Đầu tư công hướng đến an sinh xã hội: Hiệu quả từ các dự án giáo dục, y tế và văn hóa trên địa bàn Hà Nội

Vai trò của đầu tư công đối với an sinh xã hội

Đầu tư công là công cụ điều tiết vĩ mô then chốt để Nhà nước kiến tạo hạ tầng thiết yếu, cung cấp dịch vụ công cơ bản và bảo đảm phúc lợi xã hội, nhất là ở các lĩnh vực mà khu vực tư ít quan tâm do thời gian thu vốn hồi dài (giáo dục, y tế, văn hóa). Trong lĩnh vực giáo dục, các dự án đầu tư công xây dựng trường học, cải tạo cơ sở vật chất giúp nâng cao chất lượng dạy và học, tạo môi trường tốt nhất cho thế hệ tương lai. Điều này không chỉ giúp giảm gánh nặng tài chính cho người dân mà còn bảo đảm mọi trẻ em đều có cơ hội tiếp cận tri thức một cách bình đẳng. Trong lĩnh vực y tế, đầu tư công vào việc xây dựng, nâng cấp bệnh viện, trạm y tế và mua sắm trang thiết bị hiện đại đã cải thiện đáng kể năng lực khám, chữa bệnh. Nhờ đó, người dân có thể tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe chất lượng cao, giảm thiểu rủi ro bệnh tật và nâng cao tuổi thọ. Đặc biệt, trong bối cảnh dịch bệnh, đầu tư công đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng hệ thống y tế dự phòng, bảo đảm an ninh y tế quốc gia… Ngoài ra, đầu tư công vào các lĩnh vực văn hóa, thể thao, môi trường sống cũng góp phần tạo ra một cuộc sống chất lượng hơn cho người dân. Những công viên, nhà văn hóa, khu vui chơi được đầu tư xây dựng đã đáp ứng nhu cầu giải trí, rèn luyện sức khỏe và gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc.

Với một đô thị đặc biệt như Hà Nội - trung tâm chính trị, hành chính quốc gia, đầu tàu giáo dục - y tế - văn hóa, đầu tư công không chỉ kích hoạt tăng trưởng ngắn hạn qua giải ngân mà còn bền bỉ nâng chuẩn tiếp cận dịch vụ, thu hẹp chênh lệch phúc lợi giữa khu vực nội - ngoại thành, giữa các nhóm dân cư. Năm 2025 là năm cuối của kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2021 - 2025, việc hoàn thành các chỉ tiêu đề ra có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, mang tính quyết định đối với việc thực hiện thắng lợi nghị quyết của Trung ương, của thành phố và tạo nền tảng cho giai đoạn phát triển mới. Trong đó, đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công là một trong những nhiệm vụ then chốt, góp phần quan trọng vào mục tiêu tăng trưởng GRDP 8,5% theo chỉ đạo của Trung ương và kịch bản của thành phố đã đề ra.

Tổng kế hoạch vốn đầu tư công Thủ tướng Chính phủ giao cho thành phố năm 2025 là 87.130 tỷ đồng (tăng 1,13 lần so với 2024); thành phố đã giao chi tiết hơn 102.337 tỷ đồng sau khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Khối lượng vốn lớn đòi hỏi quyết tâm cao để giải ngân 100%.

Trong 8 tháng đầu năm 2025, dưới sự lãnh đạo sát sao của Trung ương, Thành ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân thành phố và hệ thống chính trị, công tác triển khai giải ngân vốn đầu tư công có chuyển biến tích cực. Đến ngày 31-8-2025, giải ngân toàn thành phố đạt khoảng 36.000 tỷ đồng, tương đương trên 41% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao, cao hơn 1,3 lần cùng kỳ 2024 và đứng thứ hai cả nước về giá trị tuyệt đối. Nhiều công trình trọng điểm được khởi công, khánh thành, tạo kết nối hạ tầng và động lực mới cho Thủ đô. Điều này thể hiện quyết tâm “đẩy nhanh - dồn lực” cho các dự án hạ tầng - xã hội trọng điểm, đồng thời xác lập mục tiêu giải ngân cao để lan tỏa sang tăng trưởng và phúc lợi.

Tình hình đầu tư công cho an sinh xã hội của Hà Nội và hiệu quả từ các lĩnh vực trọng điểm

Thời gian qua, Hà Nội đã ban hành và cập nhật nhiều nghị quyết, trong đó đáng chú ý Nghị quyết số 02/NQ-HĐND, ngày 8-4-2022, của Hội đồng nhân dân thành phố, “Về bổ sung kế hoạch đầu tư công trung hạn 5 năm 2021 - 2025, phân bổ kế hoạch vốn năm 2022 thực hiện kế hoạch đầu tư xây dựng, cải tạo trường học công lập để đủ điều kiện đạt chuẩn quốc gia, nâng cấp hệ thống y tế và tu bổ, tôn tạo di tích trong giai đoạn 2022 - 2025 và các năm tiếp theo và một số dự án xây dựng cơ bản nhiệm vụ chi cấp thành phố”. Đây là quyết sách nêu rõ danh mục, tiêu chí, cơ chế bố trí vốn cho các dự án xã hội thiết yếu cấp cơ sở.

Tính đến Kỳ họp tháng 7-2024, ngân sách Hà Nội đã bố trí trên 26.000 tỷ đồng để thực hiện 1.218 dự án thuộc 3 lĩnh vực an sinh (giáo dục - y tế - văn hóa) đạt xấp xỉ 70% kế hoạch giai đoạn. Tổng số dự án cập nhật cho 3 lĩnh vực đến thời điểm đó là 1.457 dự án với ngân sách thành phố hỗ trợ 44.056,9 tỷ đồng. Các con số này cho thấy định hướng ưu tiên vốn mạnh mẽ cho giáo dục - y tế - văn hóa trong cấu phần đầu tư công của Hà Nội.

Hội đồng nhân dân thành phố đã thông qua nghị quyết cập nhật, điều chỉnh kế hoạch vốn đầu tư công trung hạn 2021 - 2025 và kế hoạch năm 2025, nhằm tăng cường vốn cho các dự án có khả năng hấp thụ vốn tốt, phấn đấu góp phần đưa tăng trưởng năm 2025 từ 8% trở lên. Đồng thời, việc điều chỉnh gắn với phân cấp mạnh cho cơ sở trong mô hình chính quyền đô thị hai cấp, giúp đẩy nhanh chuẩn bị đầu tư - đấu thầu - triển khai.

Theo báo cáo tại Kỳ họp tháng 7-2024, phần ngân sách thành phố hỗ trợ cho 3 lĩnh vực giáo dục - y tế - văn hóa đạt 44.056,9 tỷ đồng; trong khi kế hoạch vốn đầu tư công trung hạn cấp thành phố sau các phương án điều chỉnh thời điểm giữa 2024 vào khoảng 230 - 238 nghìn tỷ đồng (tùy phương án). Cùng với điều chỉnh kế hoạch trung hạn và năm 2025, Hà Nội chuyển hơn 27.700 dự án về cấp xã theo nguyên tắc “phân cấp mạnh cho cơ sở”, giúp nguồn vốn tiến gần nhu cầu dân sinh và rút ngắn các khâu thủ tục và đã đạt được một số kết quả:

Về giáo dục

Năm học 2025 - 2026, Hà Nội xây mới 43 trường học các cấp, đồng thời đưa vào sử dụng hai trường trung học phổ thông công lập mới (Phúc Thịnh, Đỗ Mười) nhằm giảm tải vào lớp 10, tăng tỷ lệ học sinh đỗ trường công lập. Tổng quy mô mạng lưới xấp xỉ 2.954 trường mầm non - phổ thông, phục vụ hơn 2,3 triệu học sinh trên địa bàn - con số cho thấy sức ép dân số học đường và nỗ lực đáp ứng bằng đầu tư công. Bên cạnh xây mới và cải tạo, ngành giáo dục đẩy mạnh đầu tư trang thiết bị dạy học, chuẩn hóa cơ sở vật chất theo Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018, ưu tiên khu vực đang đô thị hóa nhanh để giảm chênh lệch giữa nội - ngoại thành. Cách phân bổ vốn dựa trên điểm nóng dân cư và cụm đô thị mới giúp rút ngắn khoảng cách đi học, giảm chi phí, thời gian di chuyển, tạo điều kiện để mở dạy 2 buổi/ngày rộng hơn.

Kết quả kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông 2025 cho thấy, Hà Nội dẫn đầu cả nước về số điểm 10; tỷ lệ đỗ tốt nghiệp đạt khoảng 99,73% - 99,75%, với 200/237 trường đạt 100% tốt nghiệp - mức cao nhất trong hơn 30 năm theo tổng hợp từ Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Hội. Dù chất lượng giáo dục chịu tác động bởi nhiều yếu tố, việc mở rộng - chuẩn hóa hạ tầng trường lớp, thiết bị và số hóa quản trị nhà trường là tiền đề vật chất để duy trì mặt bằng chất lượng cao.

Đầu tư công trong lĩnh vực giáo dục đang chuyển từ “đầu tư cứng” sang “đầu tư hệ thống” - kết hợp hạ tầng - thiết bị - chuyển đổi số - chuẩn chương trình và bồi dưỡng đội ngũ. Độ phủ dịch vụ giáo dục công lập tốt hơn, công bằng tiếp cận tăng lên ở các quận/huyện xa trung tâm, từ đó nâng chất lượng nguồn nhân lực tương lai cho Thủ đô.

Về y tế

Ngày 19-8-2025, Bệnh viện Nhi Trung ương - cơ sở 2 tại xã Kiều Phú (Hà Nội) khánh thành và sẵn sàng hoạt động. Theo công bố của Bệnh viện, cơ sở 2 có quy mô 300 giường nội trú, khả năng tiếp nhận 1.000 - 1.500 lượt khám/ngày, gồm khối hành chính, cận lâm sàng và 2 khối điều trị nội trú, trên khu đất khoảng 6ha - bổ sung năng lực khám, chữa bệnh nhi khoa cho khu vực phía Tây Hà Nội và vùng phụ cận.

Cùng ngày, Bệnh viện Phụ sản Trung ương - Cơ sở 2 tại Kiều Phú cũng khánh thành với quy mô 300 giường, khả năng tiếp nhận 1.000 lượt khám/ngày, diện tích sàn gần 60.000m². Đây là hạ tầng chuyên khoa tuyến Trung ương đặt tại Hà Nội, có ý nghĩa chiến lược cho chăm sóc bà mẹ - trẻ em, góp phần giảm tải cho cơ sở 1 trong nội đô.

Ở tuyến cơ sở, đến cuối năm 2024, Hà Nội có 98,9% xã/phường/thị trấn đạt Tiêu chí quốc gia về y tế xã (573/579), mục tiêu đặt ra sẽ đạt 100% trong năm 2025 tạo độ phủ dịch vụ y tế ban đầu.

Cơ sở 2 của các bệnh viện tuyến trung ương đặt tại cửa ngõ Thủ đô giúp người dân khu vực ngoại thành và các tỉnh giáp ranh tiếp cận dịch vụ y tế chất lượng cao với thời gian - chi phí đi lại giảm đáng kể; đồng thời, giảm tải bền vững cho các bệnh viện nội đô. Bên cạnh đó, hệ thống y tế cơ sở đạt chuẩn nâng chất lượng chăm sóc ban đầu, phòng - chống dịch bệnh tốt hơn và tạo “hệ thống đỡ” cho tuyến trên. Nói cách khác, đầu tư công y tế đang cấu trúc lại mạng lưới theo hướng gần dân, phân tầng hợp lý và vận hành hiệu quả.

Về văn hóa

Trong giai đoạn 2021 - 2025, Hà Nội dành 14.029 tỷ đồng để tu bổ - tôn tạo 579 di tích (trong đó gần 60 di tích thuộc nhóm di sản thế giới/di tích đặc biệt/di tích cách mạng kháng chiến dự kiến bố trí 5.676,3 tỷ đồng). Cùng với đầu tư “cứng”, thành phố đặt mục tiêu đến cuối 2025 số hóa 100% di tích nhằm tăng tính tiếp cận, giáo dục, quảng bá và quản trị di sản thời đại số.

Đầu tư di sản của Hà Nội đi theo hướng bảo tồn đi đôi với phát huy: trùng tu gắn với số hóa, thuyết minh, hoạt động giáo dục và du lịch văn hóa. Kết quả là không gian hưởng thụ tinh thần của người dân được mở rộng (di tích “sống” hơn, dễ tiếp cận hơn), đồng thời tạo chuỗi giá trị mới cho công nghiệp văn hóa - du lịch đô thị.

Về hạ tầng môi trường đô thị

Môi trường đô thị tác động trực tiếp tới sức khỏe cộng đồng. Trong lĩnh vực này, từ ngày 19-8 đến ngày 20-8-2025, Hà Nội khánh thành và đưa vào hoạt động Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá (Thanh Trì), công suất 270.000m³/ngày-đêm - lớn nhất miền Bắc - thu gom, xử lý nước thải cho 20 phường nội đô, với phạm vi lưu vực xấp xỉ 4.874ha - 4.983ha và hơn 1 triệu người thụ hưởng. Dự án sử dụng công nghệ AO; các gói thầu đi kèm xây dựng cống bao/thu gom gần 43km - 53km dọc sông Tô Lịch, Lừ, khu đô thị Hà Đông… Nhà máy là “mắt xích” then chốt để nâng tỷ lệ nước thải đô thị được xử lý trên 50%, góp phần cải thiện chất lượng sông - hồ nội đô, giảm rủi ro bệnh tật liên quan môi trường.

Bên cạnh những kết quả đạt được, giải ngân vốn đầu tư công trong các lĩnh vực an sinh xã hội còn tồn tại một số khó khăn, vướng mắc. Khối lượng vốn lớn đòi hỏi năng lực chuẩn bị đầu tư, đấu thầu, giải phóng mặt bằng, tổ chức thi công và điều hành kế hoạch vốn tinh gọn. Thành phố đặt mục tiêu giải ngân trên 95% và đã ban hành nhiều đợt điều chỉnh kế hoạch để dồn vốn cho dự án có khả năng hấp thụ tốt, song rủi ro chậm tiến độ vẫn hiện hữu ở các khâu thủ tục và mặt bằng.

Nhu cầu vốn của 3 lĩnh vực an sinh đều rất lớn trong khi quỹ đầu tư phát triển còn chia sẻ cho hạ tầng kỹ thuật khác. Chính vì vậy, mô hình “điều chỉnh linh hoạt” trong năm 2025 giao chi tiết cao hơn mức Trung ương giao nhằm kịp thời “bơm” vốn cho dự án sẵn sàng thi công được Hà Nội áp dụng để bảo đảm hấp thụ vốn.

Với các bệnh viện cơ sở 2, thách thức đặt ra cho Hà Nội là đưa công trình mới vào khai thác đủ tải (nhân lực - thiết bị - bảo hiểm y tế - quy trình), kết nối hệ thống cấp cứu ngoại viện. Với các di tích, bài toán là quản trị di sản hiện đại để “sống hóa” không gian văn hóa sau trùng tu, tránh đầu tư xong để đó. Với trường học, yêu cầu đội ngũ - chuyển đổi số quản trị phải theo kịp tốc độ tăng cơ sở vật chất. Bên cạnh đó, việc trong cùng một lúc Hà Nội triển khai các dự án cấp thành phố và cấp quận/huyện/xã; thực hiện mô hình phân cấp mạnh (chuyển hơn 27.700 dự án về cấp xã); phối hợp liên cấp - liên ngành,… cũng là những thách thức rất lớn về quản trị đầu tư công.

Một số giải pháp

Trước mắt, thách thức về giải ngân - thủ tục - vận hành sau đầu tư vẫn còn; song với điều hành kế hoạch vốn linh hoạt, phân cấp mạnh cho cơ sở và minh bạch trách nhiệm giải trình, mỗi đồng vốn đầu tư công của Hà Nội có cơ sở để tăng hiệu quả xã hội, tiến gần hơn tới mục tiêu xây dựng Thủ đô “văn hiến - văn minh - hiện đại”, đáng sống, đáng đến, đáng đầu tư.

Về lâu dài, cần:

Thứ nhất, quy hoạch - lập kế hoạch đầu tư theo “cụm nhu cầu an sinh”. Xây dựng bản đồ nhu cầu an sinh theo phường/xã (học sinh, dân số, người cao tuổi, tải bệnh viện, mật độ - tình trạng di tích…), từ đó ưu tiên cụm đầu tư trường học - trạm y tế - thiết chế văn hóa tại điểm nóng dân cư, các đô thị vệ tinh và khu vực đô thị hóa nhanh. Cách làm này giúp giảm chênh lệch chất lượng dịch vụ nội - ngoại thành và tối ưu khoảng cách tiếp cận dịch vụ.

Thứ hai, điều hành kế hoạch vốn “động” gắn với chỉ số tác động xã hội. Tiếp tục điều chỉnh kế hoạch vốn trong năm (tăng - giảm) như Hà Nội đang làm, nhưng bổ sung bộ chỉ số tác động an sinh (số lượt thụ hưởng, giảm tải hệ thống, số “điểm tiếp cận” mới, thời gian chờ khám, tỷ lệ học 2 buổi/ngày, số hóa di tích…) để xếp thứ tự ưu tiên vốn minh bạch dựa trên hiệu quả xã hội.

Thứ ba, cần chuẩn hóa thủ tục - tăng “độ sẵn sàng dự án”. Áp dụng thiết kế điển hình cho nhóm dự án lặp lại (trường, trạm y tế, thư viện/nhà văn hóa) để rút ngắn thẩm định; xây dựng các danh sách rút gọn (shortlist) nhà thầu - tư vấn đủ năng lực cho gói tiêu chuẩn; đẩy mạnh đấu thầu điện tử, rút ngắn thời gian từ quyết định chủ trương đến khởi công.

Thứ tư, tăng minh bạch - trách nhiệm giải trình. Mở rộng công bố dự toán - quyết toán và tiến độ - giải ngân theo tháng của các dự án giáo dục, y tế, văn hóa trên cổng thông tin; thí điểm bảng điều khiển số cho từng dự án trọng điểm để người dân giám sát.

Thứ năm, xã hội hóa đúng trọng tâm, bền vững tài khóa. Huy động PPP cho các thiết chế văn hóa mới, bệnh viện chuyên khoa và trường công chất lượng cao thí điểm, đồng thời tận dụng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) và hỗ trợ kỹ thuật cho số hóa di sản, bệnh viện thông minh, hạ tầng học tập số. Điều kiện tiên quyết: chia sẻ rủi ro hợp lý, phương án tài chính minh bạch và giám sát độc lập.

Thứ sáu, vận hành sau đầu tư: “đầu tư công - quản trị công”. Lập kế hoạch đưa công trình vào khai thác đủ tải ngay từ đầu: với Bệnh viện Nhi Trung ương - cơ sở 2 và Phụ sản Trung ương - cơ sở 2, cần phương án nhân lực - trang, thiết bị - tuyến kỹ thuật và lộ trình khai thác công suất 300 giường, 1.000 - 1.500 lượt khám/ngày; với di tích, coi số hóa là “cửa ngõ” để gắn với giáo dục - du lịch văn hóa; với trường học, ưu tiên chuyển đổi số quản trị, chuẩn hóa thiết bị dạy học theo chương trình mới.