1. Về sự lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước

Sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam trong suốt hơn 80 năm qua đã và đang là nhân tố quyết định những thành tựu to lớn của Nhà nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước. Vai trò lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và xã hội được ghi nhận tại Điều 4 Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2001). Trong hệ thống chính trị, Đảng thực hiện vai trò lãnh đạo toàn diện đối với Nhà nước nói chung, tổ chức và hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước nói riêng qua các phương thức:

- Đảng lãnh đạo bằng Cương lĩnh, chiến lược, các định hướng về chính sách và chủ trương lớn làm cơ sở cho tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước;

- Đảng lãnh đạo bằng công tác tuyên truyền, thuyết phục, vận động, tổ chức, kiểm tra, giám sát và bằng hành động gương mẫu của đảng viên trong các cơ quan của bộ máy nhà nước;

- Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ, giới thiệu những đảng viên ưu tú có đủ năng lực và phẩm chất vào hoạt động trong các cơ quan của bộ máy nhà nước;

- Đảng lãnh đạo thông qua tổ chức đảng và đảng viên hoạt động trong các cơ quan của bộ máy nhà nước, tăng cường chế độ trách nhiệm cá nhân, nhất là người đứng đầu.

Ở nước ta, các cơ quan hành chính nhà nước tạo thành một chỉnh thể thống nhất, toàn vẹn, có quan hệ chặt chẽ, ràng buộc với nhau. Mỗi cơ quan hành chính là một khâu, mắt xích không thể thiếu được trong hệ thống. Tính thống nhất của hệ thống các cơ quan hành chính nhà nước được quyết định bởi tính thống nhất về nghiệp vụ, chức năng hoạt động quản lý hành chính nhà nước - chức năng chấp hành và điều hành do các cơ quan trong hệ thống hành chính từ Trung ương tới địa phương thực hiện. Trong điều kiện một đảng cầm quyền, sự lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước ở Việt Nam có những đặc điểm:

Thứ nhất, hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước từ Trung ương tới địa phương dựa trên đường lối, chủ trương của Đảng trong từng giai đoạn cho thấy tính thống nhất cao trong hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước thực hiện hoạt động quản lý, điều hành trên các lĩnh vực của đời sống xã hội, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng. Tuy nhiên, các cơ quan hành chính nhà nước là tổ chức công quyền, thực hiện hoạt động quản lý nhà nước một cách thường xuyên, liên tục, giải quyết các vấn đề hàng ngày, hàng giờ phát sinh. Vì vậy, hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước mang tính linh hoạt và chủ động, thích ứng kịp thời với các yêu cầu của thực tiễn đặt ra mà các nghị quyết của Đảng khó có thể định ra các biện pháp, giải pháp cụ thể. Trong hoạt động quản lý nhà nước, các cơ quan hành chính nhà nước không thể “trông chờ” các cấp ủy đảng quyết định thay mình nhưng cũng không thể tùy tiện “ phá rào” thực hiện những hoạt động không dựa trên quan điểm lãnh đạo nhất quán của Đảng đối với Nhà nước. Đặc điểm này đặt ra yêu cầu đổi mới sự lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước ở nước ta giai đoạn hiện nay.

Thứ hai, hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước được đặt dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của tổ chức cơ sở đảng trong cơ quan hành chính. Hoạt động của các cơ quan hành chính là hoạt động quản lý nhà nước, cơ quan hành chính nhà nước có trách nhiệm xây dựng văn bản, chương trình, kế hoạch hoạt động để thực hiện chức năng, nhiệm vụ quản lý nhà nước và bảo đảm thực hiện sự lãnh đạo của tổ chức đảng trong mỗi cơ quan. Sự lãnh đạo của tổ chức đảng trong cơ quan hành chính nhà nước là sự lãnh đạo trực tiếp, gắn liền với hoạt động của các cơ quan hành chính. Tổ chức đảng thực hiện vai trò này thông qua việc ban hành các nghị quyết và giám sát việc triển khai các nghị quyết đó. Thông qua sự lãnh đạo và giám sát trực tiếp của mình, các tổ chức đảng có thể chấn chỉnh kịp thời những quan điểm, hành vi sai trái với đường lối, chủ trương của Đảng.

Thứ ba, hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước từ Trung ương tới địa phương do đội ngũ cán bộ, công chức trong hệ thống cơ quan hành chính nhà nước tiến hành với yêu cầu của hoạt động công vụ là tuân thủ pháp luật, tính chuyên môn hóa, chuyên nghiệp hóa và trách nhiệm thực thi công vụ cao. Trong điều kiện một đảng cầm quyền ở nước ta, đa số cán bộ, công chức là đảng viên, các tổ chức đảng được tổ chức gắn với các cấp chính quyền và trong từng cơ quan hành chính nhà nước. Đây là yếu tố hết sức thuận lợi trong việc bảo đảm và phát huy vai trò lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước; thể hiện ở hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước được triển khai với sự tham gia tích cực của đội ngũ đảng viên trong cơ quan hành chính nhà nước ở tất cả các cấp. Các đảng viên trong cơ quan hành chính nhà nước có nghĩa vụ gương mẫu thực hiện chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước phù hợp với cương vị, chức trách, nhiệm vụ được giao. Các đảng viên ưu tú của Đảng được bổ nhiệm giữ các chức vụ lãnh đạo trong các cơ quan hành chính nhà nước, hợp thành đội ngũ những người lãnh đạo, các công chức cấp cao, chuyên gia, chuyên viên... Thông qua đội ngũ này, đường lối, chủ trương của Đảng được chuyển hóa thành hoạt động cụ thể, sinh động của bộ máy nhà nước. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là hoạt động quản lý nhà nước của các cơ quan hành chính nhà nước không thể có sự bao biện làm thay của các tổ chức đảng và làm thế nào để phát huy vai trò của đảng viên là cán bộ, công chức trong hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước.

Thứ tư, hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước chịu sự kiểm tra, giám sát của Đảng. Điều 2 Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2001) xác định quyền lực nhà nước là thống nhất thuộc về nhân dân, có sự phân công, phối hợp giữa các cơ quan thực hiện quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Vì vậy, để bảo đảm quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, hoạt động của bộ máy các cơ quan nhà nước nói chung và cơ quan hành chính nhà nước nói riêng phải chịu sự kiểm tra, giám sát nhằm hạn chế những biểu hiện lạm quyền trong hoạt động của bộ máy nhà nước. Cơ quan hành chính nhà nước chịu sự kiểm tra, giám sát của Quốc hội, hội đồng nhân dân (giám sát nhà nước), kiểm tra trong nội bộ hệ thống cơ quan hành chính nhà nước và chịu sự giám sát của nhân dân thông qua tổ chức đoàn thể của nhân dân, đồng thời cũng chịu sự kiểm tra, giám sát của Đảng. Kiểm tra, giám sát của Đảng là một phương thức cơ bản để bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động quản lý nhà nước. Đảng thực hiện kiểm tra, giám sát các tổ chức đảng và các đảng viên trong các cơ quan nhà nước để phát hiện, khuyến khích những nhân tố tích cực, đồng thời chấn chỉnh kịp thời các hiện tượng tiêu cực, vi phạm đường lối, chủ trương, điều lệ của Đảng. Kiểm tra, giám sát của Đảng được thực hiện nghiêm túc và thường xuyên là điều kiện quan trọng để bảo đảm cho hoạt động quản lý nhà nước theo đúng đường lối, chủ trương của Đảng.

2. Đảng lãnh đạo công tác nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước từ năm 1986 đến nay

Sau 26 năm thực hiện đường lối đổi mới, hệ thống cơ quan hành chính nhà nước đã góp phần quan trọng thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, nâng cao đời sống nhân dân, đưa Việt Nam ra khỏi danh sách nước nghèo và lạc hậu. Đạt được những thành quả trên là nhờ vào sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, sự đoàn kết của toàn dân thông qua các biện pháp cải cách hành chính quan trọng, trong đó có đổi mới tổ chức và hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước. Phân tích, lý giải, tổng kết quá trình hình thành và phát triển quan điểm, chủ trương của Đảng về cải cách hành chính nói chung, nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước nói riêng qua các kỳ đại hội Đảng, từ Đại hội VI (tháng 6-1986) đến Đại hội XI (năm 2011), có thể rút ra một số nhận xét sau:

Một là, tư tưởng, quan điểm về nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước ở Việt Nam hình thành và phát triển gắn liền với quá trình đổi mới tư duy về tổ chức, hoạt động của bộ máy nhà nước nói chung và nền hành chính nói riêng nhằm mục tiêu quan trọng là thích ứng và thúc đẩy nền kinh tế thị trường phát triển theo định hướng XHCN.

Hai là, sự hình thành các quan điểm, nguyên tắc chỉ đạo công cuộc cải cách hành chính cũng như lộ trình các bước tiến hành cải cách ở Việt Nam trước tiên xuất phát từ yêu cầu đổi mới kinh tế. Do vậy, việc nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước được định hướng mạnh mẽ vào việc phục vụ nhân dân và doanh nghiệp phát triển kinh tế, tháo gỡ những vướng mắc và tạo môi trường thuận lợi cho các hoạt động kinh doanh phát triển, tạo đà cho sự phát triển mọi mặt của đời sống xã hội. Hay nói cách khác là xây dựng “nền tảng vật chất” vững chắc cho sự phát triển đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Ba là, các quan điểm và nguyên tắc cải cách hành chính nói chung, hiệu quả hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước nói riêng được hình thành và phát triển một cách nhất quán, liên tục, từng bước được bổ sung, hoàn thiện và nhanh chóng trở thành hệ thống quan điểm tương đối cơ bản, đầy đủ về nền hành chính và cải cách nền hành chính, đổi mới tổ chức và nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan hành chính.

Bốn là, quá trình đổi mới tổ chức và nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước là tiền đề cho việc hoạch định chính sách, chủ trương cải cách hành chính ở nước ta. Hiện nay, cải cách hành chính trở thành một bộ phận quan trọng trong đường lối đổi mới toàn diện của Đảng và là một trong những ưu tiên hàng đầu trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của Đảng và Nhà nước Việt Nam. Điều này cho thấy, đổi mới tổ chức và hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước từ Trung ương đến địa phương là một nhiệm vụ quan trọng của nền hành chính nhà nước. Không thể nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan hành chính khi không tiến hành đồng bộ các giải pháp đẩy mạnh cải cách hành chính trên các phương diện: cải cách thể chế, xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, cải cách tài chính công và hiện đại hóa nền hành chính.

Năm là, các quan điểm về nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước được đặt trên nền tảng những quan điểm, phương hướng chung về xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN, đặt trong quan hệ chặt chẽ với cải cách lập pháp và cải cách tư pháp, đồng thời, đổi mới hệ thống chính trị.

Sáu là, trong quá trình thực hiện cải cách hành chính, nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan hành chính, từng bước tiếp thu có chọn lọc các giá trị nền hành chính của các nước phát triển thông qua việc tiếp cận các thành tựu lý luận và kinh nghiệm của cải cách hành chính nhà nước, tổ chức và hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước các nước trên thế giới.

Bảy là, quan điểm, tiến trình cải cách hành chính, nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước ở Việt Nam vừa bảo đảm tính kế thừa có chọn lọc những yếu tố hợp lý của nền hành chính, bộ máy hành chính trước đây, đồng thời phải bảo đảm phù hợp với các điều kiện của Việt Nam. Mục tiêu là hướng tới xây dựng một nền hành chính phát triển, dân chủ, phù hợp với điều kiện của Việt Nam, đồng thời, đáp ứng đòi hỏi của nhân dân và yêu cầu công tác quản lý nhà nước trong điều kiện đổi mới đất nước.

3. Phát huy vai trò lãnh đạo của Đảng trong nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước giai đoạn hiện nay

Bên cạnh những kết quả đạt được, Đảng cũng đã chỉ rõ những yếu kém, bất cập trong hoạt động quản lý, điều hành của cơ quan hành chính nhà nước. Nghị quyết Đại hội XI đã chỉ rõ: “Năng lực dự báo, hiệu lực, hiệu quả quản lý của Nhà nước trên một số lĩnh vực yếu; phân cấp mạnh nhưng thiếu kiểm tra, kiểm soát; trật tự, kỷ cương xã hội không nghiêm”. Có nhiều nguyên nhân dẫn tình trạng trên, trong đó phải kể đến nguyên nhân suy giảm vai trò lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước. Cụ thể:

Thứ nhất, một trong những phương thức lãnh đạo quan trọng của Đảng là việc đề ra đường lối, chủ trương, làm cơ sở, định hướng chính trị đối với hoạt động quản lý nhà nước của cơ quan hành chính. Tuy nhiên, trên thực tế còn tồn tại vấn đề về chất lượng công tác nghiên cứu lý luận và ban hành nghị quyết của Đảng. Văn kiện Đại hội XI của Đảng cũng nhận định: “Công tác nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn nhìn chung vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu. Nhận thức trên một số vấn đề cụ thể của công cuộc đổi mới còn hạn chế, thiếu thống nhất”(1).

Thứ hai, sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng trên một số lĩnh vực quản lý nhà nước còn chưa tập trung, kiên quyết, dứt điểm; kỷ luật kỷ cương không nghiêm. Tổ chức thực hiện vẫn là khâu yếu (2). Đường lối, chủ trương đúng nhưng nếu không chú ý khâu tổ chức thực hiện cũng dẫn tới những ảnh hưởng suy giảm vai trò lãnh đạo của Đảng.

Thứ ba, công tác xây dựng Đảng còn nhiều bất cập, dẫn tới tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, dẫn tới hiệu quả hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước chưa cao.

Nói đến hiệu quả trong quản lý hành chính nhà nước tức là nói đến hiệu quả kinh tế - xã hội của đất nước mà nền hành chính phục vụ. Hiệu quả đó thể hiện bản chất xã hội, chức năng xã hội của Nhà nước. Hiệu quả hoạt động của cơ quan hành chính, theo quan điểm truyền thống, được hiểu là việc đạt được các mục tiêu quản lý nhà nước đề ra với chi phí tối thiểu (hoặc với chi phí hợp lý). Cách tiếp cận này thường gắn liền với các hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước. Trong khi tổ chức luôn hoạt động trong bối cảnh môi trường thường xuyên thay đổi nên cách tiếp cận trên không phản ảnh hết hiệu quả hoạt động của cơ quan hành chính. Có thể hiểu hiệu quả hoạt động của cơ quan hành chính là cơ quan hành chính nhà nước đạt được mục tiêu quản lý nhà nước và thích ứng một cách tốt nhất với sự thay đổi của môi trường (trong đó có môi trường chính trị). Hiệu quả hoạt động của cơ quan hành chính được xác định thông qua ba nhóm yếu tố: đạt được mục tiêu quản lý nhà nước; duy trì được sự phát triển bền vững, ổn định của từng cơ quan và hệ thống cơ quan hành chính nhà nước từ Trung ương tới địa phương; thích ứng với sự thay đổi của môi trường thông qua việc điều chỉnh một cách hợp lý các mục tiêu của quản lý nhà nước. Có thể thấy những yếu tố đó chịu sự ảnh hưởng rất lớn của sự lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước như đã phân tích ở trên. Do vậy, tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước là một trong những yêu cầu khách quan. Một số vấn đề cần chú trọng nhằm bảo đảm phát huy vai trò lãnh đạo của Đảng đối với cơ quan hành chính nhà nước trong giai đoạn hiện nay là:

Thứ nhất, nâng cao chất lượng công tác nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn làm cơ sở cho việc xây dựng và ban hành chủ trương, đường lối lãnh đạo của Đảng phù hợp với quy luật khách quan của sự vận động phát triển đời sống xã hội. Thực tế sinh động của công cuộc đổi mới trong đó có hoạt động quản lý nhà nước của cơ quan hành chính nhà nước nảy sinh những vấn đề mới cần được nghiên cứu, tổng kết, đề ra đường lối và chủ trương đáp ứng kịp thời yêu cầu quản lý nhà nước. Chủ trương, đường lối đúng đắn của Đảng là cơ sở chính trị vững chắc cho hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước, đồng thời khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng đối với cơ quan hành chính nhà nước.

Thứ hai, tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo đối với cơ quan hành chính nhà nước thực hiện chủ trương, đường lối lãnh đạo của Đảng trong hoạt động quản lý nhà nước. Kiên quyết khắc phục tình trạng Đảng bao biện, làm thay hoặc buông lỏng lãnh đạo các cơ quan quản lý nhà nước,... tập trung lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức thực hiện, kiểm tra, sơ kết, tổng kết việc thực hiện nghị quyết của Đảng. Đây có thể coi là một trong những biện pháp quan trọng nhằm khắc phục nguy cơ suy giảm sự lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước nhất là sự xa rời hoặc thể chế hóa không đúng, không kịp thời chủ trương, đường lối của Đảng trong các văn bản quản lý của cơ quan hành chính nhà nước.

Thứ ba, tăng cường công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng nhằm xây dựng đội ngũ đảng viên là cán bộ, công chức trong cơ quan hành chính nhà nước có đủ năng lực, phẩm chất đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới đất nước, yêu cầu của cải cách hành chính. Tiếp tục triển khai thực hiện nghiêm túc Nghị quyết Trung ương 4 Khóa XI. Đây có thể coi là vấn đề có ý nghĩa quyết định trong việc phát huy vai trò lãnh đạo của Đảng đối với cơ quan hành chính nhà nước giai đoạn hiện nay. Trong thời gian tới, cần tiếp tục thực hiện tốt 8 nhiệm vụ trong công tác xây dựng Đảng mà Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng đã đề ra, coi đó là những nhiệm vụ vừa cơ bản, vừa lâu dài và phải thực hiện thường xuyên, có hiệu quả, đồng thời tập trung cao độ để lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện tốt ba vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng mà Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI đề ra./.

---------------------------------------------------

(1), (2) Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia, H.2011, tr 18