Hội thảo - Seminar: Công đoàn trong việc bảo vệ quyền và lợi ích của người lao động - Từ tư tưởng của Rosa Luxemburg đến kinh nghiệm của Đức và thực tiễn ở Việt Nam hiện nay

Tham dự Hội thảo có đại diện lãnh đạo Viện Chủ nghĩa xã hội khoa học, Văn phòng đại diện Viện Rosa Luxemburg tại Việt Nam; đại diện lãnh đạo Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Viện Công nhân và Công đoàn Việt Nam, Trường Cán bộ Công đoàn Hà Nội; các nhà khoa học, nhà nghiên cứu Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh và các bộ, ban, ngành có liên quan.

Trong phát biểu đề dẫn Hội thảo, PGS,TS, Nguyễn Quốc Phẩm, nguyên Viện trưởng Viện Chủ nghĩa xã hội khoa học, nhấn mạnh, các công đoàn ở Đức có bề dày truyền thống lịch sử, có nhiều kinh nghiệm trong đấu tranh bảo vệ quyền và lợi ích của người lao động. Việt Nam là nước mới bước vào xây dựng nền kinh tế thị trường; các tranh chấp liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động nhất là trong các doanh nghiệp FDI đang xảy ra ngày một nhiều hơn; gây tác động bất lợi cả với Nhà nước, người sử dụng lao động và người lao động. Trong bối cảnh đó, việc nghiên cứu các di sản lý luận của Rosa Luxemburg nhằm phát huy vai trò của tổ chức công đoàn trong việc đấu tranh bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động càng có ý nghĩa quan trọng.

Với tinh thần đó, PGS,TS, Nguyễn Quốc Phẩm đề nghị các đại biểu tham gia Hội thảo tập trung phân tích, làm rõ các nội dung:

- Tư tưởng của Rosa Luxemburg về vai trò của tổ chức công đoàn trong việc bảo vệ quyền và lợi ích của giai cấp công nhân và ý nghĩa của nó trong điều kiện hiện nay ở nước ta.

- Những kinh nghiệm của Đức trong việc phát huy vai trò của tổ chức công đoàn trong việc bảo vệ quyền và lợi ích của giai cấp công nhân.

- Những vấn đề đặt ra hiện nay trong việc phát huy vai trò của tổ chức công đoàn nhằm bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của người lao động trong các doanh nghiệp FDI ở nước ta.

- Những kiến nghị, đề xuất trong việc nâng cao vai trò của công đoàn để bảo vệ quyền, lợi ích của người lao động.

Trong phần tham luận và thảo luận, các nhà nghiên cứu từ phía Đức và Việt Nam tập trung vào các vấn đề: đình công, đình công chính trị; thái độ của công đoàn đối với vấn đề bóc lột sức lao động; vấn đề về tính độc lập tương đối của tổ chức công đoàn…

Ông Holger Politt, chuyên gia của Viện Rosa Luxemburg, trên cơ sở nghiên cứu quan điểm của Rosa Luxemburg về vai trò của tổ chức công đoàn, cho rằng, cấu trúc công đoàn nào dựa trên một nghề hay một số ít nghề đều bất lợi cho lợi ích chung của giai cấp công nhân. Phía doanh nghiệp khi đó sẽ dễ dàng ra tay lợi dụng các lợi ích đơn lẻ đặc thù khác nhau. Do đó, các đòi hỏi của công đoàn phải luôn luôn liên quan đến hoặc được định hướng theo khung khổ tổng thể, theo toàn thể công nhân. Với quan điểm đó, ông đưa ra ý tưởng về đình công tập thể, đình công chính trị.

GS, TS Trịnh Quốc Tuấn, Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh, dẫn quan điểm của V.I. Lê-nin cho rằng phong trào công nhân luôn bắt đầu từ bãi công kinh tế sau chuyển sang bãi công chính trị, rồi đến tổng bãi công - những dấu hiệu đầu tiên của khởi nghĩa vũ trang. Tiếp nối ý tưởng về vai trò của tổ chức công đoàn ở Việt Nam, PGS, TS Trịnh Quốc Tuấn cho rằng công đoàn vẫn luôn luôn bảo vệ lợi ích của công nhân, nhưng phương thức bảo vệ lợi ích đó đã có sự đổi mới, bổ sung: kết quả của sự bảo vệ lợi ích đó không chỉ đạt được bằng đấu tranh mà còn đạt được bằng hợp tác. Đấu tranh không nhằm đi tới sự đoạn tuyệt, tan vỡ mà nhằm duy trì, củng cố sự hợp tác. Hợp tác nhưng không thủ tiêu đấu tranh.Tiếp nối ý tưởng này, PGS, TS Trịnh Quốc Tuấn cho rằng trong điều kiện hiện nay, ở mức độ nhất định (chứ không phải ở bất kỳ mức độ nào) cần chấp nhận sự bóc lột với tinh thần chịu đựng và xem đó như món học phí phải trả cho cơ hội để học tập tri thức và kinh nghiệm của nền sản xuất tiên tiến tư bản chủ nghĩa.

TS, Đặng Quang Điều, Viện trưởng Viện Công nhân và Công đoàn băn khoăn với các khái niệm đình công chính trị, công đoàn chính trị, theo ông, như thế có đúng với những mong muốn cơ bản của người lao động đối với tổ chức công đoàn hay không, bởi lẽ, cái đầu tiên người lao động hy vọng ở tổ chức công đoàn là vấn đề tiền công, điều kiện lao động, thời gian lao động,… TS, Đặng Quang Điều cũng chia sẻ, thực tế trong các cuộc đình công ở nước ta, những yêu cầu chính đáng của người lao động đều được đáp ứng. Tuy nhiên, chúng ta không khuyến khích đình công vì đình công gây thiệt hại cả cho chủ doanh nghiệp, Nhà nước và người lao động.

PGS, TS Nguyễn Đức Bách nhận xét, qua khảo sát một loạt doanh nghiệp FDI ở Bình Dương, Đồng Nai thì thấy có doanh nghiệp giải quyết rất tốt mối quan hệ ba bên: chủ doanh nghiệp, công đoàn và người lao động. Những kinh nghiệm như thế cần được phát huy, nhân rộng. Trên thực tế, trong các doanh nghiệp FDI, công đoàn khó triển khai hoạt động, người lao động tỏ ra thờ ơ với tổ chức công đoàn vì công đoàn chưa làm tốt vai trò của mình.

Báo cáo khảo sát tình hình hoạt động công đoàn trong các doanh nghiệp FDI của Viện Chủ nghĩa xã hội khoa học cho thấy cán bộ công đoàn chưa đủ năng lực để bênh vực, bảo vệ quyền lợi của người lao động; diện bảo vệ thường chỉ trong một số phúc lợi hiển nhiên; chưa đủ năng lực và bản lĩnh để đề cập đến các lợi ích phái sinh từ đặc thù doanh nghiệp. Một trong các nguyên nhân là do mâu thuẫn trong việc cán bộ công đoàn vừa là người nhận lương từ người sử dụng lao động lại vừa trực diện bảo vệ lợi ích của người lao động trong các tình huống tranh chấp. Bị phụ thuộc về quản lý và kinh tế từ người sử dụng lao động và chịu sức ép từ chức năng cán bộ công đoàn là mâu thuẫn chủ yếu cần được giải quyết trong vấn đề công đoàn bảo vệ quyền và lợi ích của người lao động trong các doanh nghiệp FDI ở nước ta hiện nay…

Các ý kiến trao đổi, thảo luận tại Hội thảo là cơ sở lý luận và thực tiễn để nhóm nghiên cứu dự án tổng hợp, đề xuất về cơ chế, chính sách trong hoạt động công đoàn ở các doanh nghiệp FDI nước ta trong thời gian tới.