Trong thời gian qua, Đảng ta đã rất kiên trì, bền bỉ và kiên quyết tiến hành cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, đến nay đã đạt được những kết quả bước đầu đáng khích lệ, như Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa XI nhận định: “công tác phòng, chống tham nhũng đã có những chuyển biến tích cực cả về nhận thức, hành động và đạt được những kết quả bước đầu... Trên một số lĩnh vực, tham nhũng đã từng bước được kiềm chế”. Nhưng, nhìn chung, “công tác phòng, chống tham nhũng vẫn chưa đạt yêu cầu và mục tiêu đề ra là ngăn chặn, từng bước đẩy lùi tham nhũng. Tham nhũng vẫn còn nghiêm trọng, với những biểu hiện tinh vi, phức tạp, xảy ra trên nhiều lĩnh vực, nhiều cấp, nhiều ngành...”. Nghị quyết cũng đã chỉ ra 3 nguyên nhân của những hạn chế, yếu kém trong lãnh đạo phòng, chống tham nhũng của Đảng. Đó là những nguyên nhân xác đáng, có thực. Chỉ rõ những nguyên nhân của những hạn chế, yếu kém nêu trên đã thể hiện tinh thần thẳng thắn, trách nhiệm, nghiêm túc của Đảng. Trong 3 nguyên nhân đó, nguyên nhân đầu tiên được xác định là “không ít cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền và người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị chưa thực hiện tốt trách nhiệm lãnh đạo, chỉ đạo công tác phòng, chống tham nhũng. Vai trò của nhiều chi bộ, tổ chức cơ sở đảng còn mờ nhạt”. Vì vậy, việc xây dựng tổ chức cơ sở đảng trong sạch, vững mạnh là vấn đề cấp bách, là khâu đột phá trong phòng, chống tham nhũng thời gian tới.

Đảng chỉ có thể quyết liệt phòng, chống tham nhũng có hiệu quả khi nội bộ trong sạch, vững mạnh, mọi đảng viên, mọi tổ chức đảng, từ đồng chí bí thư, cấp ủy đến những đảng viên không giữ chức vụ đều phải liêm chính và có quyết tâm mạnh mẽ trong phòng, chống tham nhũng. Song, để xây dựng tổ chức đảng trong sạch, vững mạnh, đi đầu trong phòng, chống tham nhũng, các cấp ủy đảng cần tập trung vào những vấn đề sau:

Thứ nhất, tăng cường tính chiến đấu của tổ chức cơ sở đảng.

Tổ chức cơ sở đảng là nền tảng của Đảng, là hạt nhân chính trị ở cơ sở, nơi trực tiếp giáo dục, rèn luyện và quản lý đảng viên. Do đó, tổ chức cơ sở đảng có vai trò đặc biệt quan trọng đối với công tác phòng, chống tham nhũng. Tuy nhiên, thực tế thời gian qua cho thấy, phần lớn các vụ tham nhũng không phải do tổ chức cơ sở đảng phát hiện - mặc dù là “đơn vị chiến đấu cơ bản của Đảng”. Thậm chí có đơn vị xảy ra các vụ tham nhũng rất lớn và kéo dài khá lâu, thế nhưng tổ chức cơ sở đảng ở đó không biết, và cũng có không ít trường hợp làm ngơ, điển hình như ở PMU18, Vinashin, Vinaline. Vì vậy, việc nâng cao vai trò, vị trí, tính chiến đấu của các tổ chức cơ sở đảng đang là yêu cầu bức thiết đặt ra trong công tác xây dựng Đảng nói chung, trong đó có công tác phòng, chống tham nhũng.

Phòng, chống tham nhũng là một nhiệm vụ vô cùng khó khăn, gay go và phức tạp, đòi hỏi Đảng ta, các cấp ủy đảng phải trực tiếp đứng ra gánh vác trọng trách mà không một lực lượng nào có thể thay thế được. Sự lãnh đạo của Đảng sẽ bảo đảm cho phong trào đấu tranh phòng, chống tham nhũng đi vào chiều sâu, tránh được tình trạng tự phát sẽ tạo thành cái cớ để các thế lực thù địch chống phá Đảng và Nhà nước ta. Do vậy, xây dựng tổ chức đảng trong sạch, vững mạnh để phát huy mạnh mẽ vai trò của tổ chức cơ sở đảng trong phòng, chống tham nhũng được xác định là giải pháp đột phá nhằm nâng cao hiệu quả lãnh đạo của Đảng trong phòng, chống tham nhũng thời gian tới.

Để làm tốt nhiệm vụ này, các tổ chức cơ sở đảng cần nâng cao nhận thức và ý thức trách nhiệm của đảng viên, cán bộ, công chức, viên chức đối với công tác phòng, chống tham nhũng, gắn với việc liên hệ, kiểm điểm về công tác quản lý, giáo dục cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức trong từng tổ chức cơ sở đảng. Tổ chức lãnh đạo xây dựng và thực hiện tốt quy chế dân chủ trong cơ quan, đơn vị theo hướng công khai, minh bạch về cơ chế, chính sách, đặc biệt là về những lĩnh vực nhạy cảm, dễ nảy sinh tham nhũng. Chỉ khi nào những việc dễ dẫn đến tham nhũng được quy định cụ thể, rõ ràng, công khai, minh bạch, có cơ chế giám sát khả thi và phát huy tốt dân chủ cơ sở thì vấn đề tham nhũng mới được phát hiện và ngăn chặn từ gốc. Thực hiện nghiêm chế độ tự phê bình và phê bình gắn với cơ chế phát hiện các hành vi tiêu cực, tham nhũng trong sinh hoạt chi bộ. Chi bộ là nơi sâu sát nhất với đảng viên, mọi việc làm của đảng viên đều không thể tránh được sự giám sát của từng đảng viên trong chi bộ. Nếu tổ chức đảng thực sự trong sạch, vững mạnh sẽ kịp thời phát hiện những trường hợp đảng viên có dấu hiệu tham nhũng. Từ sự phát hiện đó, nếu chi bộ đấu tranh quyết liệt sẽ ngăn chặn được ngay từ đầu những hành vi tham nhũng, không để cho nó phát triển phức tạp thêm và đồng thời hạn chế được những thiệt hại. Tuy nhiên, đây lại là một hạn chế lớn của chúng ta trong thời gian qua, hoạt động tự phê bình và phê bình của tổ chức cơ sở đảng còn yếu, mang nặng tính hình thức, qua loa, chiếu lệ. Một thực tế là, hầu như không có cán bộ, đảng viên nào qua kiểm điểm tự nhận mình có tiêu cực, tham nhũng, chưa có tổ chức đảng nào qua tự kiểm điểm mà phát hiện trong nội bộ có tiêu cực, có tham nhũng lớn. Phần lớn các vụ tham nhũng đều do quần chúng nhân dân và báo chí phát hiện. Trong khi đó, các vụ tham nhũng xảy ra đều có sự tham gia của một số cán bộ, đảng viên, thậm chí là những cán bộ, đảng viên giữ các cương vị cao, quan trọng.

Để khắc phục hạn chế đó cần có cơ chế, quy định cụ thể, rõ ràng về nhiệm vụ của từng chi bộ, đảng viên trong phòng, chống tham nhũng, trong đó quy định rõ cả trách nhiệm, nghĩa vụ, quyền lợi của tổ chức đảng và cá nhân đảng viên. Ngoài ra, để bảo đảm chất lượng sinh hoạt chi bộ, phát huy vai trò của chi bộ trong phòng, chống tham nhũng cần quy định tổ chức cơ sở đảng đạt trong sạch, vững mạnh là chi bộ chủ động phát hiện và thường xuyên đấu tranh với các khuyết điểm trong cuộc sống. Khắc phục tình trạng sinh hoạt đảng, sinh hoạt chi bộ mang tính hình thức, tình trạng thủ tiêu đấu tranh, phê bình theo quan niệm phê bình cấp trên thì sợ bị trù dập, phê bình đồng cấp thì sợ mất lòng, mất đoàn kết nội bộ, phê bình cấp dưới thì sợ mất phiếu tín nhiệm.

Thứ hai, xác định rõ thẩm quyền và trách nhiệm của tổ chức và cá nhân, nhất là người đứng đầu trong thực hiện nhiệm vụ phòng, chống tham nhũng.

Một câu hỏi lớn đặt ra là, tại sao kết quả đấu tranh chống tham nhũng không được như mong đợi, trong khi Đảng ta rất quyết tâm trong lãnh đạo phòng, chống tham nhũng, đã ban hành rất đầy đủ và kịp thời các nghị quyết, chỉ thị, chương trình hành động để lãnh đạo phòng, chống tham nhũng, trong khi pháp luật xử phạt tội danh tham nhũng cũng rất nặng, còn nghiêm khắc hơn cả Trung Quốc, Xin-ga-po và nhiều nước trên thế giới? Qua nghiên cứu thực trạng công tác phòng, chống tham nhũng ở một số địa phương cho thấy, chính việc xử lý không nghiêm trách nhiệm của người đứng đầu là một trong những nguyên nhân quan trọng làm giảm hiệu quả lãnh đạo công tác phòng, chống tham nhũng.

Mặc dù trong mỗi cơ quan nhà nước đều có đông đảo các tổ chức đảng, công đoàn, các tổ chức chính trị - xã hội, nhưng cho đến nay hầu như chưa có bất kỳ vụ tiêu cực nào do các tổ chức đảng hay công đoàn phát hiện. Điều đó cho thấy hoạt động của các tổ chức này mang nặng tính hình thức. Với các tổ chức đảng, nguyên nhân trước hết là do những người đứng đầu cấp ủy không kiên quyết đấu tranh với sai phạm, chưa thực sự tiên phong, gương mẫu, một số khác do sợ mất thành tích thi đua của đơn vị nên đã bao che, hoặc không báo cáo với cấp trên mà chỉ xử lý nội bộ. Đã vậy, sau khi vụ việc được xử lý, gần như chưa có tổ chức đảng, đoàn thể nào bị xử lý trách nhiệm đủ nghiêm. Do đó, chẳng những trách nhiệm của các tổ chức này không được nâng cao mà còn bị hạ thấp, thậm chí tìm cách đứng ngoài cuộc, né tránh.

Rõ ràng là người đứng đầu phải có trách nhiệm kịp thời phát hiện, xử lý những vụ việc tham nhũng xảy ra trong cơ quan, đơn vị mình. Nếu lãnh đạo quản lý sâu sát, có trách nhiệm ngăn chặn kịp thời sẽ hạn chế được mức độ nghiêm trọng của các vụ việc đó. Vì thế tuyệt đối không để xảy ra tình trạng không có một cá nhân đứng đầu nào phải chịu trách nhiệm về những gì diễn ra trong cơ quan, đơn vị, địa phương do mình lãnh đạo, quản lý. Cụ thể là ở những nơi có vụ việc tham nhũng, tiêu cực nghiêm trọng kéo dài, thì phải xem xét trách nhiệm của cả người đứng đầu cấp ủy, chính quyền, các tổ chức chính trị - xã hội, như công đoàn, đoàn thanh niên. Những vụ việc tham nhũng, tiêu cực xảy ra từ nhiều năm trước, nay mới phát hiện được thì phải xem xét cả trách nhiệm của cán bộ, cơ quan tham mưu và những người lãnh đạo đã quyết định giới thiệu, bổ nhiệm cất nhắc kẻ tham nhũng, cơ hội nắm giữ các trọng trách cao hơn.

Thực hiện nghiêm trách nhiệm của người đứng đầu cũng là một biện pháp quan trọng khắc phục hiệu quả bệnh quan liêu, thiếu sâu sát, thiếu kiểm tra trong công tác quản lý hiện nay. Làm được như thế, không những hạn chế được mức độ thiệt hại do tham nhũng gây ra mà còn làm tăng hiệu lực của luật pháp, hiệu lực kỷ luật của Đảng và của các đoàn thể. Tuy nhiên, trong thời gian qua, Đảng ta chưa thật kiên quyết trong xử lý trách nhiệm người đứng đầu, chẳng hạn như ở Thành phố Hồ Chí Minh, mặc dù chưa có những số liệu thống kê đầy đủ, nhưng qua những vụ tham nhũng lớn từng gây xôn xao dư luận xã hội, như vụ Công ty địa ốc Gò Môn, Dự án xây dựng Khu dân cư và Khu công nghiệp sạch tại xã Đông Thạnh - Hóc Môn, Dự án công trình đại lộ Đông - Tây... tuy đã được đưa ra xét xử từ lâu, nhưng cho đến nay vẫn chưa có kết quả xử lý trách nhiệm người đứng đầu những nơi đã xảy ra những vụ tham nhũng đó.

Việc không kiên quyết trong xử lý trách nhiệm người đứng đầu khi để xảy ra tham nhũng tại cơ quan, đơn vị, địa phương là một trong những nguyên nhân cơ bản làm hạn chế hiệu quả lãnh đạo công tác phòng, chống tham nhũng. Vì vậy, trong thời gian tới, các cấp ủy cần tổ chức thực hiện nghiêm quy định về xử lý trách nhiệm đối với người đứng đầu địa phương, cơ quan, đơn vị do mình phụ trách để xảy ra tham nhũng nghiêm trọng. Đồng thời sớm xây dựng quy định về việc từ chức và thực hành văn hóa từ chức đối với người đứng đầu địa phương, cơ quan, đơn vị do mình phụ trách để xảy ra tham nhũng, tiêu cực. Ngoài ra, cần áp dụng hình thức khen thưởng đối với thủ trưởng và tập thể đơn vị đã làm tốt công tác tự kiểm tra phát hiện tham nhũng, tiêu cực trong đơn vị mình, tự xử lý hoặc đề nghị cơ quan thuộc thẩm quyền xử lý nghiêm minh, đúng theo quy định của pháp luật, nhằm tránh tình trạng bao che cho cán bộ cấp dưới tham nhũng, tiêu cực hoặc vì sợ mất thành tích của đơn vị mà không dám xử lý cán bộ vi phạm. Thực hiện nghiêm túc, có hiệu quả những nhiệm vụ cấp bách trong công tác xây dựng Đảng hiện nay theo tinh thần Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XI, mà một trong ba nhiệm vụ đó là “xác định rõ thẩm quyền, trách nhiệm cá nhân người đứng đầu cấp ủy, chính quyền trong mối quan hệ với tập thể cấp ủy, cơ quan, đơn vị”.

Thứ ba, phát huy tính tiên phong, vai trò gương mẫu của cấp ủy, tổ chức đảng và đội ngũ cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu.

Việc nêu gương của cấp ủy và người đứng đầu, của mỗi đảng viên ở tổ chức cơ sở đảng là vô cùng quan trọng, có ý nghĩa quyết định đối với uy tín của Đảng trước nhân dân, đem lại niềm tin cho nhân dân và góp phần xây dựng tổ chức cơ sở đảng thật sự trong sạch, vững mạnh. Đại hội X của Đảng khẳng định: Đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí là một nhiệm vụ trọng tâm của công tác xây dựng Đảng, nhiệm vụ trực tiếp, thường xuyên của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội. Các cấp ủy và tổ chức đảng phải nhận thức sâu sắc tính cấp thiết, lâu dài, phức tạp và khó khăn của cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí; có quyết tâm chính trị cao, đấu tranh kiên quyết, kiên trì, có hiệu quả từ Trung ương tới cơ sở.

Thực tế cho thấy, những thành tựu và hạn chế trong phát triển kinh tế - xã hội của đất nước đều liên quan đến năng lực lãnh đạo của Đảng và vai trò của các cấp ủy đảng. Đảng ta là đảng cầm quyền, quyền hạn cao nhất và người chịu trách nhiệm trước nhất phải là cấp ủy và bí thư cấp ủy. Vì vậy, trong tất cả mọi việc cũng như trong phòng, chống tham nhũng, trước hết, cấp ủy phải là người đi tiên phong.

Cấp ủy là những cán bộ giữ những chức vụ chủ chốt trong các cơ quan đảng, chính quyền và các tổ chức chính trị xã hội phải nêu cao tính tiên phong, gương mẫu, đi đầu trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, phải thực sự trong sáng, liêm chính, là tấm gương sáng về đạo đức, lối sống. Sự trong sáng, liêm chính đó bắt đầu từ bản thân, tới tập thể những người thân xung quanh, như vợ, chồng, con, bố mẹ, anh chị em,... Mỗi đảng viên trong cấp ủy phải gương mẫu thực hiện đúng trách nhiệm của mình trong chương trình đã đề ra, nếu không làm tròn trách nhiệm phải nghiêm khắc bị kiểm điểm và xử lý.

Các cấp ủy đảng cần nghiên cứu và có thể áp dụng hình thức mỗi cấp ủy viên phải cam kết bằng văn bản rằng họ không tham nhũng dưới bất cứ hình thức nào và kiên quyết đấu tranh không khoan nhượng với tệ tham nhũng. Nếu những người đứng đầu tổ chức đảng, cấp ủy không kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng thì cấp dưới, những cán bộ, đảng viên sẽ không dám mạnh dạn tham gia đấu tranh với tệ nạn này. Do đó, cần phải cụ thể hóa tiêu chuẩn cấp ủy không tham nhũng và kiên quyết đấu tranh phòng, chống tham nhũng.

Các cấp ủy cần xác định đúng vai trò, vị trí của công tác phòng, chống tham nhũng, xem đây là một trong các trọng tâm công tác lớn có tính chất thường xuyên, liên tục của tổ chức mình. Đưa công tác phòng, chống tham nhũng thành một nội dung kiểm điểm công tác định kỳ của cấp ủy (tháng, quý, năm) và đưa vào chương trình kiểm tra thường xuyên của cấp ủy. Kết quả công tác phòng, chống tham nhũng là thước đo năng lực, sức chiến đấu của mỗi tổ chức đảng, năng lực và hiệu quả điều hành của các cấp, các ngành. Cấp ủy các cấp phải thường xuyên kiểm tra, đôn đốc các ngành, các cơ quan, đơn vị thực hiện nghiêm chỉnh nghị quyết của Trung ương và chương trình hành động của cấp ủy về phòng, chống tham nhũng, phát hiện, biểu dương, khen thưởng kịp thời những ngành, địa phương, cơ quan, đơn vị có cách làm hay, đạt kết quả tốt, những tập thể và cá nhân có thành tích xuất sắc, chủ động ngăn ngừa những lệch lạc, chấn chỉnh kịp thời những nơi làm chậm, kém hiệu quả. Đồng thời, công bố công khai kết quả phòng, chống tham nhũng của các ngành, địa phương, cơ quan, đơn vị trên các phương tiện thông tin đại chúng để nhân dân biết, theo dõi và giám sát. Ngoài ra, các cấp ủy phải tạo điều kiện thuận lợi cho cơ quan chức năng thực thi pháp luật trong trường hợp cán bộ, công chức trong tổ chức của mình có hành vi tham nhũng, lãng phí cần xử lý, không được dung túng, bao che.

Thứ tư, thực hiện tốt các khâu của công tác cán bộ.

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Cán bộ là gốc của mọi công việc”, “Công việc thành công hay thất bại là do cán bộ tốt hay kém”. Vì vậy, để lãnh đạo phòng, chống tham nhũng hiệu quả, vấn đề mấu chốt đối với các cấp ủy là đội ngũ cán bộ phải được chọn lọc kỹ.

Cho đến nay, mặc dù đánh giá cán bộ vẫn được xác định là khâu quan trọng nhất trong quy trình công tác cán bộ, nhưng đánh giá cán bộ vẫn là khâu yếu nhất. Ví dụ: tại Thành phố Hồ Chí Minh, trong tổng số 197 bị can bị khởi tố về các tội tham nhũng trong các năm 2007 - 2010 cho thấy các bị can có trình độ học vấn tương đối cao, trên 40% có trình độ trên đại học, đại học; trên 50% có trình độ phổ thông trung học(1). Trong 5 năm trở lại đây, đã xuất hiện không ít cán bộ giữ cương vị lãnh đạo chủ chốt các cấp tham nhũng. Theo số liệu thống kê của Viện kiểm sát nhân dân Thành phố, trong 197 bị can bị khởi tố nói trên về các tội phạm tham nhũng có 1 bị can nguyên là thứ trưởng; 1 bị can nguyên là phó vụ trưởng; 1 bị can nguyên là bí thư quận; 8 bị can nguyên là chủ tịch, phó chủ tịch ủy ban nhân dân các cấp; 19 bị can nguyên là giám đốc, phó giám đốc sở, ngành, doanh nghiệp nhà nước; 7 bị can nguyên là trưởng, phó phòng các cơ quan nhà nước...(2). Ở những đối tượng này, chúng ta có thể khẳng định họ không phải là những người có trình độ thấp, không phải họ gặp khó khăn về kinh tế mà thậm chí mức sống của họ còn cao hơn nhiều so với mức sống trung bình trong xã hội. Vì vậy, nguyên nhân dẫn họ đến tham nhũng được xác định là do sự thiếu tu dưỡng, rèn luyện dẫn đến suy thoái đạo đức, lối sống cùng với sự buông lỏng, yếu kém trong đánh giá, quản lý cán bộ của các tổ chức đảng.

Trong thời gian tới, để khắc phục những hạn chế này, các cấp ủy cần thực hiện nghiêm túc công tác quản lý, đánh giá cán bộ, đảng viên theo thời hạn quy định và hằng năm theo quy định của Trung ương. Bằng nghiệp vụ và kinh nghiệm công tác, cơ quan tổ chức cán bộ tham mưu cho cấp ủy và người đứng đầu cơ quan đánh giá đúng cán bộ. Trên cơ sở đánh giá đúng mặt mạnh, mặt yếu của từng người để lựa chọn, bố trí cán bộ vào môi trường và cương vị phù hợp, nhất là người đứng đầu tổ chức, cơ quan. Những người chưa thật sự đáng tin cậy về tính liêm khiết, tính kỷ luật, tính trung thực thì không bố trí công tác ở nơi có quyền cấp phép, duyệt kế hoạch, quản lý nhân lực, nơi liên quan đến tiền, hàng... Người đã có biểu hiện tư lợi ở cấp dưới thì không bố trí vào cương vị cao hơn. Cấp ủy và cơ quan tổ chức - cán bộ phải hết sức tỉ mỉ, cụ thể, khách quan và công tâm trong theo dõi nhận xét cán bộ, lường trước được diễn biến tư tưởng, đạo đức của từng người. Sau khi bố trí công tác, cấp ủy và cơ quan tổ chức cán bộ tiếp tục theo dõi sát sao, thấy rõ những mặt tốt, mặt mạnh và những hạn chế bộc lộ trong quá trình công tác của cán bộ để kịp thời giáo dục, uốn nắn. Trong những trường hợp cụ thể, có thể giao thêm nhiệm vụ hoặc đình chỉ, miễn nhiệm công tác./.

-------------------------------------------

(1), (2) Viện Kiểm sát nhân dân Thành phố (năm 2010), Chuyên đề “Đánh giá thực trạng tình hình và những giải pháp nâng cao hiệu quả công tác phát hiện, xử lý tội phạm tham nhũng tại Thành phố Hồ Chí Minh”