TCCS - Hiện nay, trên thế giới có 104 quốc gia có hệ thống bảo hiểm tiền gửi công khai và 16 quốc gia đang nghiên cứu thành lập hệ thống bảo hiểm tiền gửi. Trong và sau giai đoạn khủng hoảng tài chính toàn cầu vừa qua, các quốc gia liên tục công bố thành lập mới hoặc cải cách hệ thống bảo hiểm tiền gửi hiện tại. Điều này khẳng định chính phủ và các nhà hoạch định chính sách các nước coi bảo hiểm tiền gửi là một công cụ quan trọng nhằm bảo vệ người gửi tiền và góp phần bảo đảm sự phát triển an toàn lành mạnh của hệ thống tài chính quốc gia.

Sau cuộc khủng hoảng tài chính tại Châu Á năm 1997 - 1998, các quốc gia trong khu vực ASEAN đã nhận thấy sự cần thiết phải cải cách hoặc thành lập tổ chức bảo hiểm tiền gửi. Trong điều kiện đó, Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) đã có dự án hỗ trợ kỹ thuật cho Việt Nam nhằm cải cách tổng thể khu vực tài chính. Trong khuôn khổ dự án tài chính ngân hàng, ADB đã cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cho việc nghiên cứu xây dựng hệ thống bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam. Đồng thời, ADB cũng cung cấp khoản vay ưu đãi cho Chính phủ Việt Nam, khoản vay trên được sử dụng là nguồn tài chính quan trọng để Chính phủ Việt Nam cấp vốn điều lệ cho Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam với số tiền được duyệt là 1.000 tỉ VNĐ.

Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam - 10 năm hoạt động vì quyền lợi của người gửi tiền

Trong vai trò của thành viên Mạng an toàn tài chính quốc gia, tập thể cán bộ Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đã tích cực triển khai nhiệm vụ được giao và đạt được kết quả đáng ghi nhận. Có thể nói, hoạt động bảo hiểm tiền gửi ở Việt Nam trong những năm qua đã góp phần tích cực trong việc nâng cao niềm tin của công chúng vào hệ thống ngân hàng, thúc đẩy ổn định hoạt động ngân hàng, tạo điều kiện thuận lợi cho việc huy động vốn nhàn rỗi qua hệ thống ngân hàng. Kết quả hoạt động của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam thời gian qua thể hiện qua các nội dung:

Góp phần tạo cơ sở pháp lý ban đầu cho hoạt động bảo hiểm tiền gửi

Nghị định số 89/1999/NĐ-CP ra đời với các quy định cho phép Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam triển khai các nghiệp vụ của một tổ chức bảo hiểm tiền gửi tiên tiến theo mô hình giảm thiểu rủi ro như kiểm tra, giám sát các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi, tính và thu phí bảo hiểm tiền gửi, hỗ trợ tài chính, chi trả tiền gửi được bảo hiểm, tiếp nhận - thanh lý tài sản của các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi bị đổ vỡ và tuyên truyền chính sách bảo hiểm tiền gửi.

Tuy nhiên, nền tảng pháp lý cho hoạt động bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam hiện chỉ dừng ở mức nghị định là chưa tương xứng với nhiệm vụ bảo vệ người gửi tiền và chưa phù hợp với thông lệ quốc tế. Trên thực tế, hầu hết các quốc gia đều ban hành luật bảo hiểm tiền gửi hoặc luật bảo vệ người gửi tiền trước khi thành lập tổ chức bảo hiểm tiền gửi.

Để từng bước hoàn thiện cơ sở pháp lý, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đã chủ động tích cực nghiên cứu, triển khai xây dựng Chiến lược phát triển và các đề án nghiên cứu phát triển nghiệp vụ như Đề án Hệ thống phí trên cơ sở rủi ro, Đề án Tiếp nhận xử lý và Đề án Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam tiếp cận các nguồn vốn hỗ trợ đặc biệt. Chiến lược phát triển cùng các đề án này nếu được phê duyệt sẽ là cơ sở quan trọng cho quá trình xây dựng Luật Bảo hiểm tiền gửi.

Xây dựng mạng lưới hoạt động

Thành lập năm 1999, với những nỗ lực không ngừng, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam hiện đã có Trụ sở chính tại Hà Nội và 6 chi nhánh tại các khu vực kinh tế trọng điểm của đất nước. Việc hình thành cơ sở tại các khu vực kinh tế này đã giúp Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam có thể bao quát hoạt động đến tất cả các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi, bảo đảm hoạt động kiểm tra tại chỗ của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam được thực hiện đầy đủ và kịp thời.

Cùng với mạng lưới hoạt động, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam luôn chú trọng công tác tuyển dụng nhằm thu hút nhân tài, xây dựng cơ chế thỏa đáng nhằm duy trì đội ngũ cán bộ và thường xuyên tổ chức đào tạo nâng cao năng lực cho nguồn nhân lực. Hiện nay số lượng cán bộ của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam lên đến gần 600 người.

Từng bước triển khai đầy đủ các nghiệp vụ bảo hiểm tiền gửi nhằm bảo vệ tốt nhất quyền lợi của người gửi tiền

Hiện nay, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đang bảo hiểm tiền gửi cho 1.111 tổ chức tín dụng, bao gồm các ngân hàng thương mại (NHTM) nhà nước, NHTM cổ phần, ngân hàng (NH) liên doanh, chi nhánh NH nước ngoài, công ty tài chính, công ty cho thuê tài chính và hệ thống quỹ tín dụng nhân dân. Theo số liệu ước tính, hiện nay, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam bảo vệ cho trên 10 triệu người gửi tiền với tổng số dư tiền gửi được bảo hiểm khoảng 450 nghìn tỉ đồng.

Đối với phí bảo hiểm tiền gửi, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam hiện đang áp dụng cơ chế thu phí đồng hạng 0,15%/năm. Từ năm 2004, 100% nguồn thu phí bảo hiểm được bổ sung Quỹ nghiệp vụ bảo hiểm tiền gửi phục vụ mục tiêu chi trả bảo hiểm.

Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đã hoàn thành Đề án nghiên cứu xây dựng hệ thống áp dụng mức phí trên cơ sở rủi ro trình cấp có thẩm quyền phê duyệt. Mục tiêu của hệ thống phí này nhằm bảo đảm công bằng cho các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi theo nguyên tắc tổ chức có rủi ro cao phải nộp mức phí cao hơn.

Giám sát từ xa, kiểm tra tại chỗ các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi - góp phần duy trì hoạt động ổn định của các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi

Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đã thực hiện giám sát định kỳ hằng quý đối với 100% các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi. Báo cáo giám sát được gửi tới Thống đốc Ngân hàng, Bộ trưởng Bộ Tài chính, Chủ tịch Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia để báo cáo Chính phủ. Căn cứ kết quả theo dõi, giám sát và phân tích rủi ro, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đã cảnh báo các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi hoạt động yếu kém, có nợ xấu tăng nhanh, vi phạm các chỉ tiêu an toàn trong hoạt động và đề ra các biện pháp xử lý giúp các đơn vị phát triển ổn định. Trong quá trình triển khai công tác giám sát, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đã phối hợp chặt chẽ và thường xuyên trao đổi thông tin với hệ thống thanh tra giám sát ngân hàng trong công tác giám sát các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi.

Ngoài ra, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam thực hiện kiểm tra trực tiếp định kỳ hằng năm trên diện rộng theo kế hoạch và kiểm tra đột xuất theo kết quả cảnh báo của giám sát từ xa. Thông qua công tác kiểm tra, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đánh giá được thực trạng hoạt động, rủi ro hiện tại và tiềm ẩn của đơn vị để đưa ra cảnh báo yêu cầu các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi có biện pháp điều chỉnh, đề xuất giải pháp khắc phục.

Hỗ trợ tài chính - giúp các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi vượt qua giai đoạn khó khăn, tránh rủi ro “lây lan” hệ thống

Công tác hỗ trợ tài chính được thực hiện trên cơ sở thận trọng, đúng đối tượng, theo các điều kiện khách quan và chức năng hỗ trợ tài chính của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam. Sau 3 năm triển khai thực hiện đề án thí điểm nghiệp vụ hỗ trợ tài chính, chương trình thí điểm cho vay hỗ trợ đối với quỹ tín dụng nhân dân cơ sở của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đã có những thành công nhất định. Đến tháng 12-2008 có 04 quỹ tín dụng nhân dân cơ sở được hỗ trợ với tổng số tiền hơn 6,4 tỉ đồng. Ba trong số bốn quỹ tín dụng nhân dân đã phục hồi hoạt động, bảo vệ tốt người gửi tiền và hoàn trả đầy đủ số tiền được vay hỗ trợ cho Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam.

Chi trả đầy đủ và kịp thời tiền gửi được bảo hiểm cho người gửi tiền

Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đã thực hiện chi trả tiền bảo hiểm cho người gửi tiền tại 36 quỹ tín dụng nhân dân với số tiền trên 18 tỉ đồng. Việc xử lý các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi bị đổ vỡ được thực hiện êm thấm, không gây mất trật tự công cộng, không xảy ra biểu tình vì người dân hoàn toàn yên tâm vào sự bảo vệ của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam.

Trước khi Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam được thành lập, vào những năm cuối thập niên 80, hàng loạt quỹ tín dụng bị đóng cửa, không có tổ chức nào đứng ra bảo vệ người gửi tiền gây ra tình trạng người gửi tiền hoảng loạn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của người dân, gây mất ổn định cục bộ tại các địa phương có quỹ tín dụng nhân dân đổ vỡ. Sau đó, trong thập niên 90 đã xảy ra đổ vỡ của một số ngân hàng thương mại cổ phần, nhưng chưa có cơ chế xử lý phù hợp hoặc quá trình xử lý gây tốn kém tiền ngân sách tài trợ cho các ngân hàng yếu kém.

Ngoài ra, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam còn tham gia, đóng góp trong các hoạt động sau:

Quản lý và sử dụng vốn - tích lũy nguồn tài chính nhằm bảo vệ tốt nhất quyền lợi của người gửi tiền. Tính đến cuối năm 2009, tổng nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam được đầu tư là gần 5.000 tỉ đồng. Nguồn vốn quỹ được mở rộng tạo cơ sở ban đầu cho việc xử lý ngân hàng đổ vỡ và chi trả tiền bảo hiểm cho người gửi tiền, giảm sức ép đối với ngân sách nhà nước trong trường hợp tổ chức tín dụng gặp khó khăn.

Thông tin tuyên truyền. Đây là hoạt động mang ý nghĩa quan trọng đối với hệ thống bảo hiểm tiền gửi, góp phần nâng cao niềm tin của công chúng vào hệ thống ngân hàng.

Mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế. Nhận thức được tầm quan trọng của việc hội nhập quốc tế trong lĩnh vực bảo hiểm tiền gửi, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đã gia nhập Hiệp hội Bảo hiểm tiền gửi quốc tế (IADI) ngay từ khi tổ chức này được thành lập năm 2002. Ngoài ra, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đã thiết lập được quan hệ hợp tác tốt với nhiều tổ chức tài chính và tổ chức phi chính phủ lớn như WB, ADB, USAID, JICA, CIDA,... qua đó khẳng định được vị thế của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam trong cộng đồng các tổ chức quốc tế.

Một số bài học, kinh nghiệm và kiến nghị

Qua quá trình hoạt động, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam cũng gặp phải những khó khăn nhất định. Cơ sở pháp lý cho hoạt động bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam còn thiếu và yếu, chưa tương xứng với nhiệm vụ của tổ chức bảo hiểm tiền gửi và chưa phù hợp với thông lệ quốc tế. Chiến lược phát triển và các đề án nghiên cứu ứng dụng làm cơ sở cho quá trình xây dựng luật đã được trình cấp có thẩm quyền và đang chờ được phê duyệt.

Với những quy định hiện hành về bảo hiểm tiền gửi, mức bảo hiểm tương đối thấp và đối tượng bảo hiểm còn hạn chế khiến cho hệ thống bảo hiểm tiền gửi chưa thực sự được người gửi tiền quan tâm.

Các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi đang trong quá trình phát triển, hoạt động chưa theo chuẩn mực chung và mức độ công khai, minh bạch về thông tin chưa đáp ứng yêu cầu. Người gửi tiền chưa am hiểu đầy đủ về dịch vụ tài chính ngân hàng và chưa nhận thức rõ ràng về nghiệp vụ bảo hiểm tiền gửi. Nguồn lực hiện tại của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam chưa thể đáp ứng yêu cầu,...

Trên cơ sở tổng kết đánh giá những thành tựu và hạn chế sau 10 năm xây dựng và phát triển, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam rút ra một số bài học, kinh nghiệm quan trọng, làm cơ sở tiếp tục nâng cao chất lượng hoạt động nghiệp vụ bảo hiểm tiền gửi trong thời gian tới:

Thứ nhất, luôn bám sát mục tiêu nhiệm vụ được Đảng, Chính phủ giao cho. Từng bước triển khai đầy đủ các hoạt động nghiệp vụ, đánh giá rút kinh nghiệm để đề xuất hoàn thiện mô hình, chính sách bảo hiểm tiền gửi. Trên cơ sở đó, tập thể cán bộ Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam chủ động sáng tạo trong việc đưa ra các giải pháp nhằm cải tiến nghiệp vụ theo thông lệ quốc tế, đáp ứng yêu cầu trong giai đoạn phát triển mới của hệ thống tài chính Việt Nam.

Thứ hai, xác định đúng vai trò, mô hình tổ chức quản lý và nâng cao hiệu quả hoạt động quản trị điều hành, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Vai trò và chức năng của tổ chức bảo hiểm tiền gửi cần được xác định rõ ràng và được luật hóa. Để thực hiện tốt nhất quyền lợi của người gửi tiền, tổ chức bảo hiểm tiền gửi cần chú trọng nâng cao hiệu quả hoạt động quản trị điều hành và chất lượng nguồn nhân lực.

Thứ ba, xác định rõ mô hình và vai trò của các thành viên trong mạng an toàn tài chính quốc gia, phân công nhiệm vụ rõ ràng và cơ chế phối hợp giữa các thành viên. Chức năng, nhiệm vụ của từng thành viên trong mạng an toàn tài chính được phân định rõ ràng và có cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các thành viên sẽ giúp hình thành một hệ thống giám sát tài chính hiệu quả. Trong đó, tổ chức bảo hiểm tiền gửi cần được tạo điều kiện hoạt động độc lập sẽ trở nên hiệu quả hơn, bảo vệ tốt hơn quyền lợi của người gửi tiền và đóng góp nhiều hơn vào sự phát triển của hệ thống tài chính quốc gia.

Thứ tư, nâng cao nhận thức về hoạt động bảo hiểm tiền gửi. Tổ chức bảo hiểm tiền gửi hiệu quả cần tích cực triển khai các hình thức thông tin tuyên truyền để nâng cao nhận thức về hoạt động bảo hiểm tiền gửi của cộng đồng bao gồm các cơ quan hoạch định chính sách, các cơ quan trong mạng an toàn tài chính, các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi, người gửi tiền, từ đó nâng cao niềm tin của công chúng vào hệ thống tài chính quốc gia.

Thứ năm, xây dựng một tổ chức đoàn kết, thống nhất. Từ Hội đồng quản trị, Ban tổng giám đốc đến các cấp cơ sở, từ Trụ sở chính đến các chi nhánh luôn đoàn kết, thống nhất. Một tổ chức đoàn kết sẽ tạo nên sức mạnh tập thể để hoàn thành tốt nhiệm vụ của Đảng và Chính phủ giao.

Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu vừa qua đã khẳng định vai trò đặc biệt quan trọng của tổ chức bảo hiểm tiền gửi trong việc phối hợp với các thành viên tham gia Mạng an toàn tài chính quốc gia xử lý khủng hoảng. Vai trò thực tế của hệ thống bảo hiểm tiền gửi trên toàn thế giới là cơ sở tham khảo quan trọng cho Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam. Trong thời gian tới, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam có một số đề xuất, kiến nghị nhằm thực hiện tốt nhất nhiệm vụ Đảng, Chính phủ giao:

Một là, Quốc hội, Chính phủ sớm ban hành Luật Bảo hiểm tiền gửi trong năm 2010 đồng bộ với các luật có liên quan khác như Luật Ngân hàng Nhà nước, Luật Ngân sách, Luật Các tổ chức tín dụng, Luật Phá sản, v.v.. Luật Bảo hiểm tiền gửi cần kế thừa các quy định phù hợp của cơ sở pháp lý hiện tại, phù hợp với xu hướng phát triển của hệ thống bảo hiểm tiền gửi trên thế giới. Trong quá trình xây dựng Luật cần tổng kết, đánh giá hoạt động của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam, từ đó xác định mô hình hoạt động phù hợp với yêu cầu phát triển trong giai đoạn sắp tới. Bên cạnh đó, dự thảo Luật cần tiếp thu kinh nghiệm quốc tế, vận dụng các nguyên tắc cơ bản do Ủy ban Basel (Ba-zen) về giám sát ngân hàng và Hiệp hội Bảo hiểm tiền gửi quốc tế đã ban hành.

Hai là, Chính phủ sớm phê duyệt Chiến lược phát triển Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam và các đề án nghiên cứu nghiệp vụ. Đây là cơ sở quan trọng, mang tính định hướng cho quá trình phát triển hoạt động của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam trong tương lai và là căn cứ cơ bản cho quá trình xây dựng Luật Bảo hiểm tiền gửi. Đồng thời, đề nghị ban hành văn bản quy phạm pháp luật về cơ chế phối hợp hoạt động giữa các thành viên trong mạng an toàn tài chính quốc gia.

Ba là, nâng cao năng lực tài chính cho Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam. Trong năm 2008, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt chủ trương nâng vốn điều lệ của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam lên mức 5.000 tỉ đồng. Để bảo đảm năng lực tài chính của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam phù hợp với thông lệ quốc tế và đáp ứng tốt yêu cầu bảo vệ người gửi tiền, việc Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam được cấp đủ vốn đã được phê duyệt có ý nghĩa quan trọng. Trong dài hạn, để bảo đảm tính chủ động và hiệu quả của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam trong việc bảo vệ người gửi tiền và xử lý êm thấm ngân hàng gặp vấn đề, đề nghị duy trì tỷ lệ “nguồn vốn/quỹ bảo hiểm tiền gửi tính trên số dư tiền gửi được bảo hiểm” ở mức 3% - 5% phù hợp với tình hình thực tế nền kinh tế Việt Nam và thông lệ quốc tế.

Qua 10 năm hoạt động, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đã thể hiện vị trí quan trọng trong việc củng cố, cơ cấu lại và xử lý các tổ chức nhận tiền gửi, góp phần vào sự ổn định của hệ thống tài chính thông qua việc khuyến khích các ngân hàng quản lý rủi ro có hiệu quả. Ngoài ra, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đã góp phần hỗ trợ xây dựng hệ thống thanh toán trật tự, hợp lý; nâng cao niềm tin của công chúng, giúp người gửi tiền yên tâm tin tưởng vào hệ thống ngân hàng, tránh được sự cố “đột biến rút tiền hàng loạt” gây hậu quả khó lường. Cùng với các cơ quan quản lý nhà nước trong khu vực tài chính, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đã góp phần giúp cho hệ thống ngân hàng Việt Nam đứng vững trong cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ và tiếp tục phát triển ổn định.

Hướng tới tương lai, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đặt quyết tâm thực hiện tốt nhất mục tiêu chính sách công được Chính phủ giao nhằm bảo vệ tốt nhất người gửi tiền, nâng cao niềm tin của công chúng vào hệ thống ngân hàng và chủ động phối hợp với các thành viên tham gia Mạng an toàn tài chính quốc gia duy trì ổn định tài chính./.