hóa, không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân; về đạo đức cách mạng, cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; về chăm lo bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau; về xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, cán bộ đảng viên vừa là người lãnh đạo vừa là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân,…

Như vậy tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức, trước hết là đạo đức cách mạng, là một bộ phận quan trọng trong tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung. Bác nói: “Cách mạng là phá cái cũ, đổi ra cái mới, phá cái xấu đổi ra cái tốt” (Đường Kách mệnh, 1927). Người cách mạng không chỉ cần có tư tưởng cách mạng, có chủ nghĩa đúng đắn dẫn đường mà còn phải có đạo đức cách mạng. “Cũng như sông có nguồn thì mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân” (Sửa đổi lối làm việc, tháng 10/1947).

Quan điểm về đạo đức của Bác Hồ rất cao sâu, đề cập chung cho tất cả và cho mỗi đối tượng cán bộ và nhân dân. Ai cũng có thể tìm thấy phần mình trong những lời dạy của Bác. Đó là “Trung với nước, hiếu với dân”. Là “quyết tâm suốt đời đấu tranh cho Đảng, cho cách mạng”, “Hết lòng hết sức phục vụ nhân dân. Vì Đảng, vì dân mà đấu tranh quên mình, gương mẫu trong mọi việc”. Là “Nhân, nghĩa, trí, dũng, liêm”, “cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”. Là “Không có việc gì khó, chỉ sợ lòng không bền, đào núi và lấp biển, có chí ắt làm nên”. Là “Giàu sang không thể quyến rũ. Nghèo khó không thể chuyển lay. Uy lực không thể khuất phục”. Là “Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân”. Là “Kiên quyết chống quan liêu, tham ô, lãng phí”, bởi “tham ô, lãng phí và bệnh quan liêu là kẻ thù của nhân dân, của bộ đội, của chính phủ”. Là “Mỗi cán bộ, đảng viên phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”…

Tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh

Nói đi đôi với làm là nét nổi bật nhất trong phong cách Hồ Chí Minh. Bác đưa ra những quan điểm vô cùng chính xác về đạo đức cách mạng nói riêng và đạo đức xã hội nói chung. Bản thân Bác lại chính là hiện thân của đạo đức. Tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh là tuyệt vời trong sáng, tuyệt vời trọn vẹn.

Bác nói “trung với nước, hiếu với dân”. Thì đó. Cuộc đời của Bác là cuộc đời của một người tận trung với nước, tận hiếu với dân, nghĩ gì, làm gì cũng đều vì nước, vì dân. “Suốt đời tôi hết lòng hết sức phục vụ Tổ quốc, phục vụ cách mạng, phục vụ nhân dân. Nay dù phải từ biệt thế giới này, tôi không có điều gì phải hối hận, chỉ tiếc là tiếc rằng không được phục vụ lâu hơn nữa, nhiều hơn nữa”. Về việc riêng, tổng kết cuộc đời của mình, Bác nói mấy câu giản dị mà hàm súc như vậy trong Di chúc.

Bác nói về cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Thì đó. Cuộc đời của Bác là cuộc đời của một bậc đại nhân, đại đức, đại trí, đại dũng, đại nghĩa, đại liêm. Là Chủ tịch một nước mà Bác vẫn luôn sống một “cuộc đời thanh bạch chẳng vàng son”. Một chiếc giường đơn sơ và những bữa ăn đạm bạc. Chiếc mũ lá và đôi dép cao su. Mấy bộ quần áo ka ki và bộ nâu sồng cũ kỹ. Gửi thư, viết báo, đánh máy công văn, cả những văn kiện quan trọng, bác dùng lại bì thư cũ, giấy viết đã dùng còn trắng một mặt. Bác dặn cán bộ, chiến sĩ phải “luôn luôn tôn trọng, giữ gìn của công và của dân; không xâm phạm một đồng xu, hạt thóc của Nhà nước, của nhân dân. Phải “trong sạch, không tham lam”. “Không tham địa vị, không tham tiền tài, không tham sung sướng. Không ham người tâng bốc mình”. “Chỉ có một thứ ham là ham học, ham làm, ham tiến bộ”. Thì đó. Bác là một tấm gương soi trong suốt. “Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành”.

Về tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, đồng chí Phạm Văn Đồng lúc sinh thời đã từng viết: “Hồ Chí Minh vừa là một nhà đạo đức học vừa là biểu tượng toàn vẹn của đạo đức cách mạng. Hồ Chí Minh là hình ảnh sống của một lãnh tụ nhân dân, được nhân dân tin yêu và coi như ngọn cờ của toàn dân tộc, nhưng rất gần gũi với nhân dân, không tự cho phép mình đứng trên nhân dân và đòi hỏi cho mình bất cứ một ngoại lệ nào có tính đặc quyền, đặc lợi. Ở Người tỏa ra hào quang của một cuộc đời cao thượng, một tâm hồn trong sáng xưa nay hiếm”.

Học tập và làm theo

“Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” vừa là chủ đề vừa là nội dung của cuộc vận động. Học tập và làm theo là một quá trình đồng thời diễn ra chứ không phải là hai giai đoạn nối tiếp nhau của một quá trình, không phải học tập trước sau đó mới làm theo.

Học tập là để hiểu thật rõ, thật đúng những gì Bác Hồ đã nói và đã làm về đạo đức, cũng là để noi gương Bác mà thực hành trong cuộc sống. Làm theo là noi gương Bác nhưng phải nắm vững tinh thần cơ bản những lời dạy của Bác về đạo đức để vận dụng trong hoàn cảnh cụ thể, không phải làm y như những gì Bác Hồ đã làm. Chuyện kể rằng: Trong một số chuyến đi thăm nước bạn, tuy ở cương vị Chủ tịch nước, Bác vẫn mang đôi dép cao su thường dùng hằng ngày. Cán bộ cùng đi muốn làm theo Bác. Bác nói: Bác có thể đi dép cao su được nhưng các chú thì không thể và không nên làm như Bác. Trên thực tế, trong các chuyến đi ấy, cán bộ cùng đi đều mang giày tây. Riêng việc Bác mang dép cao su đã được dư luận các nước đặc biệt ca ngợi, coi đó như một biểu thị tốt đẹp về đức tính giản dị của một lãnh tụ nhân dân tầm cỡ lớn.

Rất nhiều điều Bác nói về đạo đức đã qua hàng bốn, năm mươi năm hay lâu hơn nữa nhưng nay vẫn còn nóng hổi tính thời sự. Bác nói về những trường hợp cụ thể, cho những đối tượng cụ thể song ai nghe cũng cảm nhận đó là lời dạy cho mình. Nhìn lại và nhớ tới từng cử chỉ, từng hành động, từng lời nói và việc làm của Bác trong đời sống thường ngày, lúc sinh thời, ai mà không xúc động? Ai mà không cảm thấy có một cái gì đó không phải khi làm sai những điều Bác dạy. Dẫu sao giáo điều và dập khuôn vẫn là xa lạ đối với việc học tập và làm theo tấm gương Bác Hồ.

Bác nói cán bộ, đảng viên phải “suốt đời phấn đấu, hy sinh cho Đảng, cho cách mạng”, “hết lòng hết sức phục vụ nhân dân”. Điều đó không chỉ đúng trong thời kỳ đấu tranh giành độc lập, tự do mà còn đúng và rất đúng cả trong thời kỳ xây dựng đất nước quá độ lên chủ nghĩa xã hội ngày nay. Song tiêu chí và những biểu hiện cụ thể của việc “suốt đời phấn đấu hy sinh” và “hết lòng hết sức phục vụ nhân dân” trong cả hai thời kỳ đó không phải không có những nét đặc thù khác nhau.

Bác nói “cần, kiệm” xây dựng đất nước. Căn cứ vào từng nội dung, từng lời dạy của Bác, ta thấy ai cũng phải học tập và làm theo. Không cá nhân hay tổ chức nào được tự cho phép mình không cần, kiệm. Song cần, kiệm cho mỗi đối tượng khác nhau thì có nội dung và cách làm khác nhau, nhất là trong thời kỳ bùng nổ của cách mạng khoa học – công nghệ và hội nhập kinh tế quốc tế.

Ý nghĩa cuộc vận động

Nhiều năm qua, đặc biệt là từ sau các Đại hội VII, VIII và IX của Đảng đến nay, Đảng ta đã liên tiếp phát động những cuộc vận động nghiên cứu và học tập tư tưởng Hồ Chí Minh. Những cuộc vận động ấy đã góp phần quan trọng vào việc làm quán triệt trong Đảng và trong nhân dân tư tưởng Hồ Chí Minh, qua đó vận dụng và phát triển sáng tạo, phục vụ ngày càng tốt sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, xác định những quan niệm đúng đắn về chủ nghĩa xã hội và về con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta.

Cuộc vận động “học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” là tiếp nối các cuộc vận động trước theo một chủ đề cụ thể hơn là chủ đề về đạo đức. Nó nhằm khơi dậy và phát huy các giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp, đấu tranh khắc phục sự suy thoái về đạo đức, lối sống; chặn đứng, đẩy lùi tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí và các tệ nạn xã hội; hình thành phát triển các giá trị đạo đức của chủ nghĩa xã hội, xây dựng con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa có nhân cách cao đẹp, bản lĩnh chính trị vững vàng, lối sống văn minh, xây dựng các quan hệ xã hội lành mạnh, tiến bộ.

Cuộc vận động này không chỉ tiến hành trong một thời gian ngắn mà kéo dài trong nhiều năm, mở đầu từ năm 2007 và kết thúc vào năm 2011. Đợt mở đầu diễn ra bằng những cuộc tổ chức học tập tập trung ở từng đảng bộ cơ sở, cơ quan quản lý hành chính nhà nước về tư tưởng và tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. Cấp ủy, lãnh đạo cơ quan phối hợp tổ chức chặt chẽ việc thảo luận, liên hệ học tập và làm theo đạo đức Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay. Trên cơ sở đó, đề ra những tiêu chuẩn đạo đức cụ thể để phấn đấu, rèn luyện thường xuyên. Từ năm 2008 trở đi, hằng năm cuộc vận động được sơ kết vào dịp 19-5 và đến đầu năm 2011 sẽ được tổng kết.

Ý nghĩa sâu xa của cuộc vận động là ở chỗ, xét cho cùng, đạo đức là cái quý nhất, là linh hồn của một con người, một xã hội, một chế độ và một nền văn minh. Đạo đức cách mạng là tiền đề tiên quyết, là giá trị thuộc về nhân cách mỗi con người, là sức mạnh để người cách mạng thực hiện lý tưởng, mục tiêu của mình.