Từ khu vực thu hút vốn FDI sớm nhất đến … “vùng trũng”

ĐBSCL là vùng thu hút FDI sớm nhất của cả nước, ngay từ khi Luật Đầu tư nước ngoài có hiệu lực. Năm 1988, ĐBSCL có 5 dự án FDI với tổng vốn đầu tư là 7,8 triệu USD, bằng 10% về số dự án và 2,09% tổng vốn đầu tư của cả nước. Các dự án có vốn FDI đầu tiên vào ĐBSCL của Liên doanh Meko lúc đó nằm trên địa bàn thành phố Cần Thơ trong lĩnh vực chăn nuôi (Xí nghiệp gia cầm Meko), chế biến nấm rơm (Xí nghiệp chế biến thực phẩm Meko), thuộc da (Xí nghiệp da Meko), may mặc (Xí nghiệp may Meko) và hàng thủ công mỹ nghệ xuất khẩu (Xí nghiệp thủ công mỹ nghệ Meko). Đây  là những ngành nghề được khuyến khích vì  sử dụng nhiều lao động, nguyên liệu nông sản và xuất khẩu.

Ở giai đoạn đầu cùng cả nước thực hiện chính sách mở cửa kinh tế, đẩy mạnh thu hút đầu tư nước ngoài, ĐBSCL có nhiều lợi thế nhờ nguồn lao động dồi dào, nhân công rẻ, là vùng nguyên liệu nông sản lớn. Tuy nhiên, những giai đoạn tiếp theo, trong khi các tỉnh miền Đông Nam Bộ: như Bình Dương, Đồng Nai nhanh chóng “chuyển mình”, tận dụng lợi thế liền kề Thành phố Hồ Chí Minh - trung tâm kinh tế lớn nhất nước, đồng thời thực hiện chính sách “trải thảm đỏ”, thì các tỉnh ĐBSCL - phía Tây Nam của Thành phố Hồ Chí Minh, lại ì ạch trong thu hút FDI. Nguyên nhân chính là  do những trở ngại vì hạ tầng giao thông kém, nguồn lực đầu tư công hạn chế, thiếu động lực, lao động qua đào tạo chưa đáp ứng yêu cầu nhà đầu tư, chính sách thu hút đầu tư rập khuôn, thiếu liên kết chặt chẽ để phát huy thế mạnh, hạn chế những điểm yếu. Vì thế, mặc dù là “điểm sáng” ở thời kỳ đầu, nhưng đến nay ĐBSCL đã  thành một trong những “vùng trũng” trong “bản đồ” thu hút đầu tư cả nước.

“Cửa ngõ” miền Tây và “Tứ giác phát triển”

Khảo sát dòng vốn FDI vào ĐBSCL thời gian qua có thể thấy, nhiều năm liền, dòng vốn này tập trung chủ yếu ở các tỉnh Long An, Tiền Giang, nhờ lợi thế liền kề Thành phố Hồ Chí Minh, “cửa ngõ Miền Tây” và thuộc vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Tuy về mặt cơ chế chính sách, vốn đầu tư công… các tỉnh này chưa hưởng “qui chế” gì đặc biệt, nhưng cũng được hưởng lợi về vị trí địa lý và cơ sở hạ tầng nhờ sức lan tỏa từ Thành phố Hồ Chí Minh và miền Đông Nam Bộ. Năm 2010, toàn vùng ĐBSCL thu hút 1.740 triệu USD, thì có 757,6 triệu USD thuộc Long An và Tiền Giang, chiếm 43,5% tổng vốn FDI của toàn vùng. Tính chung đến nay, hai  địa phương này thu hút 408 dự án với tổng vốn đầu tư đăng ký là 4.028 triệu USD, chiếm 66,7% dự án và 41,3% tổng vốn FDI của cả ĐBSCL. Thời gian gần đây, thành phố Cần Thơ - trung tâm vùng ĐBSCL - cùng với Kiên Giang, Cà Mau và An Giang là 4 địa phương nằm trong “Tứ giác phát triển” của vùng cũng trở thành địa bàn trọng điểm thu hút FDI. Đến nay, các địa phương này có 92 dự án còn hiệu lực với tổng vốn đầu tư 4.616 triệu USD, chiếm 47,2% tổng vốn toàn vùng.

Kết quả thu hút FDI những năm gần đây của ĐBSCL đã có những khởi sắc nhờ những cải thiện về cơ sở hạ tầng, tập trung đầu tư phát triển 3 khâu đột phá là: giao thông, thủy lợi, giáo dục - đào tạo và dạy nghề; thành lập vùng kinh tế trọng điểm vùng ĐBSCL, tăng cường đầu tư cho thành phố Cần Thơ - trung tâm vùng; Phú Quốc - Kiên Giang; trung tâm công nghiệp khí - điện - đạm Cà Mau và bước đầu hình thành phát huy vai trò vùng kinh tế trọng điểm vùng ĐBSCL. Tuy nhiên, yêu cầu phát triển vẫn đang đặt ra cho vùng đất giàu tiềm năng này nhiều thách thức phải vượt qua.

Cần một tầm nhìn chiến lược về thu hút FDI cho ĐBSCL

Quyết định phê duyệt Quy hoạch xây dựng vùng ĐBSCL đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2050 của Thủ tướng Chính phủ xác định: Vùng ĐBSCL đến năm 2050 sẽ là vùng nông sản lớn trong mạng lưới sản xuất toàn cầu; là vùng kinh tế phát triển năng động, bền vững, có môi trường đầu tư thuận lợi …. Đó là mục tiêu chiến lược của một tầm nhìn chiến lược, định vị ĐBSCL không chỉ trong phạm vi quốc gia mà nhìn ra quốc tế. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu đó, cần một tư duy phát triển và tầm nhìn chiến lược trong thu hút FDI.

Cho đến nay, nhiều quy hoạch cấp vùng đã được ban hành, song vẫn chưa có một chiến lược hay quy hoạch thu hút đầu tư FDI nào cho ĐBSCL. Thiếu một chiến lược, lúng túng trong việc tiếp cận các đối tác, nôn nóng muốn vượt lên thoát khỏi “vùng trũng” ... là nguyên nhân dẫn đến tình trạng cạnh tranh thiếu lành mạnh trong thu hút đầu tư giữa các địa phương trong vùng theo kiểu “phá rào ưu đãi đầu tư” hay đua nhau quy hoạch khu công nghiệp tràn lan … Chiến lược FDI và tư duy kinh tế vùng trong thu hút đầu tư là động lực để các tỉnh, thành cùng nhau  chia sẻ lợi ích, chia sẻ thị trường, khai thác “lợi thế dùng chung”  của vùng về cơ sở hạ tầng như: sân bay, cảng biển, cầu đường, các cơ sở đào tạo nguồn nhân lực. Có như thế mới tránh được tình trạng đầu tư lãng phí theo kiểu “tỉnh nào cũng có” để rồi không tỉnh nào có đủ điều kiện đáp ứng theo yêu cầu nhà đầu tư.

Kinh tế vùng không chỉ cho ĐBSCL mà còn cho Thành phố Hồ Chí Minh, miền Đông Nam Bộ và các kết nối các vùng khác trong cả nước. Lợi thế của ĐBSCL không chỉ với các sản phẩm nông nghiệp mà còn là từ vị trí địa lý chiến lược trong cục diện mới. Đó là thế mạnh để phát triển kinh tế biển; từ đảo ngọc Phú Quốc đến tuyến hàng hải quốc tế rất gần, tuyến hành lang kinh tế trong Tiểu vùng sông Mê Kông mở rộng; từ thế “tựa lưng” với Thành phố Hồ Chí Minh, trông ra biển Đông, kề vai tuyến biên giới Tây Nam, nằm trong bán kính 500 km của ASEAN mà vùng châu thổ này là tâm điểm … đã tạo ra thế “địa kinh tế” đặc biệt của ĐBSCL. Sự tiên phong về tư duy phát triển, gắn kết được quá trình liên kết các chuỗi giá trị kinh tế sẽ là khâu đột phá để ĐBSCL trở thành một cực thu hút đầu tư và tăng trưởng của quốc gia trong những thập niên tới.

Liên kết vùng trong thu hút đầu tư FDI

Nhu cầu bức xúc hiện nay là những cơ chế, chính sách tốt để thúc đẩy liên kết vùng, trong đó có liên kết xúc tiến, thu hút vốn, tạo môi trường đầu tư chung, cơ sở hạ tầng dùng chung, khắc phục tình trạng cạnh tranh bất lợi, thiếu lành mạnh, không gian kinh tế bị chia cắt, để có sự “phân công, phân vai” giữa các địa phương trong vùng cùng với liên kết sức mạnh cộng đồng doanh nghiệp ĐBSCL. Liên kết vùng được xem là giải pháp có tính chiến lược nhằm đẩy mạnh thu hút có chọn lọc nguồn vốn FDI vào vùng ĐBSCL. Các tỉnh trong vùng, các bộ, ngành Trung ương đã có tiếng nói chung, thông qua nhiều hoạt động như: Diễn đàn Hợp tác kinh tế ĐBSCL được tổ chức hằng năm, thành công của Hội nghị Xúc tiến đầu tư vùng ĐBSCL năm 2010 thay cho các hoạt động  riêng lẻ, chồng chéo của các tỉnh.

Song, thực tế hoạt động xúc tiến, thu hút đầu tư ĐBSCL trong thời gian qua còn nhiều tồn tại, nút thắt cần tháo gỡ: Việc phân bổ vốn và tổ chức các hoạt động xúc tiến đầu tư, thương mại, du lịch chỉ có 2 cấp là cấp quốc gia và địa phương, “ bỏ quên” cấp vùng; đề án tổng thể xúc tiến đầu tư - thương mại du lịch vùng ĐBSCL với những cơ chế, chính sách đầu tư đặc thù còn chậm...

Xúc tiến thu hút đầu tư nước ngoài cần dựa trên chiến lược vùng, quy hoạch chung, sự liên kết theo từng chuyên đề, theo ngành, lĩnh vực và theo vùng. Việc khai thác tốt lợi thế các sản phẩm mũi nhọn: lúa gạo, thủy sản, trái cây, công nghiệp năng lượng, vùng ĐBSCL có thể trở thành địa điểm đánh dấu sự thành công lớn của các nhà đầu tư nước ngoài. Khi mối liên kết giữa các tỉnh, thành  trong vùng sâu và đạt đến độ có thể biến những lợi thế nổi trội của từng địa phương thành “lợi thế dùng chung” của cả ĐBSCL thì sẽ hình thành được phong cách làm việc mới, xây dựng được một cực tăng trưởng mới của đất nước trong các thập niên tới./.