1- Sau khi mở rộng địa giới hành chính (năm 2008), sự hòa nhập giữa văn hóa Thăng Long - Hà Nội với một số vùng văn hóa, như văn hóa xứ Đoài, văn hóa Sơn Nam Thượng… tạo nên sự đặc sắc, phong phú của văn hóa Thủ đô; đồng thời thu hút tài năng, tâm huyết của đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ đến từ mọi miền Tổ quốc. Đây là cơ sở, điều kiện quan trọng để Hà Nội phát huy sức mạnh tổng hợp phát triển kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội.

Trong sự nghiệp xây dựng và phát triển Thủ đô, Thành ủy Hà Nội luôn nhận thức sâu sắc rằng, phát triển văn hóa là nội dung trọng tâm, xuyên suốt, vừa là nhiệm vụ trước mắt, vừa là nhiệm vụ cơ bản và lâu dài, là trung tâm trong chính sách phát triển. Vì vậy, Thành ủy Hà Nội đã tập trung lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện có hiệu quả Nghị quyết số 33-NQ/TW của Hội nghị Trung ương 9 khóa XI về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”, thực hiện mục tiêu xây dựng văn hóa Thủ đô với 2 định hướng lớn: 1- Xây dựng và phát triển văn hóa, gồm các nội dung chủ yếu: Đề cao tính đại diện của văn hóa Hà Nội với cả nước; phát triển văn hóa được đặt ngang tầm với kinh tế , chính trị, xã hội; phát triển văn hóa gắn liền với xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống của người Hà Nội thanh lịch, văn minh, năng động, sáng tạo, tiêu biểu cho trí tuệ và truyền thống tốt đẹp của dân tộc; xây dựng và hoàn thiện hệ thống cơ chế, chính sách bảo đảm xây dựng và phát triển văn hóa, con người đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước và Thủ đô; xây dựng đồng bộ môi trường văn hóa, nâng cao chất lượng hoạt động văn hóa; tiếp tục phát triển hệ thống thông tin đại chúng; sự nghiệp sáng tạo văn học, nghệ thuật; bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa truyền thống Thăng Long - Hà Nội đi đôi với hoàn thiện hệ thống thiết chế văn hóa; tăng cường huy động các nguồn lực đầu tư cho phát triển văn hóa, con người; 2- Xây dựng con người Thủ đô phát triển toàn diện, gồm các nội dung chủ yếu: Hoàn thiện các giá trị chuẩn mực văn hóa, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh, phát triển toàn diện; phát huy vai trò và trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, cộng đồng, doanh nghiệp và mỗi gia đình trong việc xây dựng, giữ gìn và phát triển môi trường văn hóa lành mạnh; phát triển sự nghiệp văn học, nghệ thuật trên nền tảng kế thừa truyền thống ngàn năm văn hiến, phù hợp với bối cảnh văn hóa, con người Thủ đô trong tình hình mới; tập hợp và phát huy tài năng của văn nghệ sĩ cả nước trong các hoạt động văn hóa của Thủ đô; thực hiện có hiệu quả phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, “Xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”, duy trì hiệu quả việc tuyên dương danh hiệu “Vì sự nghiệp xây dựng Thủ đô” và “Công dân Thủ đô ưu tú”; từng bước thu hẹp khoảng cách về hưởng thụ văn hóa giữa thành thị và nông thôn, giữa các vùng miền và các giai tầng xã hội của thành phố. Cùng với đó, Thành ủy Hà Nội cũng ban hành và chỉ đạo triển khai Chương trình số 04-CTr/TU, ngày 26-4-2016 về “Phát triển văn hóa - xã hội, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh giai đoạn 2016 - 2020” (gọi tắt là Chương trình số 04-CTr/TU) với nhiều hoạt động cụ thể, thiết thực và đạt được những kết quả đáng ghi nhận, góp phần thúc đẩy sự phát triển văn hóa, con người Thủ đô.

Để thực hiện hiệu quả nhiệm vụ xây dựng, phát triển văn hóa, con người, Hà Nội chú trọng công tác tuyên truyền với nhiều hình thức đa dạng, phong phú và hấp dẫn, như tuyên truyền thông qua các hội nghị, tập huấn, tọa đàm, sinh hoạt chi bộ, câu lạc bộ, cuộc thi, phát tin bài trên hệ thống truyền thanh gắn với chủ đề xây dựng văn hóa, con người, nếp sống văn minh, nếp ứng xử văn hóa của người Hà Nội; tuyên truyền trực quan qua hệ thống pa-nô, áp-phích, băng cờ, khẩu hiệu; tuyên truyền trên các phương tiện truyền thông đại chúng, truyền thông đa phương tiện với nhiều bài báo, chương trình có nội dung sâu sắc, góp phần cổ vũ, động viên các tầng lớp nhân dân tích cực tham gia xây dựng và phát triển văn hóa, con người Thủ đô. Thành phố cũng chủ động, tăng cường phối hợp công tác tuyên truyền với các cơ quan báo chí Trung ương thông qua nhiều hình thức, như giao ban thông tin báo chí; ký kết chương trình phối hợp hằng năm, đặt hàng tuyên truyền nhân những sự kiện lớn hay những vấn đề trọng tâm, khâu đột phá của Hà Nội trên lĩnh vực văn hóa, văn nghệ… Hà Nội tổ chức “Giải Báo chí về phát triển văn hóa và xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh” từ năm 2018 và duy trì hằng năm, thu hút đông đảo các đơn vị báo chí tham gia, chất lượng ngày càng được nâng cao.

Xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh và tăng cường nếp sống văn minh đô thị là nhiệm vụ được Hà Nội đặc biệt quan tâm trong quá trình xây dựng và phát triển văn hóa, con người Thủ đô, là khâu đột phá trong thực hiện Chương trình số 04-CTr/TU. Công tác chỉ đạo, triển khai được Hà Nội thực hiện quyết liệt, toàn diện trên nhiều lĩnh vực, như tăng cường giáo dục đạo đức lối sống trong gia đình, nhà trường, xã hội bằng nhiều hình thức phong phú; tích cực thực hiện xây dựng nếp sống văn minh, thanh lịch thông qua tổ chức xét chọn, biểu dương người tốt, việc tốt, danh hiệu công dân ưu tú. Từ năm 2014 đến năm 2019, Hà Nội đã vinh danh nhiều công dân Thủ đô ưu tú; biểu dương gần 5.000 cá nhân “Người tốt, việc tốt” và tặng danh hiệu “Vì sự nghiệp xây dựng Thủ đô” cho nhiều cá nhân. Thực hiện giảng dạy nếp sống thanh lịch, văn minh trong trường học. Thực hiện đổi mới phong cách, thái độ ứng xử của cán bộ y tế hướng tới sự hài lòng của người bệnh trong ngành y tế; giáo dục ứng xử văn hóa và đấu tranh phòng, chống các hành vi bạo lực trên địa bàn Thủ đô… Đặc biệt, năm 2017, bám sát yêu cầu thực tiễn, nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả việc xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh, Hà Nội đã ban hành 2 Quy tắc ứng xử: Quy tắc ứng xử nơi công cộng trên địa bàn thành phố và Quy tắc ứng xử của cán bộ, công chức, viên chức, người lao động trong các cơ quan thuộc thành phố Hà Nội. Hiện nay, thành phố đã phát hành hơn 30.000 sổ tay Quy tắc ứng xử; hàng nghìn tin, bài, chuyên trang, chuyên mục về việc thực hiện Quy tắc ứng xử được đăng tải; nhiều tọa đàm, hội thi được tổ chức để tuyên truyền Quy tắc ứng xử nơi công cộng. Nhiều mô hình hay, cách làm tốt xuất hiện, được nhân rộng, cụ thể, như việc niêm yết công khai nội dung Quy tắc ứng xử, cung cấp đường dây nóng tại công sở giúp người dân dễ dàng nêu ý kiến, đồng thời là “gương soi” để mỗi cán bộ, công chức, viên chức, người lao động Thủ đô tự chấn chỉnh trong công việc; các chương trình hành động ở trường học, bệnh viện… được phát động kèm hình thức động viên, khen thưởng kịp thời. Sau hơn 3 năm thực hiện, các quy tắc ứng xử đã từng bước đi vào cuộc sống, góp phần tích cực trong việc xây dựng, lan tỏa nếp sống thanh lịch, văn minh, bồi đắp và hoàn thiện nhân cách người Hà Nội.

Thành phố cũng đẩy mạnh phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, “Xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”. Nhiều phong trào đã được phát động, phát triển mạnh mẽ và thu được những kết quả đáng khích lệ. Đó là phong trào “Xanh - sạch - đẹp”, “Thanh niên tình nguyện”, “Thanh niên tự quản đường phố”, “Người Hà Nội nói lời hay, làm việc tốt”, “Thanh niên xóa đói giảm nghèo”,... Việc thực hiện Quy chế Dân chủ ở cơ sở, xây dựng và thực hiện các quy chế, quy ước đã thực sự phát huy tác dụng trong đời sống. Nhiều cơ quan, đơn vị, xí nghiệp đã xây dựng được nền nếp làm việc, xây dựng môi trường làm việc xanh, sạch, đẹp; tăng cường tình đoàn kết trong đơn vị. Việc xây dựng “Gia đình văn hóa” có nhiều chuyển biến tốt, với tỷ lệ hộ gia đình đạt danh hiệu “Gia đình văn hóa” trung bình hằng năm đạt trên 85% (so với tổng số hộ dân). Công tác xây dựng mô hình “Làng văn hóa” đạt tỷ lệ hơn 60% số thôn, làng đạt danh hiệu “Làng văn hóa”; xây dựng mô hình “Tổ dân phố văn hóa” đến nay đạt hơn 70%, ngày càng tập trung đầu tư, xây dựng mô hình bảo đảm chất lượng gắn với đời sống văn hóa cơ sở và phù hợp với nhu cầu của nhân dân. Việc thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội cũng có chuyển biến tích cực. Công tác quản lý và tổ chức lễ hội được tăng cường và đem lại hiệu quả thiết thực.

Công tác quản lý di tích văn hóa, lịch sử trên địa bàn Hà Nội thời gian qua cũng được tăng cường; công tác xử lý các vụ việc vi phạm được thực hiện theo đúng quy định của pháp luật. Hiện nay, Hà Nội có 5.922 di tích (trong đó có 1 di sản thế giới, 1 di sản tư liệu thế giới, 17 di tích quốc gia đặc biệt, 1.182 di tích cấp quốc gia, 1.202 di tích cấp thành phố và 3.487 di tích chưa được xếp hạng...). Để quản lý hiệu quả hệ thống di tích phong phú đó, Hà Nội đã ban hành và thực hiện Quy chế quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh trên địa bàn thành phố. Hà Nội cũng là một trong những địa phương đi đầu cả nước trong tiến hành tổng kiểm kê, bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể và thực hiện các chương trình bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa đang có nguy cơ bị mai một, như hội Gióng, hát trống quân, hát dô,…

Hoạt động văn hóa luôn được thành phố chú trọng đầu tư. Nguồn chi thường xuyên của Hà Nội cho lĩnh vực văn hóa - xã hội trong 5 năm từ 2015 - 2019 là hơn 107.476 tỷ đồng, trong đó năm sau luôn cao hơn năm trước. Nhiều công trình văn hóa lớn, trọng điểm đã được đầu tư. Thành phố cũng thực hiện đa dạng hóa các hình thức huy động vốn xã hội hóa để đầu tư vào lĩnh vực văn hóa, tổ chức các hội nghị xúc tiến đầu tư tạo điều kiện cho các doanh nghiệp, nhà đầu tư chung tay xây dựng Thủ đô giàu đẹp, văn minh, hiện đại. Đến hết năm 2019, Hà Nội có 38 dự án đầu tư cho lĩnh vực văn hóa, thể thao (đầu tư xây dựng các trung tâm văn hóa, thể thao) với tổng vốn đầu tư khoảng 4.383,2 tỷ đồng. Công tác xã hội hóa tu bổ, tôn tạo di tích được đẩy mạnh nhằm phát huy sức mạnh cộng đồng, nâng cao ý thức bảo vệ các di sản văn hóa.

Thời gian qua, hoạt động giao lưu, hợp tác quốc tế về văn hóa của Hà Nội có nhiều khởi sắc, thành phố đã tổ chức nhiều hoạt động giao lưu văn hóa và đăng cai các sự kiện văn hóa quốc tế lớn thành công, như các tuần văn hóa Hà Nội tại nước ngoài, Liên hoan phim quốc tế Hà Nội, Lễ hội âm nhạc quốc tế Gió mùa...; qua đó, Hà Nội vừa có nhiều cơ hội tiếp thu tinh hoa văn hóa thế giới, vừa tăng cường quảng bá bản sắc văn hóa Thăng Long - Hà Nội, nét đẹp của người Hà Nội thanh lịch, văn minh và nâng cao vị thế của Thủ đô.

2- Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, công tác xây dựng, phát triển văn hóa, con người Thủ đô vẫn còn tồn tại một số hạn chế. Hoạt động  tuyên truyền ở nhiều nơi làm còn hình thức, chất lượng chưa cao. Sự phối hợp giữa các cấp, các ngành còn thiếu chặt chẽ, đồng bộ dẫn đến chồng chéo, buông lỏng, giảm hiệu lực, hiệu quả. Công tác quản lý nhà nước của ngành văn hóa trong một số lĩnh vực có lúc, có thời điểm chưa được thực hiện quyết liệt. Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” phát triển chưa đều. Nguồn vốn đầu tư cho lĩnh vực văn hóa chưa tương xứng với vị thế và tiềm năng văn hóa của Thủ đô. Việc huy động và sử dụng các nguồn lực, nhất là nguồn lực xã hội hóa trong việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, khích lệ sáng tạo giá trị văn hóa mới, tiếp thu tinh hoa nhân loại, làm giàu văn hóa dân tộc, văn hóa Thăng Long - Hà Nội còn thiếu hiệu quả. Công tác đào tạo bồi dưỡng đội ngũ cán bộ làm văn hóa, văn nghệ chưa ngang tầm với vị trí, vai trò, trách nhiệm của Thủ đô...

Trước những yêu cầu của thời kỳ mới, ngày 17-3-2021, Thành ủy Hà Nội ban hành Chương trình số 06-CTr/TU về “Phát triển văn hóa, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, xây dựng người Hà Nội thanh lịch văn minh giai đoạn 2021 -2025” với mục tiêu phát triển văn hóa, con người Hà Nội trên cơ sở phát huy truyền thống Thăng Long - Hà Nội nghìn năm văn hiến, sáng tạo và tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Chương trình xác định rõ phát triển văn hóa, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh là nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên của cả hệ thống chính trị, thực sự trở thành giá trị tinh thần to lớn, sức mạnh, nguồn lực nội sinh cho sự phát triển bền vững Thủ đô. Theo đó, để tiếp tục xây dựng văn hóa, con người, khơi dậy khát vọng phát triển Thủ đô nhằm đáp ứng yêu cầu của thời kỳ mới, cần thực hiện một số nhiệm vụ, giải pháp sau:

Thứ nhất, tiếp tục đổi mới, sáng tạo trong công tác tuyên truyền, quán triệt, phổ biến các chỉ thị, nghị quyết của Trung ương, thành phố về văn hóa, qua đó nâng cao nhận thức của các cấp ủy, chính quyền và nhân dân Thủ đô về vị trí, vai trò quan trọng của văn hóa trong quá trình phát triển bền vững.

Đầu tư xứng đáng cho các hoạt động tuyên truyền đẩy mạnh thực hiện các nhiệm vụ trọng tâm, quan trọng ở các cấp, như tuyên truyền thực hiện “Quy tắc ứng xử của cán bộ, công chức, viên chức, người lao động trong các cơ quan thuộc thành phố” và “Quy tắc ứng xử nơi công cộng trên địa bàn thành phố”; “Giáo dục ứng xử văn hóa và đấu tranh phòng, chống các hành vi bạo lực trên địa bàn thành phố”; “Giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh trong học sinh Hà Nội”, “Giáo dục truyền thống lịch sử, văn hóa địa phương” trong các nhà trường; tuyên truyền xây dựng văn hóa trong các lĩnh vực của đời sống xã hội.

Quan tâm đầu tư, có cơ chế khuyến khích các cơ quan truyền thông, báo chí Hà Nội hợp tác hiệu quả với cơ quan báo chí Trung ương nhằm tuyên truyền nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm, vai trò gương mẫu của mỗi cán bộ, đảng viên, khơi dậy niềm tự hào, tinh thần sẵn sàng cống hiến, sáng tạo của các tầng lớp nhân dân; phát hiện, cổ vũ động viên, nhân rộng các điển hình tiên tiến, đồng thời phê phán những cái xấu trong cuộc sống; qua đó, bồi đắp các giá trị văn hóa của Thủ đô nghìn năm văn hiến, đồng thời khơi dậy khát vọng phát triển Thủ đô trong bối cảnh mới. Tiếp tục mở rộng, phát huy hiệu quả công tác thông tin đối ngoại, phối hợp với các hãng thông tấn báo chí uy tín ở ngoài nước để tuyên truyền, quảng bá các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của Việt Nam, của Thăng Long - Hà Nội. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát; tuyên truyền thông tin tích cực; kiên quyết đấu tranh phòng, chống các quan điểm sai trái, luận điệu xuyên tạc trong lĩnh vực tư tưởng, văn hóa - nghệ thuật…, trong đó cần chú ý đến không gian mạng.

Thứ hai, tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo, nâng cao vai trò của các cấp ủy Đảng trong xây dựng và phát triển văn hóa, con người Thủ đô. Nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về văn hóa. Các chủ trương, chính sách phát triển kinh tế - xã hội của Hà Nội cần bảo đảm mục tiêu xây dựng nền văn hóa và con người Hà Nội phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học, để văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững, bảo vệ vững chắc Thủ đô và Tổ quốc. Tập trung xây dựng nếp sống văn minh và môi trường văn hóa Thủ đô phong phú, lành mạnh theo hướng đồng bộ và hướng mạnh về cơ sở, trong đó chú trọng vai trò, sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình - nhà trường - cộng đồng xã hội.

Rà soát, bổ sung, hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, cơ chế, chính sách về văn hóa, con người phù hợp chuẩn mực quốc tế, Việt Nam và thực tiễn của Hà Nội. Xây dựng chính sách đặc thù, khuyến khích đầu tư cho các nền tảng hạ tầng phát triển các ngành công nghiệp văn hóa có tiềm năng, thế mạnh của Thủ đô.

Thứ ba, đẩy mạnh xã hội hóa các hoạt động văn hóa - nghệ thuật trên địa bàn Thủ đô nhằm thu hút các nguồn lực trong xã hội đầu tư cho lĩnh vực văn hóa, trong đó ưu tiên đầu tư xây dựng trường chuẩn quốc gia, xây dựng trường nghề chất lượng cao, thiết chế văn hóa cơ sở, các công trình văn hóa - nghệ thuật, vui chơi giải trí, không gian văn hóa sáng tạo…

Tăng cường các nguồn lực đầu tư phát triển hoạt động văn hóa - nghệ thuật quần chúng; tạo điều kiện thuận lợi cho các đội, nhóm, câu lạc bộ sở thích về văn hóa, văn học nghệ thuật địa phương, cơ sở phát triển. Nâng cao uy tín và giải thưởng báo chí Thủ đô về “Phát triển văn hóa và xây dựng Người Hà Nội thanh lịch, văn minh”...

Thứ tư, chú trọng công tác đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa, nhất là đội ngũ cán bộ ở cơ sở, nhằm nâng cao năng lực trong việc tham mưu, đề xuất, thẩm định, quản lý các hoạt động văn hóa, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới.

Tiếp tục quan tâm, bổ sung chính sách phát hiện, bồi dưỡng, sử dụng, đãi ngộ, tôn vinh cán bộ trong lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật, trọng dụng người có tài, có đức; xây dựng cơ chế thu hút tài năng trẻ; tạo môi trường, điều kiện tốt để trí thức, văn nghệ sĩ, doanh nghiệp, doanh nhân và toàn thể nhân dân Thủ đô phát huy tài năng, sức sáng tạo, góp phần xây dựng và phát triển sự nghiệp văn hóa - nghệ thuật.

Thứ năm, nghiên cứu, xây dựng tầm nhìn chiến lược mới nhằm tạo đột phá trong xây dựng và phát triển văn hóa, con người Thủ đô, hướng tới tạo dựng “thương hiệu” mới cho Hà Nội trong quá trình hội nhập và phát triển, bảo đảm kế thừa và phát huy xứng đáng giá trị văn hóa Hà Nội đã được cả nước và quốc tế ghi nhận, vinh danh: “Thủ đô của lương tri và phẩm giá con người”, “Thủ đô anh hùng”, “Thành phố vì hòa bình”, “Thành phố sáng tạo”./.