Chặng đường 50 năm quan hệ hữu nghị, hợp tác ASEAN - Nhật Bản

Quan hệ đối tác đối thoại giữa ASEAN và Nhật Bản bắt đầu thiết lập vào năm 1973. Năm 1977, Thủ tướng Nhật Bản Takeo Fukuda là Thủ tướng Nhật Bản đầu tiên đã có cuộc gặp với các nhà lãnh đạo ASEAN tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ hai, diễn ra ở Kuala Lumpur (Malaysia). Cùng năm đó, trong chuyến thăm Philippines, Thủ tướng T. Fukuda đã công bố Học thuyết Fukuda lịch sử, vạch ra các nguyên tắc cơ bản trong chính sách ngoại giao của Nhật Bản đối với ASEAN. Kể từ đó, chính sách ngoại giao “từ trái tim đến trái tim” của ông đã trở thành “điểm tựa” cho mối quan hệ ASEAN - Nhật Bản. Bất chấp những trở ngại của cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997 - 1998 và các mối đe dọa xuyên quốc gia trong những năm 2000, nhiều doanh nghiệp Nhật Bản hiện diện ở Đông Nam Á, trao đổi thương mại hai bên cũng được mở rộng đáng kể. Đặc biệt, từ sau năm 2000, Nhật Bản và ASEAN đã ký kết các hiệp định đối tác kinh tế song phương, hiệp định đầu tư song phương và Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện ASEAN - Nhật Bản (AJCEP).

Trải qua chặng đường 50 năm, ASEAN và Nhật Bản đã xây dựng mối quan hệ hợp tác trải rộng trên nhiều lĩnh vực và trở thành những đối tác tin cậy của nhau. Cơ sở để tạo dựng niềm tin cho mối quan hệ hợp tác này là việc hai bên luôn coi trọng quan hệ đối tác chiến lược của nhau. Nhật Bản luôn ủng hộ sự đoàn kết của ASEAN, coi trọng vai trò trung tâm của ASEAN trong khu vực, tôn trọng và đóng góp trách nhiệm vào các cơ chế do ASEAN dẫn dắt, như: ASEAN+3 (bao gồm Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc), Hội nghị cấp cao Đông Á (EAS), Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng các nước ASEAN mở rộng (ADMM+). Xác định quan hệ lâu dài, Nhật Bản thúc đẩy hợp tác toàn diện với ASEAN trên cả bốn trụ cột: đối tác vì hòa bình và ổn định, đối tác vì sự thịnh vượng, đối tác vì chất lượng cuộc sống và đối tác “từ trái tim đến trái tim”.

Trong lĩnh vực kinh tế, từ lâu, Nhật Bản đã là một trong những đối tác kinh tế “đáng tin cậy nhất” của ASEAN. Với sự can dự khéo léo, Nhật Bản đã giúp các quốc gia Đông Nam Á tiếp tục tham gia Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) sau khi Mỹ rút lui, thúc đẩy đầu tư hàng tỷ USD vào khu vực và cung cấp hỗ trợ kỹ thuật đáng kể để mở rộng kết cấu hạ tầng khu vực. Nhật Bản triển khai chính sách ngoại giao kinh tế hướng đến ba mục tiêu cụ thể: vực dậy nền kinh tế Nhật Bản, khắc phục tình trạng thiếu hụt tài nguyên thiên nhiên, bảo đảm Nhật Bản không bị gạt ra bên lề “cuộc chơi” hội nhập kinh tế trong khu vực. Chính sách này được triển khai toàn diện cả trên lĩnh vực đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và viện trợ phát triển chính thức (ODA). Hiện nay, đầu tư FDI của Nhật Bản vào ASEAN lớn thứ tư trong số các nước đối tác của khối; năm 2021, đạt 12 tỷ USD, tăng 3,5% so với năm 2020⁽¹⁾. Riêng trong năm 2022, 12% tổng vốn FDI của Nhật Bản chảy vào các nước ASEAN. Về thương mại, tổng giá trị xuất nhập khẩu của Nhật Bản với ASEAN tăng 11,6% năm 2022⁽²⁾. Ngoài quan hệ kinh tế, Nhật Bản còn đóng vai trò quan trọng trong hợp tác tài chính với các nước trong khối. Thông qua khuôn khổ ASEAN+3 được thành lập năm 1999, Nhật Bản hỗ trợ ASEAN trong thời kỳ khó khăn của cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ ở châu Á.

Không những tăng cường hợp tác thương mại và đầu tư, nguồn vốn ODA của Nhật Bản dành cho các nước ASEAN đã giúp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đào tạo về công nghệ thông tin, y tế, sức khỏe…; thúc đẩy giao lưu và sự hiểu biết giữa người dân hai nước thông qua nhiều dự án, chương trình, như: Chương trình trao đổi học sinh, sinh viên được tài trợ bởi Chính phủ Nhật Bản, hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực có tay nghề cao cho các nước trong khu vực hay các khóa đào tạo về tăng cường năng lực an ninh mạng, phát triển hệ thống liên vận bền vững khu vực, quản lý cảng biển chiến lược và xử lý rác thải biển. Nhật Bản và ASEAN phát triển mối quan hệ không chỉ với tư cách là đối tác thương mại và đầu tư lớn, mà còn là những người bạn thực sự với mối quan hệ “từ trái tim đến trái tim” được xây dựng thông qua nhiều hoạt động giao lưu nhân dân. Hiện nay, tổng số thành viên của Hiệp hội Cựu lưu học sinh các nước Đông Nam Á tại Nhật Bản (ASCOJA) là hơn 50.000 người. Kể từ năm 2007, Chương trình Giao lưu thanh niên Nhật Bản - Đông Á (JENESYS) cũng đã mời khoảng 47.000 lượt học sinh, sinh viên khu vực Đông Nam Á sang Nhật Bản, cả trực tiếp và trực tuyến, để tham quan, học tập và ngược lại. Ngoài ra, Quỹ Nhật Bản đã thực hiện khoảng 2.500 dự án trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, góp phần thúc đẩy giao lưu nhân dân giữa Nhật Bản và các nước ASEAN⁽³⁾.

Nhật Bản cũng đi đầu trong việc hỗ trợ triển khai Tầm nhìn ASEAN về Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (AOIP) vì hòa bình, ổn định và thịnh vượng trong khu vực. Trong Kế hoạch mới về một khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở (FOIP) do Thủ tướng Nhật Bản Kishida Fumio công bố vào tháng 3-2023, Nhật Bản xác định rõ Đông Nam Á là một khu vực quan trọng. Theo đó, chính quyền Thủ tướng K. Fumio tuyên bố khoản đóng góp mới 100 triệu USD cho Quỹ liên kết Nhật Bản - ASEAN (JAIF)⁽⁴⁾, hỗ trợ các nước ASEAN nỗ lực hội nhập khu vực, xây dựng cộng đồng và cam kết đổi mới Sáng kiến kết nối Nhật Bản - ASEAN, hỗ trợ các dự án vận tải, hậu cần, thúc đẩy giao lưu nhân dân.

Ngoài ra, Nhật Bản hỗ trợ ASEAN phát triển thành phố thông minh, kinh tế số, nông nghiệp chất lượng cao và hỗ trợ thích ứng với cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, năng lượng, quản lý thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu… ASEAN và Nhật Bản ưu tiên tăng cường hợp tác về kết nối, phát triển hạ tầng, tăng cường hơn nữa quan hệ Đối tác giao thông ASEAN - Nhật Bản (AJTP); đàm phán Hiệp định dịch vụ hàng không ASEAN - Nhật Bản; gắn kết giữa việc triển khai Sáng kiến về đối tác mở rộng về hạ tầng chất lượng cao của Nhật Bản với Kế hoạch tổng thể kết nối ASEAN 2025 (MPAC 2025)…

Ở chiều ngược lại, ASEAN luôn coi trọng Nhật Bản là đối tác tin cậy, không ngừng củng cố quan hệ Đối tác chiến lược ASEAN - Nhật Bản trở thành mối quan hệ ý nghĩa và toàn diện trên nhiều lĩnh vực, chung ý chí hướng tới hòa bình, thịnh vượng, gắn kết chân thành. Đồng thời, ASEAN đánh giá cao Nhật Bản là đối tác thương mại, đầu tư và phát triển kết cấu hạ tầng hàng đầu của khu vực, đóng góp vai trò quan trọng trong các tiến trình thúc đẩy phát triển kinh tế, tăng cường hỗ trợ kỹ thuật, cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân, thu hẹp khoảng cách phát triển và hướng tới mục tiêu phát triển bền vững.

Để thúc đẩy hơn nữa mối quan hệ hợp tác ASEAN - Nhật Bản, hai bên nỗ lực thực hiện hiệu quả các tuyên bố chung, như: Tuyên bố chung Hội nghị cấp cao kỷ niệm 45 năm quan hệ hữu nghị và hợp tác ASEAN - Nhật Bản (năm 2018), Tuyên bố chung Hội nghị cấp cao ASEAN - Nhật Bản lần thứ 22 về kết nối (năm 2019). Những kết quả tích cực thể hiện rõ trong triển khai các hành động trong Kế hoạch sửa đổi 2017 thực hiện Tuyên bố tầm nhìn ASEAN - Nhật Bản; Kế hoạch hành động 2018 - 2022 thực hiện Tuyên bố tầm nhìn quan hệ hữu nghị và hợp tác ASEAN - Nhật Bản…   

Quan hệ ngoại giao song phương giữa Nhật Bản với một số quốc gia Đông Nam Á cũng có nhiều tiến triển. Nhật Bản và Campuchia xúc tiến các chuyến thăm thường xuyên của Lực lượng phòng vệ hàng hải Nhật Bản (JMSDF) tới căn cứ Ream. Tháng 11-2022, Nhật Bản và Campuchia nhất trí nâng cấp quan hệ song phương lên thành “đối tác chiến lược toàn diện” trong năm 2023, nhân dịp kỷ niệm 70 năm quan hệ Nhật Bản - Campuchia. Tương tự, Malaysia và Nhật Bản quyết định nâng cấp quan hệ hai nước lên “đối tác chiến lược toàn diện”, mở rộng các lĩnh vực hợp tác giữa hai nước. Thái Lan và Nhật Bản tập trung vào các lĩnh vực hợp tác: phát triển nguồn nhân lực, cải cách các quy định, đổi mới; kinh tế sinh học - tuần hoàn - xanh (BCG); kết cấu hạ tầng; theo đó, hai nước nâng cấp quan hệ lên “đối tác chiến lược toàn diện”.

Về khía cạnh an ninh, sau thời kỳ Chiến tranh lạnh, Nhật Bản luôn thúc đẩy quan hệ với các nước ASEAN dưới hình thức trao đổi hợp tác quốc phòng song phương, chủ yếu tập trung vào tham vấn cấp cao, đàm phán cấp sự vụ và đối thoại an ninh đa phương với mục tiêu xây dựng lòng tin lẫn nhau và nâng cao tính minh bạch. Tuy nhiên, những năm gần đây, Nhật Bản chuyển sang mức độ hợp tác cao hơn, bao gồm diễn tập quân sự song phương, các thỏa thuận về trao đổi thiết bị quốc phòng với một số nước ASEAN. Chính sách ngoại giao quốc phòng của Nhật Bản với các nước ASEAN được thể hiện trên ba khía cạnh chính: mở rộng sự hiện diện, tăng cường quan hệ đối tác, chia sẻ các chuẩn mực cũng như quy tắc chung thông qua quan hệ đối tác. Thông qua các sáng kiến hợp tác, Lực lượng phòng vệ Nhật Bản (JSDF) thực hiện các chuyến thăm các nước thành viên ASEAN, tham gia tập trận chung song phương hoặc đa phương. Nếu như các ASEAN mới chỉ thiết lập đường dây nóng quốc phòng thường trực giữa các nước thành viên kể từ năm 2017, thì đến tháng 3-2023, Nhật Bản đã trở thành nước đối tác đầu tiên của ASEAN thiết lập đường dây nóng quốc phòng với Hiệp hội. Nhật Bản cũng duy trì tương tác thường xuyên và phát triển đều đặn hợp tác quốc phòng song phương với từng quốc gia Đông Nam Á. Trong giai đoạn 2022 - 2023, Nhật Bản đã tiến hành chính sách ngoại giao quốc phòng được thể chế hóa với Philippines thông qua Đối thoại quân sự - quân sự (MM) lần thứ 9, với Malaysia thông qua Đối thoại MM lần thứ 7 vào tháng 10-2022, với Campuchia thông qua Đối thoại chính trị - quân sự (PM) lần thứ 7 vào tháng 2-2023 và Singapore thông qua Đối thoại MM lần thứ 18 vào tháng 3-2023. Brunei và Nhật Bản cũng đã đồng ý thiết lập “Đối thoại chính sách quốc phòng” cấp Thứ trưởng Bộ Quốc phòng.

Các nước ASEAN cũng đánh giá cao những đóng góp an ninh của Nhật Bản đối với khu vực Đông Nam Á và nhận thấy nhu cầu cấp thiết cần thúc đẩy quan hệ với Nhật Bản nhằm cân bằng các mối quan hệ tổng thể trong khu vực. ASEAN coi Nhật Bản là một cường quốc ngoài khu vực đáng tin cậy, nhất là trong việc định hình trật tự khu vực dựa trên luật lệ trong bối cảnh cạnh tranh địa - chính trị ngày càng gia tăng giữa Trung Quốc và Mỹ. ASEAN đánh giá cao những hỗ trợ của Nhật Bản cho tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN, trong đó có cam kết hỗ trợ thu hẹp khoảng cách phát triển, hiện thực hóa “tăng trưởng có chất lượng” ở Tiểu vùng sông Mekong, phát triển kết cấu hạ tầng chất lượng cao và phát triển nguồn nhân lực công nghiệp tại khu vực.

Ngày 13-2-2023, phát biểu tại Hội nghị chuyên đề kỷ niệm 50 năm quan hệ hữu nghị và hợp tác ASEAN - Nhật Bản ở Jakarta (Indonesia), Ngoại trưởng Nhật Bản Hayashi Yoshimasa nhấn mạnh, việc tăng cường hợp tác với ASEAN là rất quan trọng trong bối cảnh địa - chính trị hiện nay, đặc biệt là ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương⁽⁵⁾. Tháng 12-2023, Nhật Bản sẽ đăng cai tổ chức Hội nghị cấp cao kỷ niệm 50 năm quan hệ đối tác ASEAN - Nhật Bản tại Thủ đô Tokyo. Hai bên có thể sẽ tiến tới nâng cấp quan hệ lên “Đối tác chiến lược toàn diện”. Hội nghị cũng sẽ công bố tầm nhìn mới cho quan hệ hợp tác ASEAN - Nhật Bản trong 50 năm tới, tính đến tình hình quốc tế quan trọng vào thời điểm then chốt này.

Thách thức trong hợp tác ASEAN - Nhật Bản

Bên cạnh các yếu tố thuận lợi, hiện nay, mối quan hệ ASEAN - Nhật Bản cũng gặp nhiều khó khăn, thách thức. Cả hai bên đều phải đối mặt với một môi trường, nơi mà sự cạnh tranh, ảnh hưởng chiến lược giữa các cường quốc ngày càng trở nên khốc liệt, xu hướng đòi xét lại các thể chế truyền thống của khu vực và quốc tế đang gia tăng, trong khi tăng trưởng của các nền kinh tế sau dịch bệnh COVID-19 gặp nhiều khó khăn, có nguy cơ lâm vào suy thoái. Thêm vào đó, cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư gắn liền với đổi mới sáng tạo đã thúc đẩy các nền tảng công nghệ liên tục được cải tiến, đổi mới; những thách thức mới trong các lĩnh vực như chuỗi cung ứng và quá trình khử cacbon... đòi hỏi hai bên phải điều chỉnh lại mối quan hệ của mình để đáp ứng với những thay đổi hiện nay.

Ở khía cạnh khác, nhìn từ Chiến lược an ninh quốc gia của Nhật Bản công bố tháng 12-2022, cho thấy: Thứ nhất, Nhật Bản không đặt Đông Nam Á vào ưu tiên chiến lược của mình. Đông Nam Á chỉ được đề cập một lần trong tài liệu, cũng như không đề cập riêng về ASEAN mà chỉ nói đến “các nước ASEAN”. Thứ hai, trọng tâm địa lý của Nhật Bản đang dịch chuyển trở lại Đông Bắc Á với các vấn đề an ninh cấp bách, bắt nguồn từ các quốc gia láng giềng như Trung Quốc, Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên,… Thứ ba, Nhật Bản không đưa ra cách thức duy trì và củng cố trật tự quốc tế hiện có thông qua các thể chế khu vực. Trong thời điểm hiện tại, Nhật Bản đang chuyển trọng tâm sang xây dựng trật tự dựa trên quyền lực hơn là duy trì một trật tự dựa trên luật lệ. Hơn nữa, Nhật Bản tập trung nhiều hơn vào các mối quan hệ song phương, các thể chế mới thành lập hơn là ASEAN. Trong khi ASEAN đóng vai trò cấp thiết trong việc tạo điều kiện thuận lợi cho một trật tự khu vực ở Đông Nam Á và Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, Chiến lược an ninh quốc gia Nhật Bản cũng không làm rõ vai trò chiến lược mà Nhật Bản kỳ vọng ASEAN sẽ đóng góp. Thay vào đó, Nhật Bản chỉ nhắc lại sự tôn trọng của nước này đối với các thể chế an ninh do ASEAN lãnh đạo, nhấn mạnh vào tính trung tâm và thống nhất của ASEAN. Nhật Bản cũng không đưa ra bất kỳ ý tưởng chính sách an ninh mới nào đối với ASEAN mà chỉ nhấn mạnh Nhật Bản đang linh hoạt tham gia hợp tác quốc phòng song phương hoặc đa phương với các quốc gia trong khu vực, chẳng hạn như tầm quan trọng của các cuộc họp “2+2”, các cuộc tập trận và huấn luyện quân sự chung.

Các nước ASEAN cũng phải đối mặt với những khó khăn, thách thức chiến lược. Sự xuất hiện của các khuôn khổ đa phương, như nhóm “Bộ tứ” (gồm Ấn Độ, Nhật Bản, Mỹ và Australia), Quan hệ đối tác an ninh ba bên Australia - Anh - Mỹ (AUKUS) và Khuôn khổ kinh tế Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương vì sự thịnh vượng (IPEF) đang ngầm thách thức vai trò trung tâm của ASEAN ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Các vấn đề khu vực, như vấn đề Biển Đông, là những cản trở đối với sự thống nhất trong ASEAN khi quan điểm của các quốc gia thành viên vẫn còn những sự khác nhau. Thay vì đầu tư các nguồn lực ngoại giao và quốc phòng để giải quyết các “nút thắt” này, Nhật Bản dường như mới chỉ quan tâm giải quyết vấn đề an ninh quốc gia của riêng mình. Hơn nữa, xét về ảnh hưởng của Trung Quốc với Đông Nam Á ngày càng mạnh mẽ, Đông Nam Á có thể sẽ do dự hơn khi ủng hộ vai trò của Nhật Bản trong việc xây dựng trật tự khu vực dựa trên quy tắc. Ngoài ra, có sự khác biệt quan điểm giữa Nhật Bản và một số quốc gia Đông Nam Á trong việc nhìn nhận về cuộc xung đột Nga - Ukraine. Ở khía cạnh khác, cuộc khủng hoảng ở Myanmar vẫn chưa tìm ra lối thoát, điều này không chỉ ảnh hưởng đến sự thống nhất trong ASEAN, mà còn khiến Nhật Bản ở vào tình thế tiến thoái lưỡng nan về chiến lược.

Triển vọng quan hệ ASEAN - Nhật Bản

Để vượt qua thách thức, hướng tới tương lai, cả hai bên cần phải hành động nhiều hơn nữa. Về phía ASEAN, ngoài sự giúp đỡ của Nhật Bản trong khuôn khổ AOIP, khối này đang tìm cách tái khẳng định vai trò trung tâm của mình trong bối cảnh các thể chế khu vực đang thay đổi. “Tình hữu nghị vàng, cơ hội vàng” đã khẳng định việc điều hướng cùng nhau có thể giúp hai bên không chỉ vượt qua các trở ngại, mà còn mở ra các cơ hội để mở rộng và làm sâu sắc hơn mối quan hệ hợp tác trong thời gian tới ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Hai bên dự kiến thúc đẩy hợp tác sâu sắc hơn trong các lĩnh vực như kết cấu hạ tầng và phát triển nguồn nhân lực. Nhật Bản có thể đóng vai trò hỗ trợ quá trình lồng ghép AOIP trong các lĩnh vực như hợp tác hàng hải, kết nối, phát triển bền vững và kinh tế. Điều này phù hợp với sự phát triển trong FOIP mới của Nhật Bản, được xây dựng trên nền tảng cách tiếp cận do cố Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe khởi xướng.

Triển vọng tăng cường hợp tác chính trị và an ninh giữa ASEAN và Nhật Bản là vô cùng to lớn do nhiều yếu tố khác nhau, như mối quan hệ kinh tế đang phát triển, chính sách của Nhật Bản đóng vai trò là động lực chính trị và an ninh tích cực hơn trong khu vực, nâng cao năng lực của ASEAN,… Các thành viên trong ASEAN đang tích cực tham gia cùng với Nhật Bản và các nước Đông Bắc Á khác, củng cố các cơ chế như ARF, ASEAN + 3, Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC), Hội đồng hợp tác kinh tế Thái Bình Dương (PECC), Hội đồng hợp tác an ninh châu Á - Thái Bình Dương (CSCAP)… Tuy nhiên, tốc độ và mức độ hợp tác ASEAN - Nhật Bản trong bối cảnh xây dựng cộng đồng Đông Á phụ thuộc vào ý chí chính trị mạnh mẽ và cam kết thực sự của tất cả các bên liên quan để thúc đẩy hợp tác đi vào chiều sâu.

Hội nghị cấp cao ASEAN - Nhật Bản năm 2023 dự kiến sẽ được tổ chức vào tháng 12-2023, tại Thủ đô Tokyo (Nhật Bản) với chủ đề “Tình bạn vàng, cơ hội vàng”, trong đó có kế hoạch nâng cấp quan hệ hai bên thành quan hệ đối tác chiến lược toàn diện. Đây là dấu mốc quan trọng trong hợp tác hai bên, đồng thời là động lực để tăng cường hợp tác trong tương lai. “Tình hữu nghị vàng son” ASEAN - Nhật Bản sẽ mở ra nhiều “cơ hội vàng” hơn nữa cho cả hai bên trong tương lai. Nhật Bản sẽ đi đầu trong việc hỗ trợ triển khai AOIP vì hòa bình, ổn định và thịnh vượng trong khu vực, dựa trên ba trụ cột. Trước hết, Nhật Bản sẽ thúc đẩy các dự án hợp tác cụ thể, phù hợp với các lĩnh vực ưu tiên của AOIP, bao gồm hợp tác hàng hải, kết nối, mục tiêu phát triển bền vững (SDG), kinh tế và các lĩnh vực hợp tác khả thi khác. Phía Nhật Bản sẽ làm việc với ASEAN để xác định các dự án cụ thể dự kiến được công bố tại hội nghị cấp cao vào tháng 12-2023. Thứ hai, Nhật Bản sẽ hỗ trợ một số hoạt động và chức năng của Ban Thư ký ASEAN nhằm thúc đẩy và triển khai AOIP thông qua việc cung cấp hỗ trợ kỹ thuật nhằm nâng cao năng lực của cơ quan này. Thứ ba, Nhật Bản sẵn sàng hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực cho các quan chức chính phủ trẻ ở các nước ASEAN và đang cân nhắc khởi động các chương trình mới để cung cấp các khóa đào tạo. Nhật Bản cho rằng, việc duy trì, củng cố trật tự quốc tế dựa trên pháp quyền là cần thiết cho ổn định và thịnh vượng của khu vực và cộng đồng quốc tế. Để thực hiện được mục tiêu này, Nhật Bản xác định ASEAN là đối tác quan trọng trong tổng thể FOIP.

Trong tương lai, để giúp củng cố vai trò trung tâm của ASEAN, Nhật Bản sẽ là cầu nối giữa các quốc gia Đông Nam Á, sẽ phối hợp chặt chẽ với ASEAN nhằm bảo đảm hòa bình, ổn định an ninh khu vực, nhất là vấn đề an toàn hàng hải ở Biển Đông, phát huy hơn nữa vai trò của ASEAN trong việc thúc đẩy hợp tác đối thoại, xây dựng lòng tin..., giải quyết các tranh chấp phù hợp với luật pháp quốc tế. Trên khía cạnh kinh tế, Nhật Bản sẽ thúc đẩy “Tầm nhìn đồng sáng tạo kinh tế ASEAN - Nhật Bản” đi vào thực thi, từ đó cung cấp một kế hoạch chi tiết vững chắc cho sự hợp tác kinh tế giữa Nhật Bản và ASEAN trong tương lai. Cùng với đó, Nhật Bản và ASEAN sẽ thành lập một trung tâm đổi mới kỹ thuật số, thúc đẩy lưu thông dữ liệu tự do xuyên biên giới, giúp các doanh nghiệp có thể phân tích thị trường trong khu vực rộng hơn.

Là một thành viên tích cực trong ASEAN, Việt Nam đánh giá cao những tiến triển mạnh mẽ và thực chất giữa Nhật Bản với ASEAN trong thời gian qua, sẵn sàng cùng các nước ASEAN và Nhật Bản thúc đẩy quan hệ hai bên phát triển lên tầm cao mới. Việt Nam cũng sẽ tham gia và đóng vai trò cao hơn nữa trong quan hệ ASEAN - Nhật Bản, giúp thúc đẩy và làm sâu sắc hơn mối quan hệ này thông qua hợp tác kinh doanh, giao lưu nhân dân và sự hiểu biết lẫn nhau.

Cuối cùng, trong thời gian tới, những nhân tố quốc tế sẽ tác động đến sự phát triển chung của Nhật Bản và ASEAN, cũng như quan hệ các bên cả ở khía cạnh tích cực và tiêu cực. Vấn đề quan trọng là các bên cần sớm nhận diện điều đó và có cách thức giải quyết phù hợp, hiệu quả để tận dụng cơ hội, vượt qua thách thức. Có thể quan hệ ASEAN - Nhật Bản còn phải đối mặt với nhiều thách thức, song với truyền thống tốt đẹp và sự tin cậy đã được thử thách qua thời gian, triển vọng quan hệ Nhật Bản - ASEAN là khá lạc quan. Sự phát triển của mối quan hệ tốt đẹp này không chỉ đem lại lợi ích thiết thực cho Nhật Bản và các nước ASEAN, trong đó có Việt Nam, mà còn góp phần vào sự ổn định, hòa bình và thịnh vượng của khu vực./.

-------------------------

(1) “ASEAN hướng tới tăng cường trao đổi thương mại với Nhật Bản”, Trang web Bộ Kế hoạch và đầu tư, ngày 14-2-2023, https://www.mpi.gov.vn/ portal/Pages/2023/ASEAN-huong-toi-tang-cuong-trao-doi-thuong-mai-voi-083932.aspx
(2) “Japan has significantly contributed to ASEAN’s economy: minister” (Tạm dịch: Nhật Bản đóng góp đáng kể cho nền kinh tế của ASEAN: Bộ trưởng), Antaranews, ngày 3-5-2023, https://en.antaranews.com/news/280299/japan-has-significantly-contributed-to-aseans-economy
(3), (4) “ASEAN and Japan: Golden friendship, golden opportunities” (Tạm dịch: ASEAN và Nhật Bản: Tình hữu nghị vàng, cơ hội vàng), The Jakarta Post, ngày 13-7-2023, https://www.thejakartapost.com/opinion/2023/07/12/ asean-and-japan-golden-friendship-golden-opportunities.html
(5) “Foreign Minister HAYASHI’s attendance at the Reception for the International Symposium on the 50th Year of ASEAN - Japan Friendship and Cooperation” (Tạm dịch: Bộ trưởng Ngoại giao Hayashi tham dự tiệc chiêu đãi Hội nghị chuyên đề quốc tế về 50 năm hữu nghị và hợp tác ASEAN - Nhật Bản), Ministry of Foreign Affairs of Japan, ngày 16-3-2023, https://www.mofa.go.jp/press/release/press3e_000570.html