Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng xác định một trong 12 định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021 - 2030 là: “Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc”. Quảng Ninh, sau hơn 35 năm đổi mới, từ một tỉnh phụ thuộc vào sự trợ cấp của Trung ương đã bứt phá nhanh, trở thành một cực tăng trưởng của khu vực phía Bắc, là một trong những trung tâm du lịch lớn của cả nước và khu vực. Một trong những yếu tố nền tảng tạo nên thành công đó là, Quảng Ninh đã phát huy tối đa giá trị truyền thống, bản sắc văn hóa riêng có của vùng đất, con người, không ngừng đổi mới tư duy, nâng cao nhận thức và hành động theo quy luật khách quan, định vị những tiềm năng khác biệt, cơ hội nổi trội.

Từ thực tiễn phát triển, trên chặng đường những năm đổi mới, hướng tới sự phát triển bền vững, Quảng Ninh luôn xem trọng xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, tiến bộ, thống nhất trong đa dạng của một vùng giàu văn hóa và hội tụ nhiều giá trị cao đẹp; chú trọng quan tâm tạo môi trường để con người phát triển toàn diện, có điều kiện vật chất, tinh thần phong phú; chỉ đạo nhiều biện pháp góp phần thu hẹp khoảng cách giàu, nghèo giữa các địa phương, vùng, miền; tập trung nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, tạo môi trường, điều kiện thuận lợi để thu hút các nguồn lực đầu tư trong và ngoài nước.

Quán triệt sâu sắc quan điểm: Phát triển kinh tế là trọng tâm, xây dựng Đảng là then chốt, văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội; Đại hội Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh lần thứ XIV chỉ rõ:“Chú trọng phát triển văn hóa, thể thao; xây dựng con người Quảng Ninh năng động, sáng tạo, lành mạnh, văn minh, thân thiện”. Coi trọng xây dựng đạo đức, nhân cách, lối sống là giá trị cốt lõi của con người, là nhân tố quan trọng cần phát huy để xây dựng nên thương hiệu về vùng đất và con người Quảng Ninh, là sức mạnh nội sinh quan trọng phục vụ cho mục tiêu phát triển bền vững của Tỉnh. Nổi bật nhất là việc xây dựng đề án và ban hành Nghị quyết số 11-NQ/TU ngày 09/3/2018 về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Quảng Ninh đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững”, là một trong số ít các tỉnh, thành có nghị quyết chuyên đề về xây dựng, phát triển văn hóa, con người. Đây cũng là Nghị quyết nhằm cụ thể hóa nhiệm vụ thứ 6 (trong 6 nhiệm vụ) của Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng. Qua 5 năm triển khai thực hiện, việc xây dựng và phát triển văn hóa, con người Quảng Ninh đã đạt được một số kết quả tích cực, cụ thể:

1- Với hệ thống di sản văn hóa vật thể, phi vật thể đa dạng, phong phú, Quảng Ninh đã và đang khai thác hiệu quả vốn quý này để phát triển du lịch với nhiều sản phẩm độc đáo, khác biệt, thu hút được sự quan tâm của du khách trong và ngoài nước. Những kết quả quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc gắn với phát triển du lịch bền vững, có thể thấy là: Hệ thống thiết chế văn hóa được tăng cường đầu tư, đã có những công trình đạt tiêu chuẩn quốc tế; nhiều lễ hội, sự kiện văn hóa, thể thao có thương hiệu quốc gia, quốc tế được tổ chức hàng năm, thu hút đông đảo người dân tham gia...; nhiều di tích, danh thắng đã trở thành những điểm đến du lịch hấp dẫn, thu hút đông đảo du khách mỗi năm.

2- Tổ chức nghiên cứu, sáng tạo các sản phẩm văn hóa, nghệ thuật, thủ công mỹ nghệ mang đặc trưng của địa phương, nghiên cứu về di sản văn hóa vật thể, phi vật thể trên địa bàn, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Tại một số địa phương, đã hình thành và đưa vào hoạt động mô hình du lịch cộng đồng bước đầu đạt nhiều kết quả tích cực; nhiều sản phẩm thủ công mỹ nghệ sản phẩm du lịch làng quê, sinh thái, trải nghiệm đã khẳng định được thương hiệu và tiếp cận thị trường; Chương trình mỗi xã, phường một sản phẩm (OCOP) đã trở thành sản phẩm du lịch - văn hóa đặc sắc, hấp dẫn người dân, du khách.

3- Văn hóa các dân tộc Quảng Ninh được bảo tồn, phát huy thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, tạo sức mạnh và tinh thần cống hiến của mọi người dân Quảng Ninh đã trở thành nguồn lực quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Liên tục trong 7 năm (2016 - 2022) có tốc độ tăng trưởng GRDP luôn đạt 10%/năm, quy mô kinh tế của tỉnh đạt gần 270.000 tỷ đồng, GRDP đầu người đạt trên 8.200 USD. Tỉnh đã hoàn thành Chương trình quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025, giảm nghèo đa chiều, bao trùm, bền vững, chống tái nghèo, chống phát sinh hộ nghèo; hoàn thành xây dựng chương trình nông thôn mới. Quảng Ninh đã trở thành “Điểm đến đầu tư an toàn, thuận lợi, minh bạch, hấp dẫn và thành công”, luôn là thành trì vững chắc nơi tiền tiêu “đầu sóng, ngọn gió”, thực sự trở thành “phên dậu” che chắn khu vực Đông Bắc của Tổ quốc.

4- Công nghiệp văn hóa bước đầu được hình thành, đã có một số sản phẩm văn hóa đặc trưng thu hút sự quan tâm của đông đảo khách du lịch và góp phần nâng cao đời sống văn hóa tinh thần cho nhân dân. Triển khai Đề án “Bảo tồn và phát huy giá trị một số làng dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch cộng đồng giai đoạn 2021 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030”. Xây dựng mô hình một số thôn, làng, bản trở thành “bảo tàng sống” nhằm bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống đặc sắc, gắn với phát triển du lịch, theo đó quy hoạch 4 thôn, bản thực hiện bảo tồn, phục vụ phát triển du lịch tại Hạ Long, Bình Liêu, Vân Đồn.

5- Tăng cường đầu tư các nguồn lực cho lĩnh vực văn hóa, du lịch; đến nay, Truyền hình quốc gia và Truyền hình Quảng Ninh được phủ sóng đến 100% các xã vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, biên giới của tỉnh; sóng điện thoại di động đã được phủ cơ bản 95% khu dân cư trên địa bàn; 100% các thôn vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi trên toàn tỉnh có nhà văn hóa, 50% các xã có nhà văn hóa xã và sân chơi thể thao đơn giản. Những hoạt động về văn hóa đã mở ra cơ hội lớn trong giao lưu, hội nhập, phát triển văn hóa, du lịch.

6- Chăm lo xây dựng môi trường văn hóa, đời sống văn hóa ở cơ sở. Trong Đảng, đã xây dựng và phát huy văn hóa đoàn kết, dân chủ, gần dân, sát dân, thống nhất ý chí và hành động, đổi mới, quyết tâm chính trị, quyết liệt trong hành động, người đứng đầu các cấp nêu gương, xây dựng tổ chức đảng trong sạch, vững mạnh. Trong các cơ quan chính quyền, đã xây dựng và định hình, phát triển văn hóa đồng hành, thực thi, phục vụ của các cơ quan quản lý đối với người dân và doanh nghiệp, tạo niềm tin vững chắc với các chỉ số PCI, PAPI, PAR Index, SIPAS, PAPI đứng đầu... Trong nhân dân, tiếp tục khẳng định và giữ vững truyền thống văn hóa cách mạng “Kỷ luật và đồng tâm”, đoàn kết, đồng thuận, tin tưởng, ủng hộ, hưởng ứng các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, của tỉnh, tạo ra sức mạnh tổng hợp to lớn thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

7- Việc xây dựng nguồn lực con người được tỉnh Quảng Ninh đặc biệt coi trọng, trở thành nhiệm vụ thường xuyên, tập trung tuyên truyền, giáo dục tinh thần yêu nước, ý chí tự lực, tự cường, tinh thần đoàn kết dân tộc và khát vọng phát triển đất nước được quan tâm đẩy mạnh, với nhiều hình thức, phù hợp với từng đối tượng. Tỉnh đã phát động phong trào thi đua với chủ đề “Khát vọng xây dựng một Quảng Ninh kiểu mẫu giàu đẹp, văn minh, hiện đại” hướng tới kỷ niệm 60 năm thành lập tỉnh Quảng Ninh (30/10/1963 - 30/10/2023) gắn với thực hiện quyết liệt, toàn diện Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới, triển khai sâu rộng Cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh” và phong trào “Vì người nghèo - Không để ai bị bỏ lại phía sau”; đến hết năm 2022, tỉnh Quảng Ninh đã hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới, nhân dân có cuộc sống ấm no, hạnh phúc, xã hội thanh bình, môi trường sinh thái, nông thôn xanh, sạch, đẹp, văn hóa giàu bản sắc. Tuyên truyền, giáo dục sâu rộng trong cán bộ, đảng viên và nhân dân về truyền thống cách mạng, tinh thần đoàn kết, thống nhất, kỷ cương, tự tin, mạnh dạn đổi mới, vươn lên của Đảng bộ và nhân dân các dân tộc Quảng Ninh; đồng thời, quảng bá mạnh mẽ hình ảnh vùng đất, con người Quảng Ninh trong thời kỳ đổi mới và hội nhập.

8- Thực hiện đồng bộ các giải pháp nhằm nâng cao toàn diện chất lượng giáo dục - đào tạo, nhất là chất lượng giáo dục mũi nhọn. Triển khai phong trào xây dựng xã hội học tập, học tập suốt đời, cải thiện và nâng cao hiệu suất công việc của bản thân; các mô hình xây dựng xã hội học tập, phong trào “Học tập suốt đời” trong gia đình, dòng họ, cộng đồng, trong các cơ quan, đơn vị có bước phát triển mới cả về số lượng và chất lượng gắn với học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức phong cách Hồ Chí Minh, xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh. Tỉnh đã ban hành nhiều nghị quyết quan trọng cho phát triển giáo dục - đào tạo, đồng thời có nhiều chính sách thu hút, khuyến khích học sinh, sinh viên theo học tại một số trường đại học, cao đẳng trên địa bàn... Qua đó, tạo môi trường học tập, rèn luyện cho mỗi cá nhân, phát huy tinh thần cống hiến, góp phần thực hiện thành công mục tiêu phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của tỉnh.

Có thể nói, truyền thống lịch sử và cách mạng vẻ vang cùng những giá trị văn hóa vô giá đã kết tinh trên mảnh đất địa đầu Đông Bắc Tổ quốc, trở thành nền tảng, tiền đề quan trọng có sức lan tỏa quyết định cho quá trình đổi mới, phát triển của Quảng Ninh trong tiến trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa và hội nhập hôm nay. Bước vào thời kỳ phát triển mới; Quảng Ninh đang hội tụ các yếu tố “thiên thời, địa lợi, nhân hòa” để bứt phá vươn lên. Tuy nhiên, so với những thành tựu trên lĩnh vực chính trị, kinh tế, quốc phòng, an ninh, đối ngoại, thành tựu trong lĩnh vực văn hóa vẫn chưa tương xứng; chưa đủ để tác động có hiệu quả trong việc xây dựng con người và môi trường văn hóa lành mạnh, chưa đáp ứng yêu cầu của sự phát triển bền vững. Sự chênh lệch giữa các vùng, miền và khoảng cách giàu, nghèo còn lớn; thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao và lao động có kỹ năng...

Để xác lập, định vị đặc trưng văn hóa, con người Quảng Ninh, trong đó đặc biệt chú trọng xây dựng một môi trường văn hóa đặc trưng, đa dạng trong thống nhất của một vùng văn hóa giàu có và hội tụ nhiều giá trị cao đẹp; một môi trường sống an toàn, lành mạnh, hạnh phúc; xây dựng con người Quảng Ninh kết tinh những phẩm chất tốt đẹp về trí tuệ, kỷ luật và đồng tâm, văn minh và thân thiện, cần có những giải pháp hiệu quả, lâu dài hơn nữa. Trên cơ sở quán triệt sâu sắc những chỉ đạo, định hướng lớn trong Kết luận của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021, đồng thời thực hiện có hiệu quả khâu đột phá thứ 3 theo Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XV: “Xây dựng nền văn hóa giàu bản sắc Quảng Ninh gắn với thu hẹp nhanh khoảng cách giàu nghèo và chênh lệch vùng miền trong tỉnh”, góp phần để văn hóa thực sự là động lực cho kinh tế Quảng Ninh phát triển nhanh, bền vững, cần có một số giải pháp, cụ thể như sau:

Một là, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quán triệt, nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân về vị trí, vai trò của văn hóa trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tiếp tục kiên trì chuyển đổi phương thức phát triển từ “nâu” sang “xanh” theo hướng bền vững dựa vào 3 trụ cột: thiên nhiên, con người, văn hóa; kết hợp với xu thế hòa bình, hợp tác, hội nhập, và cơ hội của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Đầu tư nguồn lực cho cải cách hành chính, cải thiện môi trường kinh doanh, xây dựng hình ảnh địa phương để thu hút đầu tư, phát triển doanh nghiệp, tạo nguồn lực cho phát triển văn hóa, hạ tầng văn hóa bảo đảm tính hài hòa, toàn diện trong phát triển “kinh tế” và “văn hóa”.

Hai là, tập trung nghiên cứu, xác định và triển khai xây dựng hệ giá trị địa phương, hệ giá trị con người Quảng Ninh, hệ giá trị văn hóa Quảng Ninh, hệ giá trị gia đình Quảng Ninh trong thời kỳ mới. Bổ sung cơ chế, chính sách, giải pháp để xây dựng môi trường văn hóa thật sự trong sạch, lành mạnh, cải thiện điều kiện hưởng thụ văn hóa của nhân dân. Tiếp tục xây dựng con người Quảng Ninh “Bản lĩnh - Tự cường - Đoàn kết - Sáng tạo - Hào sảng - Văn minh”, có nhân cách, lối sống đẹp, có khát vọng cống hiến, đáp ứng yêu cầu trở thành công dân toàn cầu trong thời đại hội nhập, toàn cầu hóa hiện nay.

Ba là, tiếp tục huy động, bố trí các nguồn lực đầu tư phát triển văn hóa, con người. Rà soát, thống kê đánh giá việc triển khai thực hiện kế hoạch đầu tư, quản lý, khai thác và sử dụng thiết chế văn hóa, thể thao để tăng cường công tác quản lý, vận hành bảo đảm phát huy hiệu quả sau đầu tư. Quan tâm tăng cường các nguồn lực hoàn thành xây dựng trung tâm văn hóa - thể thao cấp xã, chú trọng phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo và các thiết chế văn hóa phục vụ công nhân ở các khu công nghiệp.

Bốn là, tiếp tục thực hiện tốt nhiệm vụ bảo tồn văn hóa nói chung và văn hóa truyền thống, văn hóa vật thể và phi vật thể nói riêng. Giữ gìn và phát huy đặc trưng tốt đẹp của các dân tộc thiểu số; các giá trị đặc sắc về văn hóa biển đảo; truyền thống “Kỷ luật và đồng tâm” của công nhân Vùng mỏ. Tiếp tục nâng cao chất lượng, hiệu quả các hoạt động văn hóa; các sự kiện văn hóa, lễ hội mang bản sắc Quảng Ninh; nâng cao chất lượng, hiệu quả xây dựng môi trường văn hóa gắn với “Phong trào xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”... hướng tới mục tiêu xây dựng Quảng Ninh trở thành tỉnh kiểu mẫu, giàu đẹp, văn minh, hiện đại.

Năm là, xây dựng, bồi dưỡng nguồn nhân lực trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao cho các ngành công nghiệp văn hóa, đội ngũ quản lý, người làm công tác văn hóa từ tỉnh đến cơ sở. Xây dựng chiến lược, đầu tư phát triển văn học, nghệ thuật, sáng tạo những tác phẩm cao, tạo dấu ấn về tư tưởng và nghệ thuật.

Sáu là, chủ động, tích cực hội nhập quốc tế về văn hóa, xây dựng Quảng Ninh thành địa chỉ hấp dẫn về giao lưu văn hóa quốc tế. Phát triển các ngành công nghiệp văn hóa có tiềm năng gắn với giá trị đặc trưng, riêng có của tỉnh Quảng Ninh, khuyến khích phát triển bền vững các không gian sáng tạo trở thành “hệ sinh thái sáng tạo”; ứng dụng công nghệ số, phát triển kinh tế số, kinh tế ban đêm, kinh tế đô thị... phù hợp với lợi thế và điều kiện của tỉnh.

Với tinh thần kiên trì, sáng tạo, đoàn kết và quyết tâm của cả hệ thống chính trị, Quảng Ninh sẽ thực hiện đồng bộ các giải pháp để giữ vững là tỉnh đi đầu trong công cuộc đổi mới, sáng tạo, một cực tăng trưởng của khu vực phía Bắc. Trong đó, các giá trị văn hóa tiếp tục được tôn tạo, bảo tồn, phát huy, lan tỏa, là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực phát triển bền vững, góp phần thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh./.