Tiếp tục thực thi hiệu quả Luật Thủ đô 2024 - Đột phá thể chế, khơi dậy khát vọng vươn mình của Thủ đô Hà nội trong kỷ nguyên mới

Khơi thông điểm nghẽn, tạo xung lực phát triển cho Hà Nội

Trước hết, cần nhìn nhận bối cảnh phát triển của Thủ đô qua hơn một thập kỷ thực hiện Luật Thủ đô 2012 để hiểu rõ những hạn chế, tồn tại đòi hỏi phải thay đổi, hoàn thiện chính sách pháp luật. Luật Thủ đô năm 2012 đã đánh dấu bước tiến quan trọng, đưa ra cơ sở pháp lý đầu tiên cho việc quản lý, phát triển Thủ đô trong giai đoạn mới của đất nước. Tuy nhiên, sau hơn 10 năm thi hành, thực tế cho thấy nhiều quy định của luật chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển mới, đặc biệt trong việc quản lý quy hoạch không gian, quản lý đất đai, cải tạo hạ tầng kỹ thuật, bảo tồn di sản văn hóa và tạo cơ chế tài chính cũng như chính sách liên kết vùng hiệu quả.

Đáng chú ý là sự gia tăng dân số cơ học và quá trình đô thị hóa nhanh chóng đã đặt ra thách thức lớn về quản lý dân cư, bảo đảm quốc phòng, an ninh, duy trì trật tự, an toàn xã hội cũng như phát triển đồng bộ hệ thống hạ tầng xã hội, hạ tầng kỹ thuật. Bên cạnh đó, các cơ chế tài chính cho đầu tư phát triển đô thị vẫn còn nhiều bất cập, chưa tạo được sức hút đủ mạnh để khai thác tiềm năng và thế mạnh của Hà Nội, khiến tốc độ phát triển còn chậm so với kỳ vọng. Đây là nguyên nhân chủ yếu khiến Luật Thủ đô 2012 cần được sửa đổi, hoàn thiện để tạo hành lang pháp lý toàn diện, phù hợp với tình hình thực tiễn cũng như các mục tiêu phát triển chiến lược đã được Đảng và Nhà nước đề ra.

Nhìn rộng ra, Luật Thủ đô 2024 được hình thành trên nền tảng các nghị quyết quan trọng của Bộ Chính trị, như Nghị quyết số 06-NQ/TW, ngày 24-01-2022, “Về quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”; Nghị quyết số 15-NQ/TW, ngày 05-5-2022, “Về phương hướng phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”; và Nghị quyết số 30-NQ/TW, ngày 23-11-2022, “Về phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng đồng bằng ông Hồng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”. Những nghị quyết này đã đặt ra khung định hướng rất rõ ràng, nhất quán nhằm xây dựng Hà Nội thành đô thị thông minh, hiện đại, xanh, sạch, đẹp, an ninh, an toàn; đồng thời, trở thành trung tâm thúc đẩy phát triển vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và cả nước.

Khát vọng xây dựng Thủ đô Hà Nội thành hình mẫu đô thị phát triển vượt trội trong khu vực Đông Nam Á và ngang tầm thủ đô các nước phát triển trong khu vực là yêu cầu cấp bách mà Luật Thủ đô sửa đổi phải hiện thực hóa. Đây không đơn thuần là nhiệm vụ phát triển một thành phố, mà còn là trách nhiệm quốc gia trong việc thể hiện bộ mặt, vị thế, uy tín và sức cạnh tranh của Việt Nam trên trường quốc tế. Vì vậy, việc hoàn thiện khung pháp lý, tạo ra các cơ chế đặc thù, vượt trội để Hà Nội có thể linh hoạt, chủ động khai thác hiệu quả các nguồn lực là điều kiện tiên quyết cho sự bứt phá phát triển.

Điểm then chốt của Luật Thủ đô 2024 là việc thể chế hóa đầy đủ và chặt chẽ các cơ chế chính sách đặc thù vượt trội cho Thủ đô Hà Nội mà các luật hiện hành chưa điều chỉnh hoặc điều chỉnh chưa đồng bộ. Luật sửa đổi không chỉ là bộ khung pháp lý tổng thể, mà còn phải giải quyết các vấn đề thực tiễn phức tạp, từ quản lý quy hoạch đến bảo tồn di sản văn hóa, từ phát triển hạ tầng giao thông công cộng đến quản lý dân cư và an ninh, trật tự xã hội. Các cơ chế tài chính đặc thù, cơ chế huy động nguồn lực xã hội, cũng như chính sách hỗ trợ các hoạt động nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo tại Thủ đô cũng được đề cao nhằm nâng cao năng lực phát triển nhanh và bền vững.

Một nội dung trọng tâm được Luật Thủ đô sửa đổi hướng tới là xây dựng và quản lý quy hoạch đô thị một cách bài bản, khoa học, hiện đại và có tầm nhìn dài hạn. Luật quy định chặt chẽ việc lập quy hoạch chung, quy hoạch chuyên ngành, đặc biệt là quản lý không gian ngầm đô thị và các công trình kiến trúc cổ, bảo tồn giá trị văn hóa Thăng Long - Hà Nội. Việc phân định rõ các khu vực bảo tồn nghiêm ngặt với các khu vực được phép cải tạo, phát triển là nền tảng quan trọng để phát triển Thủ đô theo hướng cân bằng giữa phát triển kinh tế hiện đại và bảo tồn di sản văn hóa đặc sắc.

Điều này giúp tháo gỡ các nút thắt trong quản lý các khu vực nội đô lịch sử đang gặp khó khăn trong việc cải tạo, nâng cấp hạ tầng, bảo đảm an toàn phòng cháy, chữa cháy, điều kiện sống và phát triển không gian công cộng. Nhờ đó, các khu vực này không bị đình trệ, không để phát triển tự phát hay tùy tiện gây mất mỹ quan, đồng thời vẫn giữ được giá trị lịch sử đặc trưng. Các giải pháp, như khai thác không gian ngầm, không gian trên cao, phát triển hệ thống hạ tầng giao thông công cộng lớn như đường sắt đô thị được luật khuyến khích, nhằm giải quyết bài toán phát triển bền vững, hiện đại và thông minh cho Hà Nội.

Một điểm nổi bật của Luật Thủ đô 2024 là việc tăng cường phân quyền mạnh mẽ cho chính quyền thành phố Hà Nội. Đây là bước đi nhằm bảo đảm tính chủ động, linh hoạt trong việc triển khai các chính sách phát triển phù hợp với đặc thù và yêu cầu thực tiễn của Thủ đô. Đồng thời, Luật cũng quy định chặt chẽ về trách nhiệm, quy trình, thủ tục, cũng như cơ chế kiểm tra, giám sát quyền hạn và nhiệm vụ của các cấp chính quyền nhằm bảo đảm sự minh bạch, hiệu quả và tránh lạm quyền.

Sự phân quyền này cũng được kết hợp với cơ chế phối hợp liên vùng nhằm phát huy sức mạnh cộng đồng vùng đồng bằng sông Hồng và vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ. Đây là sự liên kết chiến lược để Thủ đô không chỉ phát triển riêng lẻ, mà còn tạo động lực lan tỏa cho toàn vùng, góp phần phát triển kinh tế - xã hội cả nước một cách đồng bộ và bền vững.

Về mặt tài chính, Luật Thủ đô 2024 chú trọng hoàn thiện cơ chế huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực tài chính, đầu tư công và xã hội hóa phát triển đô thị. Luật đề xuất các chính sách ưu đãi đặc thù nhằm thu hút vốn đầu tư ở trong nước và nước ngoài, thúc đẩy nghiên cứu phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và tăng cường năng lực cạnh tranh cho Hà Nội. Điều này giúp giải quyết triệt để những bất cập trong cơ chế tài chính hiện hành, đồng thời tạo sức bật lớn cho các dự án phát triển đô thị và hạ tầng kỹ thuật trọng điểm.

Không thể bỏ qua tầm quan trọng của các chính sách về phát triển an sinh xã hội, giáo dục, khoa học - công nghệ và bảo vệ môi trường trong Luật Thủ đô 2024. Đây là những trụ cột quan trọng tạo nên chất lượng sống của người dân Thủ đô; đồng thời, khẳng định vị thế Hà Nội không chỉ là trung tâm kinh tế, mà còn là đô thị văn minh, hiện đại, hướng tới phát triển bền vững, hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường sinh thái.

Các quy định về bảo vệ môi trường được chú trọng nhằm kiểm soát tốt tình trạng ô nhiễm không khí, nước, rác thải và tiếng ồn, bảo đảm không gian sống xanh, sạch, đẹp cho người dân và du khách. Đồng thời, việc xây dựng đô thị thông minh cũng đồng hành với việc phát triển các công nghệ xanh, năng lượng tái tạo, quản lý tài nguyên hiệu quả, góp phần hiện thực hóa các cam kết về phát triển bền vững của Việt Nam.

Những phân tích trên đây cho thấy Luật Thủ đô 2024 không chỉ là bản sửa đổi luật thông thường, mà là bước đột phá toàn diện về thể chế, nhằm tạo ra hành lang pháp lý vững chắc cho Hà Nội phát triển nhanh, bền vững, xứng tầm với vị trí trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội của quốc gia. Luật sẽ giúp Hà Nội giải quyết đồng bộ các tồn tại, nâng cao hiệu quả quản lý đô thị, huy động và sử dụng tối ưu các nguồn lực, đồng thời khuyến khích đổi mới sáng tạo và phát triển đô thị xanh, thông minh.

Tiếp tục thực thi hiệu quả Luật Thủ đô, hiện thực hóa khát vọng phát triển vươn mình của Thủ đô Hà Nội trong kỷ nguyên mới

Các chuyên gia, nhà khoa học và các nhà hoạch định chính sách đều thống nhất quan điểm rằng, Luật Thủ đô sửa đổi là cơ sở pháp lý thiết yếu để Hà Nội có thể khai thác tối đa tiềm năng, phát huy thế mạnh, đồng thời khắc phục những hạn chế, tồn tại kéo dài. Việc xây dựng Thủ đô theo định hướng văn hiến, văn minh, hiện đại không chỉ mang ý nghĩa phát triển kinh tế - xã hội, mà còn là biểu tượng, bộ mặt đại diện của cả nước trên trường quốc tế.

Lộ trình phát triển Thủ đô được đặt ra đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, thậm chí đến năm 2050, với mục tiêu trở thành đô thị hiện đại hàng đầu khu vực, ngang tầm thủ đô các nước phát triển, đòi hỏi phải có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, nhất quán về chính sách, pháp luật. Luật Thủ đô 2024 chính là bước đi đầu tiên nhưng rất quan trọng trong hành trình dài ấy, nhằm tạo nên cơ sở pháp lý đồng bộ, khả thi, bảo đảm các mục tiêu phát triển chiến lược được thực hiện hiệu quả.

Đảng bộ, chính quyền và nhân dân thành phố Hà Nội cần phát huy vai trò chủ thể trong triển khai luật, tăng cường phối hợp với các bộ, ngành, địa phương và huy động sự tham gia của toàn xã hội để thực hiện các giải pháp phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng đô thị xanh, thông minh, thân thiện môi trường, bảo đảm an ninh, trật tự và nâng cao chất lượng sống của người dân. Sự quyết tâm chính trị mạnh mẽ, sự đồng thuận của nhân dân và cộng đồng doanh nghiệp sẽ là nhân tố then chốt để Hà Nội thực sự bứt phá, vươn lên tầm cao mới trong tương lai.

Có thể khẳng định, Luật Thủ đô 2024 không chỉ là văn bản pháp lý thuần túy, mà còn là “kim chỉ nam”, là công cụ đắc lực để Hà Nội thực hiện sứ mệnh lịch sử, trở thành Thủ đô văn hiến, văn minh, hiện đại, xứng đáng là trái tim của cả nước, là điểm đến của sự phát triển bền vững, hội nhập và sáng tạo. Đây là nền tảng để Hà Nội không chỉ là trung tâm kinh tế - chính trị trong nước, mà còn là một đô thị đẳng cấp quốc tế, góp phần làm rạng danh đất nước Việt Nam trên bản đồ thế giới.

Việc triển khai hiệu quả Luật Thủ đô 2024 là nhiệm vụ có ý nghĩa chiến lược, không chỉ đối với riêng Hà Nội, mà còn đối với sự phát triển chung của cả nước. Luật Thủ đô 2024 không đơn thuần là một văn bản pháp lý, mà còn là công cụ quan trọng để định hình một mô hình quản trị đô thị đặc thù, phù hợp với vị thế chính trị, hành chính, lịch sử và văn hóa của Hà Nội - trái tim của cả nước. Để tiếp tục thực hiện hiệu quả Luật Thủ đô 2024, góp phần thúc đẩy sự phát triển nhanh và bền vững của Hà Nội, cần áp dụng những giải pháp thiết thực, sát với thực tiễn; cụ thể là:

Thứ nhất, thực hiện nghiêm việc phân cấp, phân quyền và tổ chức bộ máy chính quyền Thủ đô theo hướng tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả. Việc phân quyền cần mạnh mẽ hơn, tạo điều kiện cho Hà Nội chủ động xử lý các vấn đề phát sinh trong quản lý đô thị, đầu tư công, phát triển hạ tầng, giáo dục, y tế và môi trường. Chính quyền Thủ đô phải được tổ chức tinh gọn, năng động, có cơ chế lựa chọn, bổ nhiệm và đãi ngộ phù hợp để thu hút, giữ chân nhân tài. Đặc biệt, cần có chính sách phân loại cán bộ, công chức, viên chức rõ ràng để áp dụng chế độ đãi ngộ tương xứng, khuyến khích đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý và người đứng đầu dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm. Đồng thời, Hà Nội cần được trao quyền chủ động hội nhập, kết nối với các đô thị ở trong nước và nước ngoài, hình thành mạng lưới đô thị đa trung tâm, gắn kết qua hệ thống giao thông liên vùng, quốc tế, như đường cao tốc, vành đai, hàng không, đường thủy, góp phần nâng cao vai trò chiến lược của Thủ đô trong khu vực và toàn cầu.

Thứ hai, chú trọng phát triển các ngành kinh tế mũi nhọn và nguồn nhân lực chất lượng cao. Hà Nội cần đẩy mạnh phát triển công nghiệp công nghệ cao, công nghiệp xanh, năng lượng tái tạo và công nghệ thông tin, đi đôi với xây dựng các khu công nghiệp hiện đại và thân thiện với môi trường. Bên cạnh đó, phát triển mạnh các lĩnh vực dịch vụ chất lượng cao, như tài chính, giáo dục, y tế, thương mại và du lịch. Cải thiện môi trường đầu tư, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp ở trong nước và nước ngoài, đặc biệt là các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo. Đầu tư vào giáo dục, nghiên cứu khoa học, xây dựng môi trường học tập, sáng tạo để tạo nền tảng cho việc phát triển nguồn nhân lực trình độ cao - yếu tố then chốt bảo đảm sự phát triển bền vững của Hà Nội trong dài hạn.

Thứ ba, quy hoạch và phát triển đô thị theo mô hình hiện đại, bền vững. Cần tổ chức lại không gian đô thị Hà Nội theo định hướng phát triển dựa trên giao thông công cộng (mô hình TOD - Transit Oriented Development), gắn với các hình thức hợp tác công - tư (PPP) hiệu quả. Mô hình TOD đã được áp dụng thành công tại nhiều quốc gia, như Nhật Bản, Hàn Quốc và Singapore, là cơ sở để Hà Nội giải bài toán về ùn tắc giao thông, ô nhiễm môi trường và quá tải hạ tầng. Vì vậy, cần có các quy định cụ thể trong hệ thống pháp luật của Thủ đô nhằm lồng ghép nguyên lý TOD vào quy hoạch xây dựng, cải tạo, mở rộng không gian đô thị. Đồng thời, xây dựng cơ chế đặc thù để phát triển các lĩnh vực ưu tiên trong Vùng Thủ đô, như giao thông liên vùng, đô thị xanh, đô thị số, đô thị tuần hoàn và thông minh.

Thứ tư, bảo vệ môi trường và bảo đảm an sinh xã hội trong quá trình phát triển đô thị. Việc bảo đảm tỷ lệ không gian xanh theo quy hoạch là yêu cầu bắt buộc, nhằm cải thiện chất lượng không khí và môi trường sống. Cần tăng cường phát triển công viên, hồ điều hòa, cây xanh và có chính sách quản lý chặt chẽ sử dụng đất đai. Bên cạnh đó, cần triển khai các biện pháp, như phân loại rác tại nguồn, tái chế và xử lý chất thải theo công nghệ hiện đại, nâng cao ý thức cộng đồng về bảo vệ tài nguyên, môi trường. Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng, các chính sách y tế, giáo dục và nhà ở chất lượng cao cần được bảo đảm đồng bộ, đặc biệt là cho người thu nhập thấp, công nhân và lao động nhập cư. Định hướng phát triển kinh tế tuần hoàn, thích ứng với biến đổi khí hậu và giữ gìn các giá trị văn hóa, lịch sử, sinh thái cũng cần được lồng ghép xuyên suốt trong các chính sách quy hoạch và quản lý đô thị.

Luật Thủ đô 2024 là một bước tiến quan trọng, mang tính chất đột phá về thể chế, tạo điều kiện để Hà Nội phát triển nhanh, bền vững, xứng đáng với vai trò là trung tâm chính trị, hành chính, kinh tế, văn hóa, khoa học và đối ngoại lớn nhất của cả nước. Việc tiếp tục hiện thực hóa các cơ chế vượt trội trong luật đòi hỏi sự chỉ đạo quyết liệt, sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, các ngành và sự đồng thuận cao trong xã hội. Chỉ khi luật được triển khai đồng bộ, quyết liệt và hiệu quả, Hà Nội mới thực sự vươn lên trở thành một đô thị ngang tầm khu vực và thế giới./.