Dẫn đầu cả nước về xây dựng nông thôn mới

Tính đến nay, thành phố đã có 4 huyện được công nhận đạt chuẩn NTM, gồm: Đan Phượng, Đông Anh, Thanh Trì và Hoài Đức. Theo kế hoạch năm 2018, có 4 huyện đăng ký đạt chuẩn NTM, trong đó, huyện Gia Lâm đã làm hồ sơ trình thành phố thẩm tra huyện đạt chuẩn NTM 2018. Toàn thành phố có 297/386 xã (chiếm 76,94%) đạt chuẩn NTM. Trong số 89 xã còn lại, có 72 xã đạt và cơ bản đạt từ 15 - 18 tiêu chí, còn 17 xã đạt và cơ bản đạt từ 11 - 14 tiêu chí. Hiện nay, có khoảng 30 xã đang hoàn thiện hồ sơ đề nghị công nhận đạt chuẩn NTM năm 2018. Với kết quả này, Hà Nội tiếp tục là địa phương dẫn đầu cả nước trong thực hiện xây dựng NTM.

Thành phố tập trung chỉ đạo hoàn thành cụ thể từng nhóm tiêu chí. Với nhóm tiêu chí về xây dựng cơ sở hạ tầng, hiện toàn thành phố có 369 xã đạt và cơ bản đạt tiêu chí về giao thông, tăng 13 xã so với cuối năm 2017, còn 17 xã chưa đạt; về tiêu chí thủy lợi, đã duy trì 377 xã đạt và cơ bản đạt so với cuối năm 2017, còn 9 xã chưa đạt.

Tiêu chí giáo dục và đào tạo được quan tâm và chỉ đạo quyết liệt. Hệ thống các trường học từ mầm non, tiểu học đến THCS, THPT được quan tâm đầu tư; đến nay, có 318/384 xã (82,8%) đạt và cơ bản đạt tiêu chí trường học chuẩn quốc gia ở cả ba cấp. Chất lượng giáo viên, chất lượng dạy và học được nâng lên, đóng góp quan trọng vào nâng cao chất lượng nguồn nhân lực Thủ đô.

Nhóm tiêu chí nâng cao chất lượng đời sống nông dân cũng được quan tâm. Trong năm qua, đời sống nông dân ở khu vực nông thôn Hà Nội không ngừng được cải thiện và nâng cao. Thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn đến tháng 6-2018 ước đạt 43,16 triệu đồng/người/năm. Đa số các hộ gia đình có nhà kiên cố, khang trang. Công tác y tế, phòng, chống dịch bệnh, chăm sóc sức khỏe nhân dân có nhiều tiến bộ, 100% trạm y tế xã có bác sỹ công tác tại trạm. Tỷ lệ người dân tham gia bảo hiểm y tế trên địa bàn toàn thành phố đạt 86,06%, trong đó, tỷ lệ người dân tham gia bảo hiểm y tế tại các huyện, thị xã đạt 83,53%. Có 100% số xã kết nối internet; hầu hết các hộ có điện thoại. Tỷ lệ hộ nghèo khu vực nông thôn giảm từ 3,65% (năm 2016), xuống còn 2,75% (năm 2017) và đến nay là dưới 2%.

Tỷ lệ xã có đường ô tô đến trụ sở được bê tông hóa đạt 100%; đường trục thôn và liên thôn được bê tông hóa đạt 95%; tỷ lệ thôn, xóm, cụm dân cư có nhà văn hóa đạt 80,5%. Môi trường khu vực nông thôn được cải thiện. Đời sống vật chất và tinh thần nông dân Thủ đô được cải thiện rõ rệt, nhiều vùng được nâng cao. Thu nhập bình quân đầu người ở khu vực nông thôn tiếp tục tăng lên, năm 2008 đạt 8 triệu đồng, năm 2017 tăng lên 43 triệu đồng, gấp trên 5,4 lần so với thời kỳ đầu hợp nhất.

Hệ thống chính trị ở nông thôn tiếp tục được củng cố, dân chủ được mở rộng và phát huy; chính trị - xã hội ổn định, quốc phòng, an ninh được củng cố, vững chắc, trật tự an toàn xã hội có chuyển biến tốt hơn. Về những làng quê, nông thôn Hà Nội hôm nay, không ai có thể phủ nhận sự thay đổi lớn trên tất cả các lĩnh vực. Chất lượng cuộc sống được nâng lên rõ rệt, người dân vui mừng, phấn khởi vì những lợi ích thiết thực mà chương trình xây dựng NTM mang lại.

Để đạt kết quả này, Hà Nội đã chuẩn bị nguồn lực cả về vật chất và tinh thần, tập trung hoàn thành các chỉ tiêu xây dựng NTM. Trong các khâu thì dồn điền, đổi thửa luôn là một trong những khâu có nhiều khó khăn, nhưng với quyết tâm và cách làm hợp lý, đến nay, toàn thành phố thực hiện dồn điền, đổi thửa đạt 104,2% so với kế hoạch. Việc dồn điền, đổi thửa thành công mở ra điều kiện cho mở rộng quy mô canh tác và canh tác tập trung, qua đó vừa giảm chi phí, vừa nâng cao hiệu suất đất trồng trọt.

Đi liền vận động dồn điển, đổi thửa, Hà Nội tập trung đẩy nhanh cấp quyền sử dụng đất, tạo tâm lý yên tâm cho bà con về mảnh ruộng mới của mình, đồng thời cũng là cơ sở để đẩy mạnh liên kết trong hợp tác sản xuất. Đây chính là nền tảng cho nhiều hợp tác xã, tổ đội sản xuất, hình thức hợp tác mới được hình thành theo mô hình “4 nhà”, “6 nhà” đi vào thôn, xã và hộ nông dân, góp phần thúc đẩy phát triển sản xuất.

Nâng chuẩn tiêu chí xây dựng nông thôn mới

Thành công trong quá trình xây dựng nông thôn mới ở Thủ đô đã mang lại lợi ích thiết thực cho cộng đồng, vì vậy được người dân hưởng ứng mạnh mẽ. Sau khi các địa phương hoàn thành xây dựng NTM, nhiều nơi tiếp tục phấn đấu duy trì kết quả đạt được, xây dựng nông thôn mới theo hướng nâng cao các tiêu chí; điển hình như phong trào “Đường có hoa, nhà có số, phố có tên” của các huyện Đan Phượng, Thanh Trì, Phú Xuyên...

Tuy nhiên, trên thực tế chưa có hướng dẫn cụ thể từ thành phố cũng như Trung ương về việc tiếp tục xây dựng NTM theo hướng nâng cao các tiêu chí. Nên trong thực tiễn triển triển khai có những vướng mắc, nên tập trung vào tiêu chí nào, mức độ bao nhiêu, trong khi nguồn lực cũng còn có hạn.

Từ thực tiễn phát triển, để tiếp tục thúc đẩy phòng trào xây dựng NTM UBND Thành phố Hà Nội ban hành Bộ Tiêu chí xã đạt chuẩn NTM nâng cao, giai đoạn 2018 - 2020. Đây là cách làm sáng tạo của Hà Nội. Theo đó, xã NTM nâng cao của Hà Nội vẫn được đánh giá dựa trên kết quả thực hiện 19 tiêu chí như Bộ Tiêu chí quốc gia về xã đạt chuẩn NTM, song được chia làm 6 nhóm (tăng 1 nhóm so với Bộ Tiêu chí công nhận xã đạt chuẩn NTM), gồm: Quy hoạch; Hạ tầng kinh tế - xã hội; Phát triển kinh tế nông thôn, nâng cao đời sống nông dân; Giáo dục, y tế, văn hóa; Cảnh quan, môi trường; Hệ thống chính trị - quốc phòng, an ninh - hành chính công. Các tiêu chí được đánh giá cao hơn một bước so với Bộ Tiêu chí công nhận xã đạt chuẩn NTM để các địa phương đã đạt theo tiêu chí chung tiếp tục phấn đấu nâng cao.

Chẳng hạn, đối với tiêu chí thu nhập, quy định “thu nhập bình quân đầu người phải cao gấp 1,2 lần trở lên so với quy định của Thành phố Hà Nội tại thời điểm được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới”; “tỷ lệ hộ nghèo đa chiều còn dưới 1%”; tiêu chí trường học quy định “cả 3 cấp trường đều đạt chuẩn quốc gia, trong đó có tối thiểu 1 cấp trường mầm non hoặc tiểu học đạt chuẩn mức độ 2 về cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học”... Bộ Tiêu chí cũng nhấn mạnh đến việc thực hiện tiêu chí môi trường và an toàn thực phẩm, trong đó thêm chỉ tiêu về cảnh quan môi trường xanh, sạch, đẹp... Bộ tiêu chí này vừa được coi là “thước đo”, đồng thời là định hướng để các địa phương thực hiện các giải pháp thiết thực nâng cao đời sống của người dân và cảnh quan môi trường nông thôn.

Với định hướng rõ ràng này, các địa phương tiếp tục chỉ đạo, xây dựng kế hoạch về các nguồn lực, tiếp tục đầu tư từ ngân sách và huy động các nguồn lực qua xã hội hóa cho các dự án chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi theo quy mô phù hợp. Đồng thời, rà soát, bổ sung quy hoạch xây dựng NTM, nông thôn điển hình tiên tiến bảo đảm phù hợp với quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội. Có như vậy mới duy trì và bảo đảm tính bền vững và liên tục của quá trình xây dựng NTM.

Việc xác định nâng cao chất lượng các tiêu chí là xuất phát từ đòi hỏi thực tiễn, đồng thời cũng căn cứ khả năng phát triển trong từng giai đoạn của nông thôn Hà Nội hiện nay. Việc mở rộng và nâng cao chất lượng các tiêu chí NTM đặt ra yêu cầu cần tập trung tuyên truyền nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên và toàn thể nhân dân; đặc biệt là về mục đích, ý nghĩa, tầm quan trọng và trách nhiệm xây dựng NTM trong giai đoạn mới trên địa bàn Thủ đô. Có như vậy mới tạo sự đồng thuận, huy động được tốt nhất các nguồn lực cho quá trình xây dựng NTM, từ đó tạo sự khởi sắc của các vùng quê và nâng cao hơn nữa đời sống của người dân nông thôn.

Những kinh nghiệm rút ra

Thứ nhất, xem xây dựng NTM là nhiệm vụ chính trị trọng tâm.

Ngay từ đầu nhiệm kỳ, mặc dù gặp nhiều khó khăn song Thành phố vẫn luôn ưu tiên, quan tâm chỉ đạo, tập trung nguồn lực cho xây dựng NTM, xem đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm. Việc xây dựng NTM không chỉ khoán cho một bộ phận mà được xem như nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị cùng vào cuộc và được chỉ đạo quyết liệt. Cụ thể, Thành ủy luôn quán triệt sâu sắc, triển khai thực hiện nghiêm túc các văn bản chỉ đạo của Trung ương, các chỉ thị, nghị quyết của Thành ủy về phát triển sản xuất nông nghiệp, xây dựng NTM, chủ động nghiên cứu, vận dụng sáng tạo, kịp thời xây dựng các chương trình với lộ trình, cách làm phù hợp, sáng tạo.

Bên cạnh đó, công tác chỉ đạo, điều hành của cấp ủy, chính quyền, với sự tham gia tích cực của Mặt trận Tổ quốc và tổ chức chính trị - xã hội các cấp của thành phố tiếp tục được đổi mới mạnh mẽ, với sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ, tích cực của các cấp, các ngành, trong từng thời kỳ cụ thể; xác định rõ nhiệm vụ trọng tâm, trọng điểm và khâu đột phá, tập trung tổ chức thực hiện nhiệm vụ sâu sát, quyết liệt, dứt điểm, tạo ra bước chuyển biến rõ rệt về lĩnh vực phát triển nông nghiệp và xây dựng NTM của Thủ đô.

Đội ngũ cán bộ từ Thành phố đến cơ sở nỗ lực tập trung cho nông nghiệp, nông dân, nông thôn, vì thế, nhiều việc tưởng chừng rất khó như dồn điền, đổi thửa, thì đã đạt kết quả rất cao, đồng thời xuất hiện nhiều tấm gương hy sinh lợi ích riêng vì dân, vì nước hiến đất, mở đường, đóng góp tiền của. Bên cạnh đó, có nhiều địa phương, cán bộ cùng người dân kiên trì, bền bỉ, tổ chức họp đi, họp lại hàng trăm lần để người dân được bàn thảo một cách kỹ lưỡng và thống nhất cách làm. Những khâu quan trọng và khó nhất trong xây dựng NTM đều được nhân dân đồng thuận cao, đồng thời thể hiện tính công khai, minh bạch và tính chất người dân là chủ thể của chương trình xây dựng NTM.

Thứ hai, cần đa dạng nguồn lực đầu tư.

Nhận thức được một trong những điều kiện quan trọng để thực hiện thành công Chương trình xây dựng NTM là nguồn vốn, những năm qua, Hà Nội chủ động bố trí đầu tư, linh hoạt trong việc huy động đa dạng nguồn lực xã hội hóa. Thành ủy Hà Nội đặc biệt chú trọng và có giải pháp cụ thể, khả thi để chủ động thu hút, phát huy, khai thác và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực, tập trung đầu tư cho lĩnh vực phát triển sản xuất nông nghiệp và xây dựng NTM. Thống kê từ năm 2016 đến nay, tổng kinh phí Thành phố đã huy động được trên 25.093 tỷ đồng. Trong đó, nguồn vốn ngoài ngân sách do các tổ chức, doanh nghiệp và đông đảo nhân dân đóng góp lên tới 2.250 tỷ đồng. Trên cơ sở đề xuất của Thành phố, từ năm 2016 đến nay, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chi nhánh Hà Nội đã cho vay đối với lĩnh vực phát triển nông nghiệp, nông thôn trên 101.385 tỷ đồng, trong đó, cho vay thực hiện xây dựng NTM là 42.455 tỷ đồng. Ngân hàng Chính sách xã hội chi nhánh Hà Nội cũng tiến hành cho các hộ dân 18 huyện, thị xã vay trên 5.193 tỷ đồng để phát triển sản xuất, từng bước nâng cao đời sống. Đặc biệt, cụ thể hóa mục tiêu xã hội hóa trong huy động vốn thực hiện Chương trình số 02, Hà Nội đã có cách làm đổi mới, sáng tạo, đó là kêu gọi 12 quận nội thành hỗ trợ 18 huyện, thị xã kinh phí xây dựng NTM. Riêng năm 2018, tổng kinh phí ngân sách thành phố bố trí là gần 2.962 tỷ đồng... Kế hoạch năm 2019, ngân sách thành phố hỗ trợ các huyện sẽ là khoảng 3.203 tỷ đồng. Bên cạnh đó, từ năm 2017 đến năm 2018, thành phố Hà Nội bố trí 500 tỷ đồng ủy thác qua chi nhánh Ngân hàng Chính sách xã hội thành phố để cho vay phát triển sản xuất, kinh doanh với lãi suất ưu đãi đối với các cơ sở sản xuất kinh doanh, trang trại, người lao động thuộc lĩnh vực phát triển nông nghiệp, nông thôn trên địa bàn thành phố. Việc huy động nguồn kinh phí đa dạng bảo đảm cho việc triển khai các dự án và chương trình trong kế hoạch xây dựng NTM.

Thứ ba, phát huy vai trò chủ thể của người dân trong xây dựng NTM là yếu tố quyết định cho sự thành công của chương trình.

Cần phải tạo điều kiện về cơ chế, chính sách để người dân thực sự làm chủ thể trong xây dựng NTM; người dân vừa là chủ thể, vừa là người thụ hưởng thành quả của xây dựng NTM. Chính vì vậy, luôn cần làm tốt công tác tuyên truyền, vận động phát huy tính chủ động và sáng tạo của người dân; nghiêm túc thực hiện các nguyên tắc dân chủ, công khai, minh bạch, thực sự quan tâm tới lợi ích thiết thực của người dân trong việc quyết định lựa chọn nội dung, quản lý, giám sát và đánh giá kết quả thực hiện chương trình xây dựng NTM ở địa phương. Việc huy động, đóng góp của người dân phải được thực hiện trên cơ sở thực sự tự nguyện, bàn bạc dân chủ không gượng ép quá khả năng đóng góp của người dân. Đẩy mạnh phát động phong trào thi đua “Toàn dân chung sức xây dựng nông thôn mới”, động viên khen thưởng kịp thời các đơn vị, cá nhân có nhiều đóng góp trong xây dựng NTM.

Thứ tư, phải bám sát định hướng xây dựng NTM của Nhà nước, vận dụng linh hoạt chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước về nông nghiệp, nông dân và nông thôn.

Phát huy tính chủ động, tích cực, sáng tạo của các địa phương, cơ sở, triển khai thực hiện đồng bộ các tiêu chí, có lộ trình phù hợp với đặc điểm, điều kiện của từng xã, từng thôn, tránh tư tưởng nóng vội, chạy theo thành tích, cách làm thiếu dân chủ hoặc trông chờ, ỷ lại, mà cần chú trọng phát triển sản xuất, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân. Trong chỉ đạo và tổ chức thực hiện xây dựng NTM phải có kế hoạch cụ thể, thường xuyên kiểm tra, giám sát, đôn đốc việc thực hiện nhiệm vụ đề ra để có sự điều chỉnh và có giải pháp phù hợp nhằm tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, khắc phục những thiếu sót, thậm chí sai lầm trong quá trình xây dựng NTM.

Kịp thời ban hành, sửa đổi, bổ sung các cơ chế, chính sách cho phù hợp với nguồn lực, điều kiện thực tế của địa phương và nguyện vọng của người dân. Thực hiện phân cấp cho cơ sở trong thực hiện, nhất là cộng đồng dân cư và quy định rõ trách nhiệm của các cấp, các ngành. Ưu tiên đầu tư các công trình phục vụ sản xuất như giao thông, thủy lợi nội đồng, tập trung cho các công trình do thôn và cộng đồng dân cư quản lý, tổ chức thực hiện, tận dụng, nâng cấp các công trình hiện có phù hợp tiêu chí NTM.

Thứ năm, gắn xây dựng nông thôn mới với quá trình đô thị hóa.

Xuất phát từ đặc điểm là trung tâm chính trị - kinh tế, văn hóa của cả nước, do vậy, việc xây dựng NTM ở Hà Nội không thể không gắn liền với phát triển đô thị theo hướng văn minh, hiện đại. Hiện nay, tốc độ đô thị hóa đang diễn ra khá nhanh ở nhiều địa phương, do vậy, việc xây dựng NTM gắn với quá trình đô thị hóa là tất yếu. Điều này xuất phát từ thực tiễn của Hà Nội và cũng phù hợp với yêu cầu mới đặt ra đối với Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM cho phù hợp thực tiễn phát triển. Xây dựng NTM trong quá trình đô thị hóa trên địa bàn cấp huyện nhằm hình thành khu vực dân cư và cơ sở hạ tầng phù hợp tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn, tái cơ cấu nông nghiệp và thúc đẩy phát triển sản xuất hàng hóa quy mô lớn. Qua đó, góp phần chuyển dịch cơ cấu lao động từ nông nghiệp sang phi nông nghiệp, từng bước tạo điều kiện, môi trường sử dụng mức cao nhất lực lượng lao động trên địa bàn huyện. Mặt khác, xây dựng NTM trong quá trình đô thị hóa trên địa bàn cấp huyện nhằm định hướng quy hoạch, đầu tư cơ sở hạ tầng, môi trường và các dịch vụ xã hội phù hợp định hướng đô thị hóa, nhằm từng bước chuẩn bị cho việc hình thành đô thị trên địa bàn, tránh lãng phí nguồn lực đầu tư. Do vậy, xây dựng huyện NTM cần phù hợp lộ trình, giai đoạn nâng cấp lên đô thị theo mục tiêu phát triển kinh tế ở mức cao nhất, sử dụng đất đai hiệu quả, có kế thừa, tránh đầu tư lãng phí trong quá trình đô thị hóa./.