Nâng cao hiệu quả truyền thông về vấn đề chủ quyền biển, đảo trên báo mạng điện tử ở Việt Nam

Những vấn đề chung 

Việt Nam là quốc gia ven biển có đường bờ dài 3.260km cùng vùng biển kinh tế đặc quyền rộng lớn lên đến 1 triệu km², gấp ba lần diện tích đất liền. Với hệ thống hơn 3.000 hòn đảo, trong đó nổi bật là hai quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa, nằm trên các tuyến hàng hải huyết mạch, có vị trí địa - chính trị chiến lược đặc biệt quan trọng⁽¹⁾. Nhận thức rõ vị trí và tầm quan trọng của vấn đề biển, đảo, Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã xác định rõ mục tiêu nâng cao nhận thức của toàn hệ thống chính trị, nhân dân và kiều bào về vai trò của biển, đảo đối với phát triển kinh tế và bảo vệ chủ quyền quốc gia, hướng tới củng cố vững chắc chủ quyền và an ninh quốc gia trên biển⁽²⁾. Trên cơ sở đó, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 26/NQ-CP, ngày 5-3-2020, ban hành “Kế hoạch tổng thể và Kế hoạch 5 năm của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 36-NQ/TW, ngày 22-10-2018, của Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”.

“Chủ quyền biển, đảo Việt Nam” là cách diễn đạt toàn diện thay thế cho các khái niệm pháp lý “chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán quốc gia” áp dụng cho các vùng biển, thềm lục địa và hải đảo. Các quyền này được quy định cụ thể trong Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982) - văn kiện pháp lý quốc tế có giá trị phổ quát, giúp các quốc gia thiết lập được trật tự pháp lý toàn diện, công bằng, hòa bình trên biển, mà còn có giá trị hướng về tương lai, phù hợp với mục tiêu phát triển bền vững của nhân loại, đến nay đã có 168 quốc gia thành viên phê chuẩn. UNCLOS 1982 quy định toàn diện các vấn đề pháp lý quốc tế về biển và đại dương, là cơ sở pháp lý quốc tế quan trọng nhất để các quốc gia xác lập, thực thi chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán; quyền, nghĩa vụ và các tự do khác trong quá trình quản trị, khai thác, sử dụng biển và đại dương vì mục đích hòa bình⁽³⁾. Luật Biển Việt Nam năm 2012 cũng chỉ rõ, “chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán quốc gia của Việt Nam, được xác định theo pháp luật Việt Nam, điều ước quốc tế về biên giới lãnh thổ mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên và phù hợp với Công ước của Liên hợp quốc về Luật biển năm 1982”⁽⁴⁾. Quyền chủ quyền là quyền riêng biệt, mang tính chất chủ quyền, được quốc gia thực thi trong vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa. Trong khi đó, quyền tài phán là hệ quả bổ trợ của chủ quyền và quyền chủ quyền, tạo môi trường pháp lý để thực thi các quyền này⁽⁵⁾.

Ngày 15-3-1961, nhân dịp đến thăm Bộ đội Hải quân lần thứ hai, Người chỉ rõ: Ngày trước ta chỉ có đêm và rừng. Ngày nay ta có ngày, có trời, có biển. Bờ biển ta dài, tươi đẹp, ta phải biết giữ gìn lấy nó. Bảo vệ chủ quyền biển, đảo là nhiệm vụ lâu dài, khó khăn, phức tạp, do đó, Người xác định rõ, sức mạnh để bảo vệ chủ quyền biển, đảo là sức mạnh tổng hợp quốc gia, dựa trên khối đại đoàn kết toàn dân tộc, sự lãnh đạo của Đảng, kết hợp hài hòa sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, cùng với sức mạnh của lực lượng và thế trận an ninh nhân dân, trong đó sức mạnh quốc phòng, an ninh giữ vai trò đặc biệt quan trọng. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh: “Phát huy cao nhất sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc, của cả hệ thống chính trị kết hợp với sức mạnh thời đại, tranh thủ tối đa sự đồng tình, ủng hộ của cộng đồng quốc tế để bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc”⁽⁶⁾.

Với ý nghĩa và vai trò đặc biệt đó, công tác truyền thông báo chí đóng vai trò then chốt trong việc truyền tải mạnh mẽ thông điệp về chủ quyền biển, đảo đến đông đảo công chúng trong nước và quốc tế, góp phần định hướng dư luận, củng cố ý chí và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc⁽⁷⁾. Truyền thông thông điệp về chủ quyền biển, đảo trên báo chí nói chung và báo mạng điện tử nói riêng được hiểu là quá trình tác động có chủ đích, có kế hoạch của các tác phẩm báo chí. Thông qua đó nhằm truyền tải thông tin một cách kịp thời, chính xác và để lại dấu ấn sâu sắc về chủ quyền biển, đảo Việt Nam trong tâm trí công chúng. Trên cơ sở đó, việc lựa chọn báo mạng điện tử làm phương tiện truyền thông trọng tâm cho thông điệp về chủ quyền biển, đảo có lợi thế hơn so với các phương tiện truyền thông truyền thống. Tính kịp thời và khả năng cập nhật liên tục của báo mạng điện tử cho phép phản ánh nhanh chóng các diễn biến trên biển, đảo, đáp ứng nhu cầu thông tin nhanh chóng của công chúng trong một thế giới số⁽⁸⁾. Bên cạnh đó, phạm vi tiếp cận rộng rãi, không giới hạn về không gian và thời gian giúp thông điệp về chủ quyền biển, đảo được lan tỏa mạnh mẽ, tạo sự đồng thuận và tranh thủ ủng hộ của mọi tầng lớp nhân dân và bạn bè quốc tế.

Thực trạng truyền thông thông điệp chủ quyền biển, đảo trên báo mạng điện tử Việt Nam

Trong những năm gần đây, báo chí cách mạng Việt Nam đã phát huy vai trò tích cực, chuyển tải kịp thời các thông tin về bảo vệ chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc. Hoạt động này góp phần quan trọng vào việc bảo đảm ổn định chính trị - xã hội, cổ vũ mạnh mẽ tinh thần yêu nước, khơi dậy lòng tự hào dân tộc trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước, nâng cao ý thức đấu tranh, giữ gìn chủ quyền biển, đảo thiêng liêng của Tổ quốc trong các tầng lớp nhân dân.

Tuy nhiên, bên cạnh những điểm tích cực đã đạt được, truyền thông thông điệp chủ quyền biển, đảo trên báo mạng điện tử Việt Nam còn một số hạn chế, đó là:

Thứ nhất, tính dự báo và khả năng tổ chức các đợt truyền thông trọng điểm trước và trong các sự kiện “nóng” về biển, đảo đôi lúc chưa đạt được hiệu quả như mong muốn. Do đó, trong một số sự kiện còn chưa chủ động cung cấp kịp thời thông tin chính xác, đầy đủ khi có các diễn biến phức tạp. Chẳng hạn, trong vụ việc căng thẳng trên Biển Đông liên quan đến các hoạt động thăm dò dầu khí, thông tin chính thống từ báo mạng điện tử chưa thực sự đủ mạnh mẽ và nhanh nhạy để át đi các luồng thông tin sai lệch hoặc tiêu cực lan truyền trên mạng xã hội⁽⁹⁾. Điều này gây ra sự hoang mang trong công chúng, tạo kẽ hở khiến cho các thế lực thù địch lợi dụng để xuyên tạc tình hình đất nước, làm suy yếu lòng tin của người dân vào khả năng bảo vệ chủ quyền biển, đảo của đất nước.

Thứ hai, chất lượng các tác phẩm báo chí về chủ quyền biển, đảo còn chưa đồng đều và thiếu chiều sâu phân tích. Mặc dù có nhiều bài viết chuyên sâu và chất lượng, song nhìn chung vẫn còn thiếu những tin, bài, phóng sự có tính chất đấu tranh mạnh mẽ, sắc bén, đặc biệt trong việc phản bác các luận điệu sai trái, xuyên tạc của các thế lực thù địch. Hạn chế này xuất phát từ việc chưa khai thác hết nguồn tài nguyên thông tin quý giá, đặc biệt là thông tin thực địa từ các lực lượng thực thi pháp luật trên biển, dẫn đến việc thiếu bằng chứng sống động, thuyết phục và mang tính cập nhật cao. Nhiều bài viết vẫn còn mang nặng tính tường thuật, chưa đi sâu vào phân tích tính pháp lý, lịch sử, hay bối cảnh quốc tế của vấn đề, làm giảm khả năng thuyết phục công chúng và hạn chế sức lan tỏa của thông điệp ra quốc tế. Điều này khiến cho lập trường chính nghĩa của Việt Nam chưa được truyền tải một cách mạnh mẽ, khoa học và nhất quán trên các diễn đàn quốc tế.

Thứ ba, tính thẩm mỹ và sức cuốn hút của các thông điệp về chủ quyền biển, đảo vẫn còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu của truyền thông hiện đại. Mặc dù thông điệp bảo đảm tính trung thực, kịp thời và bám sát thực tiễn, truyền tải đúng đắn và kịp thời đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước, song hình thức thể hiện lại thường dừng ở mức trung bình, thiếu sự sáng tạo và cuốn hút. Trong bối cảnh kỷ nguyên số, khi công chúng ngày càng tiếp xúc với các hình thức truyền thông hiện đại và có xu hướng ưu tiên nội dung trực quan, sinh động, việc thiếu các hình thức truyền tải sáng tạo, như infographic chuyên sâu, video ngắn chất lượng cao, các sản phẩm báo chí đa phương tiện phức hợp hoặc các trải nghiệm tương tác đã làm giảm khả năng thu hút và ghi nhớ thông điệp, đặc biệt là đối với các thế hệ trẻ - những đối tượng có xu hướng tiêu thụ thông tin nhanh và bằng hình ảnh. Những hạn chế này không chỉ làm giảm hiệu quả truyền thông tổng thể, mà còn ảnh hưởng đến khả năng tạo dựng niềm tin vững chắc và sự đồng thuận cao trong xã hội.

Giải pháp nâng cao hiệu quả truyền thông thông điệp chủ quyền biển, đảo trên báo mạng điện tử Việt Nam

Để tối ưu hóa hiệu quả truyền thông thông điệp về chủ quyền biển, đảo trên báo mạng điện tử Việt Nam trong bối cảnh mới, cần chú ý thực hiện hiệu quả một số giải pháp sau:

Thứ nhất, tăng cường hàm lượng chính trị, pháp lý và đa dạng hóa góc nhìn nội dung thông điệp.

Để khắc phục tình trạng nội dung thông điệp chưa được làm rõ, chưa có tính hệ thống và đôi khi còn mang tính kinh nghiệm, cần tập trung làm giàu hàm lượng chính trị và pháp lý của thông điệp. Điều này đòi hỏi các tác phẩm báo chí phải phản ánh đầy đủ, chính xác lập trường chính nghĩa của Việt Nam dựa trên luật pháp quốc tế, đặc biệt là UNCLOS 1982 và Luật Biển Việt Nam năm 2012. Bên cạnh đó, nội dung cần bám sát thực tiễn tình hình biển, đảo, kịp thời phản ánh các diễn biến mới, gắn kết với các sự kiện chính trị - xã hội quan trọng nhằm tạo hiệu ứng truyền thông lan tỏa mạnh mẽ. Cần đa dạng hóa góc nhìn bằng cách khai thác sâu hơn các yếu tố nhân văn, văn hóa và đời sống sinh động của cư dân biển, đảo, từ đó tạo sự gắn kết cảm xúc, khơi dậy lòng yêu nước và ý thức bảo vệ chủ quyền biển, đảo của công chúng. Việc phân tầng nội dung thông điệp theo từng nhóm đối tượng cụ thể, như học sinh, sinh viên, ngư dân, kiều bào hay cộng đồng quốc tế là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả tiếp nhận và lan tỏa thông điệp. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan báo chí và các tổ chức chính trị - xã hội để tích hợp thông điệp chủ quyền biển, đảo vào các chiến dịch tuyên truyền. Qua đó khẳng định vai trò trung tâm của báo mạng điện tử trong công cuộc bảo vệ chủ quyền biển, đảo trên không gian mạng.

Thứ hai, đổi mới hình thức thể hiện thông điệp trên báo mạng điện tử.

Đổi mới hình thức thể hiện trên báo mạng điện tử là yêu cầu cấp thiết nhằm khắc phục sự đơn điệu trong cách thức trình bày, tính thẩm mỹ và sáng tạo trong các thông điệp truyền thông về chủ quyền biển, đảo. Bên cạnh đó, chuyển từ hình thức truyền tải tuyến tính sang các hình thức trình bày sinh động, trực quan, đem lại sự tương tác cao. Các cơ quan báo chí cần chú trọng phát triển đồ họa thông tin (infographic), báo chí đa phương tiện (multimedia journalism), bài viết dạng dài (long-form) kết hợp hình ảnh, video chất lượng cao, video ngắn (short video) phù hợp với xu hướng tiêu thụ nội dung trên các phương tiện truyền thông xã hội; xây dựng các chương trình podcast chuyên đề về biển, đảo. Những hình thức này giúp gia tăng tính tương tác, nội dung được tiếp nhận, ghi nhớ và chia sẻ một cách dễ dàng trên các nền tảng mạng xã hội phổ biến, như Facebook, TikTok, YouTube, đặc biệt là với công chúng trẻ - nhóm đối tượng đóng vai trò quan trọng trong việc lan tỏa thông điệp và hình thành dư luận xã hội.

Thứ ba, ứng dụng công nghệ hiện đại và tăng cường trải nghiệm tương tác.

Để nâng cao sức hút và chiều sâu cảm xúc của thông điệp, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ hiện đại vào thiết kế nội dung tương tác về vấn đề chủ quyền biển, đảo. Việc nghiên cứu và triển khai trí tuệ nhân tạo (AI) trong phân tích xu hướng thông tin và cá nhân hóa nội dung, thực tế ảo (VR) và thực tế tăng cường (AR) để tạo ra các trải nghiệm nhập vai trực tiếp, sống động về không gian biển đảo Việt Nam giúp người đọc có cái nhìn trực quan, chân thực và tăng cường sự đồng cảm. Đổi mới hình thức tổ chức các tuyến bài, chuyên trang chuyên mục chuyên biệt, sử dụng tiêu đề hấp dẫn, hình ảnh chất lượng cao và liên kết nội dung theo dòng sự kiện một cách thông minh để nâng cao hiệu quả tiếp cận. Thực tiễn chứng minh, hình thức truyền tải hiện đại không chỉ là công cụ kỹ thuật, mà còn là yếu tố quyết định trong việc nâng cao tính lan tỏa, khả năng thuyết phục và mức độ ảnh hưởng của thông điệp về chủ quyền biển, đảo trong không gian truyền thông số đa chiều hiện nay.

Thứ tư, hoàn thiện quy trình và phương thức tổ chức truyền thông thông điệp.

Nhằm khắc phục sự thiếu hệ thống và tính dự báo chưa hiệu quả trong các đợt truyền thông, việc hoàn thiện phương thức tổ chức thông điệp về chủ quyền biển đảo trên báo mạng điện tử là yếu cầu cốt lõi. Cần thiết lập một quy trình tổ chức thông điệp bài bản, chuyên nghiệp, bắt đầu từ khâu thu thập, kiểm chứng thông tin một cách chặt chẽ để bảo đảm tính chính xác và kịp thời. Tiếp đó, quy trình biên tập và lựa chọn hình thức thể hiện phải phù hợp với từng đối tượng công chúng, bảo đảm tính liên tục của thông tin. Tổ chức các chuyên trang, chuyên mục chuyên biệt, hoặc các chiến dịch truyền thông về chủ quyền biển, đảo mang tính định kỳ, có chủ đề rõ ràng, tạo sự nhất quán trong nhận thức của cộng đồng, từ đó củng cố niềm tin và tinh thần đoàn kết toàn dân tộc.

Thứ năm, nâng cao năng lực đội ngũ nhân lực và áp dụng phân tích dữ liệu lớn.

Để bảo đảm chất lượng tác phẩm báo chí đồng đều và phát huy hết nguồn tài nguyên thông tin, cần phát triển nền tảng kỹ thuật và nhân lực chuyên môn bài bản. Cần chú trọng đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ phóng viên, biên tập viên vừa am hiểu sâu sắc về chủ quyền biển, đảo Việt Nam trên cả khía cạnh pháp lý, lịch sử, thực tiễn, vừa sử dụng thành thạo các kỹ năng truyền thông đa phương tiện, công nghệ mới. Song song đó, việc áp dụng các công cụ phân tích dữ liệu lớn (Big Data) và phản hồi người dùng sẽ giúp các cơ quan báo chí hiểu rõ hơn xu hướng tiếp nhận thông tin của công chúng, từ đó điều chỉnh nội dung và hình thức truyền tải một cách phù hợp. Những giải pháp này sẽ góp phần hoàn thiện phương thức tổ chức thông điệp một cách bền vững và hiệu quả, nâng cao năng lực đấu tranh phản bác các luận điệu sai trái của các thế lực thù địch về vấn đề chủ quyền biển, đảo Việt Nam. Đồng thời khẳng định truyền thông thông điệp chủ quyền biển, đảo Việt Nam trên báo mạng điện tử là kênh truyền thông chiến lược, hiệu quả trong công cuộc bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa./.

-----------------------

(1) Xem: Trần Duy Hải: “Chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa”, Tạp chí Quốc phòng toàn dân, ngày 7-7-2014, https://tapchiqptd.vn/vi/bao-ve-to-quoc/chu-quyen-cua-viet-nam-doi-voi-hai-quan-dao-hoang-sa-va-truong-sa/5875.html
(2) Xem: Nghị quyết số 36-NQ/TW, ngày 22-10-2018, Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XII) về Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045
(3) Hà Khánh: "Việt Nam tiếp tục theo đuổi Công ước Luật biển UNCLOS 1982", Báo điện tử VOV, ngày 15-11-2024, https://vov.vn/chinh-tri/viet-nam-tiep-tuc-theo-duoi-cong-uoc-luat-bien-unclos-1982-post1135679.vov
(4) Xem: Luật số: 18/2012/QH13, Luật Biển Việt Nam, https://vanban.chinhphu.vn/default.aspx?pageid=27160&docid=163056
(5) Đoàn Thị Ngọc Hải: “Quyền tài phán của quốc gia ven biển trên cơ sở quy định của pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam”, Tạp chí Tòa án nhân dân điện tử, ngày 11-12-2019, https://tapchitoaan.vn/quyen-tai-phan-cua-quoc-gia-ven-bien-tren-co-so-quy-dinh-cua-phap-luat-quoc-te-va-phap-luat-viet-nam
(6) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. I, tr. 155 - 156
(7) Xem: Hoàng Thanh Dương: “Thông điệp về bảo vệ chủ quyền biển, đảo trên các tác phẩm đoạt Giải thưởng toàn quốc về thông tin đối ngoại - Từ góc nhìn quản lý báo chí”, Tạp chí Cộng sản điện tử, ngày 2-5-2025, https://www.tapchicongsan.org.vn/en/web/guest/trang-ia-phuong1/-/2018/1085902/thong-diep-ve-bao-ve-chu-quyen-bien%2C-dao-tren-cac-tac-pham-doat-giai-thuong-toan-quoc-ve-thong-tin-doi-ngoai---tu-goc-nhin-quan-ly-bao-chi.aspx
(8) Trương Thị Hoài Trâm: “Vai trò của các chương trình tương tác trên báo mạng điện tử Việt Nam hiện nay”, Tạp chí Lý luận chính trị và truyền thông điện tử, ngày 12-11-2024, https://lyluanchinhtrivatruyenthong.vn/vai-tro-cua-cac-chuong-trinh-tuong-tac-tren-bao-mang-dien-tu-viet-nam-hien-nay-p28788.html
(9) Nguyễn Đình Chiến: “Nhìn lại sự kiện Hải Dương 981 và bài học kinh nghiệm trong đấu tranh bảo vệ chủ quyền biển đảo”, Trang thông tin điện tử Cảnh sát Biển Việt Nam, ngày 30-5-2018, https://canhsatbien.vn/nghien-cuu-trao-doi/4184/87