Bộ trưởng Bộ Công thương Trần Tuấn Anh trả lời chất vấn trước Quốc hội, sáng 15-11

Giải trình về dự án thua lỗ, kém hiệu quả

Là người đầu tiên đặt câu hỏi chất vấn Bộ trưởng Trần Tuấn Anh, đại biểu Nguyễn Tiến Sinh (Hòa Bình) đề nghị Bộ trưởng làm rõ hơn về những sai phạm đối với các dự án thua lỗ, kém hiệu quả do Nhà nước đầu tư và Bộ Công Thương chịu trách nhiệm quản lý, những kiến nghị để khắc phục những bất cập trong công tác quản lý đầu tư tại doanh nghiệp nhà nước, không để lặp lại tình trạng "con voi chui lọt lỗ kim".

Trả lời chất vấn của đại biểu Nguyễn Tiến Sinh, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho biết, Bộ Công Thương đã có đánh giá sơ bộ gửi tới các đại biểu Quốc hội. Bộ trưởng đề cập cụ thể hơn: 5 dự án (gang thép Thái Nguyên, bột giấy Phương Nam, đạm Ninh Bình, nhiên liệu sinh học của Dung Quất, xơ sợi Đình Vũ) đều có chủ trương đầu tư kéo dài quá thời hạn so với được phê duyệt.

Dự án đạm Ninh Bình không những kéo dài quá trình đầu tư, nay vẫn không quyết toán được đầu tư dù đã đi vào vận hành. Bộ trưởng chỉ rõ các dự án này có điểm chung là thị trường thế giới có biến động, giá các loại nguyên nhiên liệu có biến động, dầu khí, các sản phẩn từ đầu, dầu thô từ mức hơn 100-147 USD/thùng, hiện chỉ còn khoảng 40 USD/thùng... đã ảnh hưởng tới hiệu quả đầu tư của dự án; các dự án xơ sợi Đình Vũ không thể cạnh tranh nổi với các dự án đầu tư của nước ngoài có giá thành rẻ hơn.

Bộ trưởng nêu rõ điểm chung dẫn đến tình trạng kém hiệu quả, thứ nhất là năng lực của chủ đầu tư, theo phân cấp của khung pháp lý, các tập đoàn, Tổng công ty 91 khi được phê duyệt chủ trương đầu tư của Chính phủ đều là người trực tiếp thực hiện, quản lý dự án đầu tư và chịu trách nhiệm trực tiếp trong phê duyệt, phương án đầu tư ... Thứ hai do năng lực hạn chế của các Ban quản lý dự án, các đối tượng trực tiếp được phân công giao nhiệm vụ quản lý dự án. Thứ ba, năng lực trong đàm phán, ký kết, quản lý các hợp đồng để thực hiện dự án này, năng lực và khả năng thực hiện của các nhà thầu.

Theo Bộ trưởng, chính sự hạn chế nguồn nhân lực và điều kiện đã dẫn đến các dự án bị kéo dài, nhiều dự án thực hiện không đúng theo hợp đồng. Trong quá trình triển khai thực hiện, các dự án có vướng mắc, đòi hỏi phải có sự can thiệp của các cơ quan quản lý nhà nước, nhưng sự can thiệp này cũng không đem lại hiểu quả vì nhiều lý do....

Chính vì vậy, các dự án này đều có vướng mắc là hiệu quả kinh tế không còn - Bộ trưởng cho biết.

Nêu giải pháp cho tình trạng này, theo Bộ trưởng Tuấn Anh phải bảo đảm mục tiêu bảo toàn vốn, bảo vệ lợi ích, tài sản Nhà nước trong các dự án này. Các giải pháp xử lý phải phù hợp với nguyên tắc thị trường và cam kết quốc tế.

"Có thể tính tới bán dự án, thậm chí tuyên bố phá sản... nếu cần thiết" - Bộ trưởng cho biết.

Người đứng đầu ngành Công Thương nói thêm, Chính phủ đã chỉ đạo các bộ, ngành báo cáo Chính phủ. Cụ thể, các dự án gang thép Thái Nguyên, xơ sợi Đình Vũ, nhiên liệu xăng sinh học..., Bộ đã báo cáo Chính phủ các giải pháp. Sau kỳ họp Quốc hội này, Chính phủ sẽ họp, đưa ra quyết định cụ thể.

Chưa thấy thỏa đáng với phần trả lời của Bộ trưởng Trần Tuấn Anh, đại biểu Nguyễn Tiến Sinh giơ biển tranh luận. Đại biểu "lo ngại" khi nghe Bộ trưởng báo cáo về tình trạng quản lý đầu tư của một số dự án là Bộ cho chủ trương, còn lại khoán trắng, buông lỏng cho doanh nghiệp tự quyết, tự tổ chức đầu tư, đến khi thua lỗ lại báo Chính phủ giải quyết.

Trả lời phần tranh luận này, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho biết những dự án này đã có quá trình thực hiện kéo dài từ lâu, từ thời điểm các tập đoàn, tổng công ty 91 đang chịu sự chỉ đạo trực tiếp của Chính phủ. Do quá trình kéo dài, tính chất công nghệ, tính chất đặc thù từng dự án rất phức tạp nên quá trình đánh giá cụ thể về nguyên nhân và trách nhiệm của từng khâu, bộ phận liên quan đến những nguyên nhân đó, đối chiếu với các khung pháp lý để làm rõ trách nhiệm, cần có thời gian.

Theo sự chỉ đạo của Chính phủ, không chỉ Bộ Công Thương, mà còn có Thanh tra Chính phủ, Kiểm toán và hàng loạt cơ quan liên quan đều tham gia vào đánh giá tổng thể, toàn diện những dự án này với mục tiêu không chỉ là giải quyết triệt để các dự án, mà còn xem xét trách nhiệm, kiện toàn về mặt thể chế nhằm bảo đảm hiệu quả quản lý Nhà nước, không để tái diễn những trường hợp này.

Trước lo lắng của đại biểu Quốc hội về việc sẽ tái diễn câu chuyện dự án lớn không hiệu quả, Bộ trưởng Bộ Công Thương cho rằng, từ sau năm 2012, khi Nghị định 99 được ban hành, các bộ, ngành, cơ quan Nhà nước trực tiếp quản lý các doanh nghiệp trực thuộc và các dự án đầu tư thông qua các doanh nghiệp đó.

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nhấn mạnh, các dự án đạm Ninh Bình, xơ sợi Đình Vũ... sẽ được xem xét trong khuôn khổ pháp luật ở thời điểm đó.

"Chúng tôi cần có thời gian hoàn tất những công việc này, báo cáo Chính phủ phương án xử lý dứt điểm và sẽ báo cáo Quốc hội tại các kỳ họp sau", Bộ trưởng nhấn mạnh.

Cũng trong phiên trả lời chất vấn sáng nay, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cũng tập trung làm rõ một số vấn đề khác gồm: Giải pháp củng cố hệ thống bán lẻ hàng hóa thích ứng với hội nhập quốc tế; kiểm soát kinh doanh đa cấp; quản lý thị trường, phòng, chống buôn lậu, hàng giả, hàng kém chất lượng, hàng không rõ nguồn gốc; chính sách đột phá phát triển ngành ôtô theo định hướng đầu tư của Nhà nước và các cam kết hội nhập quốc tế. Phương án tổ chức kiểm tra, đánh giá chất lượng, quy hoạch các công trình thủy điện, thủy lợi và bảo đảm an toàn xả lũ trong thời gian tới.

Quy trình xả lũ đang có vấn đề

Nhiều đại biểu Quốc hội quan tâm, chất vấn Bộ trưởng Trần Tuấn Anh về những bất cập trong vận hành xả lũ tại các công trình thủy điện.

Ảnh minh họa

Đại biểu Trần Thị Dung (Điện Biên) nêu ngày 25-5- 2011, thủy điện An Khê đã bất ngờ xả lũ làm cho người dân vùng hạ lưu thiệt hại hàng chục tỷ đồng. Tháng 11- 2013 người dân thị xã An Khê cũng thiệt hại trên chục tỷ đồng. Ngày 01-11 vừa qua cũng xả nước, không thông báo làm cho người dân ngập trong lũ... Đại biểu đề nghị Bộ trưởng cho biết xử lý những vi phạm này như thế nào; việc rà soát công trình thủy điện theo Nghị quyết 62 được thực hiện đến đâu.

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho biết Bộ trưởng Bộ Công Thương đã có báo cáo dài gần 20 trang về triển khai Nghị quyết 62 của Quốc hội, trong đó có báo cáo đầy đủ, toàn diện về các nội dung liên quan đến triển khai Nghị quyết 62, cả công tác quy hoạch, cho đến công việc thông qua chủ trương đầu tư, quản lý đầu tư và phân cấp quản lý tại các địa phương, bảo đảm an toàn thủy điện và quy trình xả lũ, các phương án chống lụt ở hạ du…

Bộ trưởng khẳng định đối với thủy điện Hố Hô và các thủy điện, "Chúng ta không phát triển thủy điện, năng lượng bằng mọi giá. Đây là quan điểm chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, Chính phủ. Đối với thủy điện, những thủy điện vừa và nhỏ đã căn cứ theo Nghị quyết 62, xem xét đưa ra khỏi quy hoạch những dự án không bảo đảm, làm ảnh hưởng đến môi trường cũng như đời sống nhân dân".

Bộ trưởng cho biết hiện nay có hơn 336 dự án thủy điện, qua quá trình quản lý, xây dựng và phát triển, chức năng quản lý nhà nước trong dự án về thủy điện và các đập thủy điện được phân bổ cho một loạt bộ, ngành nhưng Bộ Công Thương là bộ quản lý nhà nước và chủ đạo trong các lĩnh vực năng lượng, thủy điện. Ngoài ra, Bộ Xây dựng, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng tham gia quản lý trong các khía cạnh khác.

Xoay quanh vấn đề bảo đảm an toàn khi xả lũ, Bộ trưởng cho biết có 3 vấn đề: Một là, phương án phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn tại địa phương do Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh làm Chủ tịch Ủy ban phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn, có phương án phê duyệt tại địa phương chủ động tham gia. Hai là, quy trình xả lũ có quy định theo nghị định của Chính phủ, theo đó, đối với đập thủy điện có dung tích 1 triệu m3 trở lên và công suất từ 30 KW trở lên do Bộ Công Thương thẩm định và phê duyệt quy trình xả lũ. Ba là, các đập thủy điện và các doanh nghiệp cùng với địa phương xây dựng phương án phòng chống lũ ở hạ lưu và bảo đảm cho hạ lưu khi xả lũ. Nếu đủ 3 yếu tố này, các đập thủy điện và chủ đầu tư dự án mới được cấp giấy phép hoạt động điện lực.

Từ khi có nghị định năm 2013, các cơ quan chức năng đã đôn đốc kiểm tra, tổ chức thực hiện quy định pháp luật về các trường hợp này, thủy điện Hố Hô và các đập thủy điện khác cũng phải bảo đảm quy định của nhà nước về an toàn xả lũ thì mới được hoạt động. Tuy nhiên, thời gian qua vẫn có trường hợp xả lũ gây ra bức xúc trong dư luận xã hội, trong đó có xả lũ ở thủy điện Hố Hô… Khi xảy ra, Bộ Công Thương đã chủ động cử đoàn đi kiểm tra để đánh giá cụ thể. Trên thực tế, Bộ trưởng đánh giá quy trình xả lũ đã có nhưng thực hiện máy móc, cứng nhắc. Như quy tắc xả lũ, chủ đập phải thông báo cho địa phương, nhưng lại không thông báo vì lý do mất điện… dẫn đến phối hợp không tốt giữa chủ đập và chính quyền địa phương. Trong phòng chống lụt bão, các phương án phòng chống, lụt bão đã có nhưng không diễn tập dẫn đến khi xảy ra lúng túng trong xử lý.

Việc phối hợp giữa chủ đập các nhà máy với địa phương chưa chặt chẽ. Do đó, một số địa phương ở hạ lưu không có được thông tin - Bộ trưởng cho biết.

Trong thực hiện, việc theo dõi dự báo thời tiết, đặc biệt là hệ thống quan trắc của các thủy điện không bảo đảm, không có sự đầu tư vào quan trắc... dẫn đến thông báo không kịp thời cho các doanh nghiệp, các địa phương trong theo dõi phối hợp xả lũ.

Bộ trưởng cho biết, tới đây Bộ Công Thương tập trung rà soát, đánh giá lại toàn bộ quy trình xả lũ cũng như phối hợp phòng chống lụt bão, bảo đảm an toàn cho hạ du; kiểm tra lại toàn bộ hoạt động phòng chống lụt bão, bảo đảm an toàn thủy điện, xả lũ tại địa phương đồng thời, Bộ xem xét, tổ chức tập huấn làm rõ trách nhiệm của các bên tham gia, chính quyền địa phương, chủ đập, chủ doanh nghiệp vào quá trình này, đi kèm với đó là các chế tài. Các doanh nghiệp nếu không đủ điều kiện, có vi phạm pháp luật sẽ xem xét và cấm không cho tham gia, rút phép các dự án đó. Làm rõ trách nhiệm của chính quyền địa phương, đặc biệt là chính quyền địa phương các cấp khu vực hạ du trong việc chủ động phương án phòng chống lụt bão, có sự tham gia của các doanh nghiệp, các đối tác khác, bảo đảm an toàn kinh tế, sinh hoạt của nhân dân.

Chưa bằng lòng với phần trả lời của Bộ trưởng về vấn đề này, đại biểu Trần Thị Dung đề nghị Bộ trưởng cho biết sẽ xử lý vi phạm như nào để tình trạng này không tái diễn?

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho biết các cơ quan chức năng của Bộ Công Thương đã rà soát, kiểm tra, đánh giá trên thực tế và báo cáo Thủ tướng Chính phủ.

“Qua kiểm tra chúng tôi được biết Bí thư Tỉnh ủy Hà Tĩnh không được biết thông tin này vì thủy điện không báo tới Bí thư Tỉnh ủy mà báo cho Ủy ban phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn của địa phương theo quy định pháp luật. Ủy ban Phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn tại địa phương là cơ quan đầu mối chịu trách nhiệm trong việc điều hành các hoạt động về phòng chống lụt bão cũng như kiểm tra hoạt động của thủy điện trong xả lũ." - Bộ trưởng nói.

Theo Bộ trưởng Công Thương, qua kiểm tra cho thấy, Thủy điện Hố Hô có báo cho các lãnh đạo địa phương và các xã ở vùng hạ du nhưng do mất điện hoặc do một số hiện trạng từ thực tế nên thông tin không đến được đầy đủ tới Chủ tịch Ủy ban Nhân dân các xã tại địa phương.

Đánh giá tổng thể cho thấy, bản thân quy trình xả lũ cũng có vấn đề trong việc đảm bảo an toàn khi xả lũ xuống hạ du. Trong thời gian tới, Bộ Công Thương sẽ tổ chức kiểm tra, đánh giá lại toàn bộ việc xây dựng, thẩm định và phê duyệt các quy trình xả lũ, cũng như những quy định liên quan đến đảm bảo an toàn của địa phương khi thực hiện các hoạt động xả lũ của thủy điện; đồng thời xem xét việc tham gia các hoạt động phòng chống thiên tai của các thủy điện ở địa phương và báo cáo đầy đủ với Quốc hội.

Sự biến tướng của bán hàng đa cấp

Trả lời các chất vấn của đại biểu Quốc hội về kiểm soát kinh doanh đa cấp, ngày 15-11, Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh cho biết, thực tế bán hàng đa cấp đã được cấp phép khi Việt Nam tham gia Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), hoạt động dựa trên các khuôn khổ pháp lý từ năm 2014 và đã được sửa theo hướng chặt chẽ hơn.

Tuy nhiên, quá trình thực hiện các quy định pháp luật đã bộc lộ các vấn đề trong quản lý nhà nước và trong hoạt động bán hàng đa cấp. Đó là các khuôn khổ pháp lý chưa hoàn thiện; công tác quản lý hoạt động bán hàng đa cấp chưa thực sự bài bản, chưa rạch ròi, bảo đảm phân cấp quản lý theo quy định.

Theo Bộ trưởng, một vấn đề lớn phải nhìn nhận là bán hàng đa cấp có sức thu hút lớn với người dân vì có những hành vi tuyên truyền cố tình làm sai lạc bản chất của bán hàng đa cấp, hướng vào những lợi nhuận "siêu khủng" để thu hút một bộ phận lớn người dân tham gia, biến tướng thành hình thức kinh doanh tài chính ảo, gây nguy cơ thất thoát, làm mất mát tài sản của người dân và nhà nước.

Cũng theo Bộ trưởng Trần Anh Tuấn, từ cuối năm 2015, khi nhận thấy những dấu hiệu biến tướng của bán hàng đa cấp, bộc lộ những bất cập trong khuôn khổ pháp lý, Bộ Công Thương đã tổ chức kiểm tra, đánh giá, phát hiện hàng loạt doanh nghiệp có dấu hiệu gian dối, trục lợi bất chính.

Cụ thể đầu năm 2016, Bộ Công Thương đã ban hành hai chỉ thị để tăng cường công tác kiểm tra và phối hợp với chính quyền, Sở Công Thương các địa phương để kiểm tra hoạt động bán hàng đa cấp tại các địa bàn. Đến nay, qua kiểm tra 67 doanh nghiệp, Bộ đã rút giấy phép kinh doanh của 25 doanh nghiệp bán hàng đa cấp vi phạm pháp luật, thu lợi bất chính; đã xử phạt hơn 10 doanh nghiệp khác có dấu hiệu vi phạm pháp luật.

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nêu rõ Bộ Công Thương đã nhìn nhận trách nhiệm của Bộ và tiếp tục nghiên cứu, báo cáo Chính phủ nhằm sửa đổi Nghị định 42/2014/NĐ-CP về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp và các thông tư hướng dẫn để khắc phục những tồn tại, bất cập mà các cơ quan quản lý chưa làm được. Những yếu kém trong tuyên truyền, cung cấp thông tin để xã hội hiểu và tham gia hoạt động bán hàng đa cấp đúng pháp luật, đúng bản chất cũng sẽ được quan tâm trong thời gian sắp tới.

Bộ trưởng cho biết, mới đây Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị mới về hoạt động và quản lý bán hàng đa cấp, đã nêu rõ trách nhiệm của các bộ, ngành, trong đó có Bộ Công Thương. Về trách nhiệm của Bộ Công Thương trong việc chậm phản ứng chính sách, ban hành kịp thời các nội dung điều chỉnh khuôn khổ pháp lý, Bộ trưởng nêu rõ đang tiếp tục xem xét và sẽ có hướng làm rõ trong thời gian tới. Trước mắt, cần tiếp tục tập trung các giải pháp để bảo đảm quản lý hiệu quả hoạt động bán hàng đa cấp, nhất là khi có dấu hiệu vi phạm pháp luật, lừa đảo, sẽ xử lý nghiêm./.