Đồng thuận đẩy mạnh xây dựng Cộng đồng ASEAN vào năm 2015

Nhìn nhận tiến trình thực hiện Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN, lãnh đạo các nước ASEAN đã đánh giá cao những kết quả đạt được trong thời gian qua. Cụ thể là: triển khai hiệu quả hơn các thỏa thuận, chương trình hợp tác; tăng cường phối hợp giữa các trụ cột; thúc đẩy hợp tác bảo vệ quyền lao động di cư; khắc phục và kiểm soát thiên tai, biến đổi khí hậu; đưa ra các biện pháp hữu hiệu tiếp tục thu hút các nguồn lực cho mục tiêu xây dựng một Cộng đồng ASEAN gắn kết, vững mạnh, phát triển bền vững vào năm 2015.

Một trong những thách thức lớn trong ASEAN hiện nay là trình độ phát triển không đồng đều giữa các nước thành viên. Do vậy, ASEAN phải có những nỗ lực rất lớn để thúc đẩy tăng trưởng, thu hẹp khoảng cách phát triển. Tổng Thư ký ASEAN Surin Pitsuwan nhấn mạnh, ASEAN không thể trở thành một cộng đồng nếu giữa các nước thành viên vẫn còn quá chênh lệch về khoảng cách phát triển. Thủ tướng Campuchia S.Hunssein cũng cho rằng, “việc thu hẹp khoảng cách phát triển này còn giúp ASEAN đạt được sự hội nhập thực sự và tăng cường vị thế trung tâm trong các vấn đề khu vực và thế giới”.

Các nhà lãnh đạo ASEAN chú trọng triển khai các Kế hoạch về liên kết và kết nối ASEAN, nhất là các dự án trọng điểm về kết nối kết cấu hạ tầng, giao thông vận tải, gắn kết với các chương trình hợp tác tiểu vùng, trong đó có Tiểu vùng sông Mekong, thúc đẩy phát triển bền vững và đồng đều ở khu vực, qua đó đóng góp vào thành công chung của tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN.

Hợp tác trong ASEAN cũng như giữa ASEAN với các đối tác cũng đặc biệt được các nước ASEAN thúc đẩy nhằm ứng phó hiệu quả với các thách thức an ninh phi truyền thống, như biến đổi khí hậu, thiên tai, an ninh năng lượng, lương thực, an ninh hàng hải, tội phạm xuyên quốc gia…, vì hòa bình, an ninh, ổn định và phát triển ở khu vực. Các nước ASEAN tích cực triển khai hiệu quả các thỏa thuận, chương trình hợp tác đã có với các đối tác, tiếp tục cùng các đối tác làm sâu sắc hơn các khuôn khổ, cơ chế hợp tác như ASEAN+1, ASEAN+3, Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS), Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+).

Bên cạnh đó, quan hệ với các đối tác chiến lược như Mỹ, Ấn Độ, Canada… được duy trì, phát triển, ASEAN hoan nghênh các nước đối tác tăng cường hợp tác và đóng góp tích cực vào hòa bình, an ninh, ổn định, xây dựng lòng tin và phát triển ở khu vực, như Anh tham gia Hiệp định Thân thiện và Hợp tác ASEAN (TAC); thúc đẩy Nghị định thư thứ 3 sửa đổi TAC sớm có hiệu lực để EU có thể tham gia TAC; tiến hành các bước chuẩn bị để các nước có vũ khí hạt nhân sớm tham gia ký Nghị định thư về ủng hộ Hiệp ước Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân (SEANWFZ).

Bảo đảm vai trò trung tâm của ASEAN  

Năm 2012, Trung Quốc và Mỹ, mặc dù tập trung vào các vấn đề chính trị nội bộ của mình, song bối cảnh châu Á - Thái Bình Dương hiện nay cho thấy, hai cường quốc này vẫn duy trì sự quan tâm đối với chính sách kinh tế và đối ngoại khu vực. Nhiều nhà phân tích cho rằng, Trung Quốc - nền kinh tế lớn thứ hai trên thế giới hiện nay đang tự tin tập trung vào việc trả lời cho câu hỏi "Trung Quốc có thể làm gì?". Tổng dự trữ ngoại tệ của Trung Quốc tính đến cuối tháng 3-2012 đã lên đến 3.305 tỉ USD(1). Sự năng động về kinh tế và sự hiện diện trên toàn cầu của Trung Quốc là điều rất quan trọng đối với các lợi ích của khu vực. Đông Nam Á cần một Trung Quốc mạnh, tin cậy, sẵn sàng hợp tác với các nước láng giềng của mình trong việc đề ra các luật lệ, hướng dẫn trong các khuôn khổ mới ở châu Á - Thái Bình Dương, qua đó, xây dựng lòng tin và thúc đẩy hòa bình, thịnh vượng trong khu vực. 

Với Mỹ, năm 2011 được coi là một năm đầy ấn tượng trong việc thúc đẩy các mục tiêu và sự tham dự của Mỹ ở châu Á - Thái Bình Dương. Sự hiện diện mạnh mẽ của Mỹ tại khu vực được một số nhà phân tích cho rằng sẽ giúp thuyết phục một Trung Quốc đang trỗi dậy tham gia vào các khuôn khổ khu vực, cùng các nước trong khu vực xây dựng các quy tắc mới về thương mại và an ninh. Ngay tại nước thành viên ASEAN đang hứa hẹn nhiều tiềm năng như Myanmar, Mỹ cũng đang gia tăng cạnh tranh ảnh hưởng qua các động thái đẩy mạnh quan hệ với Myanmar, từ chuyến thăm nước này của Ngoại trưởng Mỹ H.Clinton sau hơn 50 năm, tới việc khôi phục đầy đủ quan hệ ngoại giao.

Với ASEAN, Hội nghị Cấp cao ASEAN 20 đã bộc lộ nhu cầu đoàn kết để ứng phó với những tác động của nước lớn đối với khu vực. Tiến sĩ E.Bower, Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) nhận định, ASEAN được đặt ở vị trí để trở thành nền móng cho những khuôn khổ kinh tế và an ninh, làm cơ sở cho việc xây dựng chiến lược của các quốc gia trong nhiều thập kỷ tới. Việc ASEAN có thể đóng vai trò này và duy trì vị trí trung tâm của mình hay không đang là một thách thức lớn đối với Hiệp hội. ASEAN phải thúc đẩy hiện thực hóa việc hội nhập kinh tế, chính trị và văn hóa - xã hội bằng các bước đi thực chất.

Nhìn lại 45 năm hình thành và phát triển, Hội nghị đánh giá cao những nỗ lực và đóng góp của ASEAN trong việc thúc đẩy hòa bình, ổn định và an ninh ở khu vực, trong đó có việc xây dựng các chuẩn mực ứng xử và triển khai thực hiện các cam kết đã được quy định trong các văn kiện như TAC, SEANWFZ, Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC)... Trong bối cảnh khu vực và thế giới có những diễn biến và thay đổi nhanh chóng, tác động nhiều chiều đến khu vực, ASEAN nhấn mạnh đến việc tăng cường đoàn kết và phối hợp lập trường thống nhất nội bộ. Các nước tiếp tục tăng cường đối thoại, xây dựng lòng tin cũng như đẩy mạnh xây dựng và chia sẻ các chuẩn mực ứng xử, phát huy hiệu quả các công cụ, cơ chế hợp tác chính trị - an ninh khu vực hiện có. Ðồng thời, ASEAN thống nhất đẩy mạnh phối hợp lập trường và hành động về các thách thức đang nổi lên tại các diễn đàn quốc tế và khu vực rộng lớn hơn như Liên hợp quốc, G20, APEC, ASEM… để nâng cao hơn nữa vai trò, vị thế và đóng góp có trách nhiệm của Hiệp hội đối với cộng đồng quốc tế và khu vực. Một mặt, tranh thủ sự giúp đỡ hiệu quả của các đối tác về xây dựng Cộng đồng ASEAN, khuyến khích các nước lớn tham gia, đóng góp xây dựng cho hòa bình, an ninh và phát triển ở khu vực; mặt khác, ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN trong khuôn khổ cấu trúc hợp tác khu vực đang định hình, với ASEAN giữ vai trò trung tâm.

Đoàn kết, đồng thuận, củng cố môi trường hòa bình, ổn định và hợp tác trong khu vực

Biển Đông là một trong những nội dung thu hút sự quan tâm của dư luận tại Hội nghị lần này, từ chương trình nghị sự do nước chủ nhà đề xuất, đến các nội dung thảo luận tại các cuộc họp về cách thức quản lý khủng hoảng. Với sự nỗ lực của các nước thành viên chủ chốt, Hội nghị đã thảo luận về tiến triển của việc thực hiện Tuyên bố DOC và bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC). Thủ tướng Campuchia S.Hussein đã bác bỏ thông tin cho rằng, các nước ASEAN đang gặp bất đồng và chia rẽ xung quanh việc xử lý các tranh chấp trên Biển Đông. Tổng thống Philippines B.Aquino cho rằng, “điều quan trọng là cần duy trì vai trò trung tâm của ASEAN. Sau khi hoàn tất các thành tố của COC, ASEAN sẽ trao đổi với phía Trung Quốc”(2).

Trước đó, tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN, Ngoại trưởng các nước thành viên đã thảo luận sâu về vấn đề tranh chấp trên biển. Tổng Thư ký ASEAN, ông S.Pitsuwan, cho biết: “Các ngoại trưởng thống nhất duy trì “lực đẩy” vốn đã có sau khi đạt được đồng thuận về Bản hướng dẫn thực thi DOC hồi tháng 7-2011, cũng như mong muốn thúc đẩy việc xây dựng COC càng sớm càng tốt”, và, “ASEAN có truyền thống giải quyết ổn thỏa các vấn đề nội bộ, đây không phải là vấn đề đầu tiên mà cũng không phải là vấn đề cuối cùng ASEAN phải đối phó”. Theo ông S.Pitsuwan, sự quan tâm chú ý của thế giới cũng là yếu tố thúc đẩy hai bên (ASEAN-Trung Quốc) giải quyết vấn đề một cách thân thiện, hòa bình và mang tính xây dựng và hai bên có thể giải quyết các vấn đề của mình dựa trên các cơ chế khu vực đã có như Hiệp ước TAC, với tinh thần kêu gọi những giải pháp mang tính hòa giải nhằm chấm dứt mọi bất đồng.

Việt Nam đóng góp tích cực vào thành công của Hội nghị

Phát huy vai trò chủ động, tích cực và có trách nhiệm, đoàn cấp cao Việt Nam tham dự Hội nghị lần này do Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng dẫn đầu đã có những đóng góp quan trọng đối với Hội nghị Cấp cao và các Hội nghị cấp Bộ trưởng, trên các trọng tâm ưu tiên của ASEAN và khu vực, cũng như vào việc tăng cường đoàn kết ASEAN. Việt Nam đã nỗ lực thúc đẩy sự nhất trí trong ASEAN về xây dựng Cộng đồng ASEAN trên ba trụ cột; đề cao “văn hóa thực thi” nhằm triển khai hiệu quả Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN, Kế hoạch tổng thể về kết nối ASEAN, nhất là các dự án trọng điểm về kết nối hạ tầng, gắn với các chương trình thu hẹp khoảng cách phát triển, tăng cường hợp tác tiểu vùng, trong đó có Tiểu vùng Mekong, nhằm hướng tới xây dựng ASEAN thành một thị trường chung và không gian sản xuất thống nhất, phát triển bền vững và đồng đều; hợp tác hiệu quả về sản xuất nông nghiệp và bảo đảm an ninh lương thực trong ASEAN.

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã phát biểu về các nội dung trọng tâm của Hội nghị và có những đề xuất quan trọng trong các vấn đề khu vực cùng quan tâm như Biển Đông, hợp tác Tiểu vùng Mekong. Về Biển Đông, Việt Nam nhấn mạnh, ASEAN cần đoàn kết, chủ động thúc đẩy hòa bình, ổn định, an ninh và an toàn hàng hải ở Biển Đông; giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình; tuân thủ luật pháp quốc tế; đồng thời, khẩn trương hoàn tất xây dựng các thành tố của bộ quy tắc COC, làm cơ sở khởi động tham vấn giữa ASEAN và Trung Quốc. Mặt khác, tiếp tục tăng cường hợp tác về các vấn đề trên biển, như cứu hộ, cứu nạn trên biển, phòng chống cướp biển, các tội phạm trên biển... trên cơ sở luật pháp quốc tế và UNCLOS 1982.

Về Tiểu vùng Mekong, Việt Nam nhấn mạnh sự cần thiết khai thác, sử dụng nguồn nước Mekong một cách hợp lý và bền vững vì lợi ích của cư dân ven sông, nhất là các nước ở hạ nguồn; đề nghị các nước thuộc lưu vực sông Mekong phối hợp nghiên cứu một cách khoa học, tổng thể và hệ thống về các tác động đến môi trường và nguồn nước trong việc khai thác, sử dụng nguồn nước Mekong. Bên cạnh đó, tăng cường vai trò của ASEAN ứng phó với các thách thức đang đặt ra như thiên tai, biến đổi khí hậu, an ninh biển; đề nghị ASEAN sớm xây dựng một Tuyên bố về an ninh nguồn nước ở khu vực; tăng cường các quan hệ đối ngoại của ASEAN và đối thoại toàn cầu ASEAN.

Ngoài ra, Việt Nam đạt được sự tín nhiệm khi sắp tới, tại Hội nghị cấp cao ASEAN 21 dự kiến tổ chức vào tháng 11-2012, các nhà lãnh đạo các nước ASEAN sẽ thông qua việc bổ nhiệm Thứ trưởng Ngoại giao Việt Nam Lê Lương Minh làm Tổng thư ký ASEAN nhiệm kỳ 2013-2018.

Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 20 đã một lần nữa chứng tỏ sức sống và tầm quan trọng của ASEAN với các vấn đề khu vực và quốc tế sau 45 năm hình thành và phát triển trong bối cảnh đang diễn ra những thay đổi nhanh chóng và sâu sắc trong cục diện khu vực và thế giới. Với chủ đề “ASEAN: một Cộng đồng, một Vận mệnh”, Hội nghị Cấp cao ASEAN 20 đã nỗ lực phát huy “phong cách ASEAN”, đồng thuận nội khối để tăng cường đoàn kết, đẩy mạnh hợp tác, nắm bắt cơ hội, cùng nhau vượt qua thách thức. Phát huy các kết quả đã đạt được trong năm 2010 và 2011, Việt Nam đã tiếp tục khẳng định được vai trò và vị thế của mình trong ASEAN, thúc đẩy xây dựng một ASEAN vững mạnh, đoàn kết và liên kết chặt chẽ, có vai trò quan trọng ở khu vực nhằm tăng cường hơn nữa môi trường hòa bình, an ninh, ổn định, hợp tác phát triển để phục vụ mục tiêu xây dựng và phát triển đất nước./.

-----------------------------------------------