Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VI (họp từ ngày 12-3 đến ngày 27-3-1990) đã phân tích tình hình quốc tế và trong nước, chỉ ra những sai lầm và khuyết điểm trong lãnh đạo và quản lý các mặt của đời sống xã hội, sự chậm đổi mới công tác vận động quần chúng của Đảng trước yêu cầu của giai đoạn cách mạng mới; sự kém hiệu quả của việc đấu tranh chống bệnh quan liêu và tệ tham nhũng trong điều kiện Đảng cầm quyền. Trên cơ sở đó Hội nghị đã thảo luận và ra Nghị quyết số 8(B)-NQ/TW về Đổi mới công tác quần chúng của Đảng, tăng cường mối quan hệ giữa Đảng và nhân dân. 

Qua 22 năm thực hiện Nghị quyết số 8(B) của Ban Chấp hành Trung ương khóa VI, xin có một số ý kiến bàn luận, trao đổi trên hai khía cạnh: Những nội dung của Nghị quyết còn nguyên giá trị cần tiếp tục triển khai thực hiện và những vấn đề cần bổ sung để phù hợp với tình hình mới.

Đánh giá khái quát 22 năm thực hiện Nghị quyết số 8(B)-NQ/TW khóa VI

Về những chuyển biến, kết quả đạt được:

- Các cấp ủy, chính quyền ngày càng nhận thức rõ hơn, coi trọng và quan tâm hơn đến công tác dân vận.

- Phong trào thi đua và tinh thần phấn đấu của nhân dân có chiều hướng tích cực. Quyền làm chủ của nhân dân được phát huy, nhân dân quan tâm và tham gia các hoạt động lớn của đất nước, theo dõi góp ý xây dựng Đảng và chính quyền, tin tưởng vào cuộc vận động xây dựng và chỉnh đốn Đảng.

- Đội ngũ cán bộ làm công tác dân vận được tăng cường và thực hiện tốt nhiệm vụ tham mưu cho cấp ủy. Vai trò của công tác dân vận, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể được khẳng định. Cán bộ an tâm và làm việc hiệu quả hơn, đóng góp thiết thực vào thành quả của công cuộc đổi mới đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. 

- Công tác dân vận đã thực sự góp phần quan trọng vào việc tăng cường công tác xây dựng Đảng, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng, xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, củng cố niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước.

Về những tồn tại, yếu kém:

- Việc nắm bắt tình hình, tâm tư, nguyện vọng của quần chúng và công tác thông tin của hệ thống chính trị còn chậm. Sự phối hợp triển khai các mặt công tác tôn giáo, dân tộc có lúc chưa đồng bộ và không kịp thời.

- Công tác kiểm tra việc các cấp ủy thực hiện các chỉ thị, nghị quyết, chủ trương về công tác dân vận chưa được làm tốt. Những vấn đề bức xúc trong nhân dân chưa được phát hiện và giải quyết kịp thời còn tồn đọng nhiều. Ở nhiều nơi sự phối hợp giữa cấp ủy và chính quyền các cấp trong thực hiện công tác dân vận còn thiếu chủ động.

- Công tác triển khai, tổ chức thực hiện công tác dân vận ở một số địa phương còn lúng túng, chưa đồng bộ, chưa thường xuyên, thiếu sâu sát; vai trò, trách nhiệm tham mưu, đề xuất hướng dẫn, đôn đốc, kiểm tra của một số ban dân vận cấp ủy còn hạn chế. Sự phối hợp giữa các ban, ngành, đoàn thể trong công tác vận động quần chúng chưa thực sự chặt chẽ, thường xuyên.

Những nội dung trong Nghị quyết số 8(B) còn nguyên giá trị cần tiếp tục triển khai thực hiện

1- Về quan điểm chỉ đạo

Nghị quyết số 8(B) đã đề ra 4 quan điểm chỉ đạo đổi mới công tác quần chúng:

Thứ nhất, cách mạng là sự nghiệp của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. 

Đặt quan điểm này lên vị trí hàng đầu, Đảng ta muốn khẳng định lại nguyên lý nền tảng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh: Cách mạng là sự nghiệp của quần chúng nhân dân. Kế thừa và phát triển tư tưởng “dân là gốc” của cha ông ta, Đảng nhấn mạnh đến vấn đề lực lượng và phương pháp cách mạng phải luôn dựa vào nhân dân, phát huy sức mạnh của nhân dân để tiến hành sự nghiệp đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước; đồng thời phê phán một số xu hướng lệch lạc đã trở nên trầm trọng, phổ biến trong một bộ phận cán bộ, đảng viên, như bệnh quan liêu, mệnh lệnh, xa rời nhân dân, không tôn trọng nhân dân. 

Để thực hiện quan điểm chỉ đạo nói trên, cần thấu hiểu và thực hiện bằng được tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh “việc gì có ích cho dân thì phải hết sức làm, việc gì có hại cho dân thì phải hết sức tránh”, nghiêm khắc phê phán mọi biểu hiện quan liêu, xa rời nhân dân, vi phạm quyền làm chủ của nhân dân.

Thứ hai, động lực thúc đẩy phong trào quần chúng là đáp ứng lợi ích thiết thực của nhân dân, kết hợp hài hòa các lợi ích, thống nhất giữa nghĩa vụ và quyền lợi của công dân.

Thứ ba, các hình thức tập hợp nhân dân phải đa dạng. Có như vậy mới phát huy được khả năng sáng tạo phong phú của quần chúng nhân dân, từ đó giải quyết tốt các lợi ích, nguyện vọng chính đáng của nhân dân để đóng góp vào sự nghiệp chung của đất nước. Hiện nay, bên cạnh việc các đoàn thể chính trị - xã hội cần đa dạng hóa về tổ chức và hình thức tập hợp đoàn viên, hội viên, cũng cần tiếp tục đa dạng hóa, phát triển thêm nhiều tổ chức xã hội rộng rãi theo nghề nghiệp, hiệp hội, theo nhu cầu, sở thích,...

Thứ tư, công tác vận động quần chúng là trách nhiệm của Đảng, Nhà nước và các đoàn thể nhân dân. Các tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên phải làm tốt công tác quần chúng, vì đây là công tác cơ bản của Đảng, gắn bó chặt chẽ với công tác xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Đảng cũng khẳng định: công tác quần chúng không chỉ là trách nhiệm của các đoàn thể mà còn là trách nhiệm của các tổ chức khác thuộc hệ thống chính trị, thực hiện phối hợp với nhau dưới sự lãnh đạo của Đảng. Mỗi cán bộ, đảng viên, nhân viên nhà nước đều phải làm công tác quần chúng theo chức trách của mình. Có như vậy mới tập hợp được mọi lực lượng, đoàn kết được toàn dân, tạo thành phong trào quần chúng rộng lớn vì sự nghiệp đổi mới theo con đường xã hội chủ nghĩa. Tư tưởng xem nhẹ công tác vận động quần chúng hoặc “khoán trắng” cho Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể cần được phê phán, khắc phục triệt để.

Những quan điểm nói trên là một chỉnh thể thống nhất, toàn diện về công tác quần chúng của Đảng trong thời kỳ đổi mới. Vấn đề trọng tâm có tính cơ bản và cấp bách mà Nghị quyết vạch ra là đổi mới tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân; tăng cường công tác quần chúng của bộ máy nhà nước; đổi mới và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác quần chúng.

Bốn quan điểm chỉ đạo này là sự tổng kết từ thực tiễn cách mạng nước ta vừa có tính lý luận, vừa có tính thực tiễn sâu sắc và mang tính chiến lược đối với công tác dân vận của Đảng trong những giai đoạn tiếp theo. 

2- Về đổi mới công tác quần chúng của các đoàn thể, Nhà nước và của Đảng

Những quan điểm chỉ đạo về đổi mới công tác quần chúng của các đoàn thể, Nhà nước và của Đảng mà Nghị quyết số 8(B) đề ra có tính thực tiễn sâu sắc, đến nay vẫn còn nguyên giá trị cần tiếp tục được thực hiện và thực hiện tốt hơn trong thời gian tới.

Đổi mới để phát triển luôn là quan điểm nhất quán của Đảng ta về công tác dân vận. Trên cơ sở phương hướng công tác vận động quần chúng của Đảng trong thời kỳ mới, cần xác định và thực hiện đồng bộ các nhiệm vụ lớn của công tác vận động quần chúng hiện nay. Thực hiện tốt việc xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc, phát huy vai trò làm chủ của nhân dân, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. 

Trong bối cảnh mới của tình hình đất nước hiện nay, công tác dân vận của Ðảng cần bám sát diễn biến tình hình; tiếp tục đổi mới nội dung và phương thức, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động, nhất là cần nắm bắt diễn biến tư tưởng của nhân dân và đổi mới công tác vận động, tập hợp nhân dân; tăng cường công tác dân vận của chính quyền, lực lượng vũ trang, tạo sự đồng thuận trong các tầng lớp nhân dân, góp phần quan trọng thực hiện thắng lợi mục tiêu tổng quát trong 5 năm tới do Ðại hội XI của Ðảng đề ra là: “Tiếp tục nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Ðảng, phát huy sức mạnh toàn dân tộc, đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới, tạo nền tảng để đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại”(1).

Để tạo động lực thúc đẩy phong trào nhân dân, công tác dân vận phải đáp ứng các lợi ích thiết thực của người dân, đồng thời lắng nghe, tìm hiểu các nguyện vọng chính đáng của nhân dân để đề ra các hình thức dân vận vừa bảo đảm tính hiệu quả, vừa bảo đảm quyền lợi của nhân dân, như Đảng ta đã xác định trong Nghị quyết số 8(B): “Các tổ chức đảng từ Trung ương đến chi bộ đều phải lấy công tác dân vận và chăm lo lợi ích của quần chúng làm một nội dung chính trong hoạt động của mình”. Phải xuất phát từ thực tế tình hình nhân dân để xây dựng đường lối, chủ trương, chính sách đúng, phù hợp với lợi ích và nguyện vọng của nhân dân.

Công tác dân vận phải luôn linh hoạt, sáng tạo trong việc tổ chức, tập hợp nhân dân vào các hình thức hoạt động thích hợp với từng đối tượng; phải gắn chặt với công tác xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền nhà nước nhằm tạo thế vững chắc, phát triển hoạt động dân vận gắn với hoạt động xây dựng, phát triển Đảng và hệ thống chính quyền trong sạch, vững mạnh. Đồng thời, kịp thời biểu dương, khen thưởng những tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc; nghiêm khắc phê bình, kỷ luật những tổ chức, cá nhân thiếu tinh thần trách nhiệm, vi phạm công tác dân vận của Đảng.

Căn cứ nhiệm vụ chính trị của Đảng và Nhà nước, sự chuyển dịch cơ cấu xã hội, giai cấp để xác định các chính sách cụ thể đối với từng giai cấp, tầng lớp xã hội, tạo được động lực mới thúc đẩy phong trào cách mạng. 

Những vấn đề cần bổ sung để phù hợp với tình hình mới 

1- Bối cảnh mới của công tác dân vận hiện nay

Công tác dân vận của Đảng ta luôn chiếm một vị trí quan trọng, thậm chí quyết định đến sự thành bại của cách mạng. Công tác dân vận vừa là tiền đề, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Công tác dân vận thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế cũng đứng trước những khó khăn và yêu cầu mới. Đó là:

- Đất nước đẩy nhanh phát triển kinh tế sẽ có những vấn đề xã hội nảy sinh; tác động của mặt trái kinh tế thị trường tạo ra nhiều tiêu cực và mâu thuẫn; phát huy dân chủ trong nhân dân cũng đặt ra nhiều yêu cầu mới đối với việc lãnh đạo, quản lý đất nước.

- Vấn đề tôn giáo và dân tộc dễ nảy sinh phức tạp, những vấn đề bức xúc trong nhân dân có thể diễn biến nhanh.

- Năng lực của cán bộ, đảng viên, công chức còn không ít hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu, đòi hỏi của thực tiễn.

Từ những kết quả, thành tích đã đạt được và những tồn tại, yếu kém của công tác dân vận trong quá trình triển khai thực hiện Nghị quyết số 8(B) có thể rút ra một số điểm sau:

- Ban Dân vận các cấp cần chủ động nắm bắt tình hình phát triển kinh tế - xã hội và mọi diễn biến tư tưởng trong quần chúng nhân dân; dự báo những vấn đề nảy sinh, lựa chọn vấn đề tham mưu cho chỉ đạo của cấp ủy; tập trung chỉ đạo các chương trình trọng điểm; thu hút nhiều lực lượng thực hiện công tác dân vận của Đảng.

- Phát huy dân chủ, cổ vũ những nhân tố mới và phong trào thi đua của các tầng lớp nhân dân; giải quyết kịp thời những vấn đề bức xúc của nhân dân, tạo môi trường ổn định và động lực từ bên trong công tác dân vận của Đảng, làm thay đổi về chất của công tác dân vận, củng cố mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân.

- Củng cố, kiện toàn tổ chức hệ thống dân vận các cấp; đầu tư cho công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ về năng lực nghiên cứu chuyên môn và trình độ tham mưu của các ban dân vận. Thông qua hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể để phát huy sức mạnh đại đoàn kết dân tộc, nhân rộng các hình thức tập hợp quần chúng và các phương tiện vận động quần chúng nhân dân, trao đổi hoạt động của các địa phương và tổ chức quần chúng.

2- Nội dung và yêu cầu đổi mới công tác dân vận trong thời kỳ mới

Công tác dân vận của Đảng ta thời gian qua với những thành tựu đạt được cùng những bất cập, yếu kém cần khắc phục đang đặt ra yêu cầu cấp thiết, đó là tiếp tục đổi mới một cách căn bản hơn nữa việc quán triệt và triển khai có hiệu quả quan điểm dân vận của Đảng vào cuộc sống. Nhiều vấn đề bức xúc của nhân dân cần được quan tâm nghiên cứu cả về lý luận lẫn thực tiễn, để từ đó đề ra những giải pháp hữu hiệu nhằm tiếp tục phát huy bản chất tốt đẹp của Đảng ta trong công tác dân vận trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Tiếp tục đổi mới nội dung, phương thức triển khai công tác dân vận phù hợp với tình hình mới là một đòi hỏi tất yếu của Đảng và Nhà nước ta hiện nay. 

Một là, tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo và đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng về công tác dân vận. Đổi mới công tác dân vận theo hướng dân chủ, công bằng trong hệ thống chính trị và trong toàn xã hội là rất cần thiết và cấp bách hiện nay, nhất là dân chủ, bình đẳng giữa các giai tầng, dân tộc, tôn giáo, bình đẳng giới,...

Hai là, xây dựng mô hình tổ chức dân vận trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Sự chuyển đổi cơ chế quản lý kinh tế đã dẫn đến sự chuyển đổi về tư duy và cách làm ăn của người dân. Tình trạng đông đảo người nông dân từ nông thôn ra thành thị làm ăn sinh sống không thuộc tổ chức nào quản lý là một thực tế, trong khi công tác dân vận ở đây gần như bị bỏ trống. Ai là người quản lý họ và quản lý họ như thế nào? Các tổ chức dân vận phải làm gì để mỗi người dân thực hiện đúng tư cách của người công dân?

Ba là, nâng cao năng lực và chất lượng công tác của đội ngũ cán bộ làm công tác dân vận, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số (nơi không có tổ chức đoàn thanh niên, hội phụ nữ, công đoàn,...). Quan tâm và đẩy mạnh xây dựng lực lượng cốt cán ở cơ sở, phát huy vai trò của những người có uy tín trong các dân tộc, tôn giáo, các nhà khoa học, kinh doanh, quản lý.

Bốn là, tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể, các hội; đổi mới công tác dân vận của các tổ chức làm công tác dân vận của Đảng (như tổ chức đảng, chính quyền, đoàn thể) trong hệ thống chính trị: Đổi mới công tác dân vận trong việc xây dựng các chủ trương, đường lối, chính sách,...(của các tổ chức đảng); trong việc thực thi đường lối, chính sách,... (của các tổ chức nhà nước); trong việc tham gia quản lý nhà nước và thực hiện quyền giám sát của nhân dân (của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội) nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới và hội nhập quốc tế. Đẩy mạnh phong trào thi đua và giới thiệu nhân tố mới từ phong trào thi đua yêu nước của các tầng lớp nhân dân, các đoàn thể. Nâng cao về chất việc tiếp tục đẩy mạnh học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh.

Năm là, công tác dân vận phải hướng mạnh về cơ sở, bám sát địa bàn, bám dân, tăng cường đối thoại trực tiếp với nhân dân; tham gia cùng với chính quyền giải quyết những nguyện vọng chính đáng, hợp pháp của nhân dân về các vấn đề có ảnh hưởng, liên quan trực tiếp đến đời sống, việc làm, thu nhập của nhân dân.

Công tác dân vận phải phù hợp với vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ, nhất là đặc thù của mỗi lĩnh vực. Đối với mỗi đối tượng khác nhau đòi hỏi phương thức đổi mới công tác dân vận cũng phải khác nhau. Ví dụ: Công tác dân vận của chính quyền trong đền bù, giải phóng mặt bằng đối với người nông dân thuộc diện thu hồi đất cần phải đổi mới như thế nào để lấy lại niềm tin trong nông dân? 

Các đoàn thể phải coi trọng công tác vận động, tập hợp quần chúng công nhân trong các doanh nghiệp, khu công nghiệp, khu chế xuất.

Công tác dân tộc thuộc phạm trù công tác dân vận. Do vậy, ban dân vận các cấp cần chủ động phối hợp nghiên cứu, nắm bắt tình hình đồng bào các dân tộc, tham mưu đề xuất chính sách (đất đai, phát triển kinh tế - xã hội, di dân, đào tạo cán bộ) và giải quyết tốt những vấn đề nảy sinh, nhằm thực hiện đại đoàn kết dân tộc, từng bước cải thiện, ổn định đời sống đồng bào các dân tộc.

Về nội dung này, thời gian qua, ban dân vận các cấp chưa có sự phối kết hợp chặt chẽ với Ủy ban Dân tộc và Miền núi, đây là vấn đề cần rút kinh nghiệm để thực hiện tốt hơn trong thời gian tới.

Sáu là, tăng cường công tác thông tin, báo cáo trao đổi kinh nghiệm với Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể; giữ vững mối quan hệ phối hợp trong nghiên cứu triển khai và sơ kết, tổng kết công tác, cải tiến phương pháp làm việc, chăm lo xây dựng củng cố cơ sở. Phối hợp kiểm tra, tham gia giải quyết một số vướng mắc của nhân dân. 

Bảy là, công tác dân vận phải bám sát tình hình thực tế, quán triệt và thực hiện tốt bốn nhiệm vụ trọng tâm của công tác dân vận hiện nay, gồm: 1- Tiếp tục nhận thức sâu sắc tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Lực lượng của dân rất to. Việc dân vận rất quan trọng. Dân vận kém thì việc gì cũng kém. Dân vận khéo thì việc gì cũng thành công”. Theo đó, công tác dân vận là điều kiện quan trọng bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng và củng cố, tăng cường mối quan hệ máu thịt giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân; 2- Công tác dân vận phải thực sự tham gia, đóng góp vào quá trình phát triển, đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tạo thêm việc làm, thực hiện xóa đói, giảm nghèo, bảo đảm an sinh xã hội, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân; 3- Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân trong công tác dân vận, tập hợp quần chúng. Tiếp tục đổi mới nội dung, phương thức công tác dân vận phù hợp với tình hình mới. Hướng mạnh về cơ sở, bám sát địa bàn, bám dân, tăng cường đối thoại trực tiếp với nhân dân; 4- Xác định rõ công tác dân vận là một nhiệm vụ đặc biệt quan trọng trong công tác xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể trong sạch, vững mạnh, có liên quan đến sự ổn định và phát triển bền vững của đất nước. Trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo các cấp ủy đảng phải nhạy bén, kiên quyết, sáng tạo, bám sát thực tiễn của đất nước, kịp thời đề ra các giải pháp phù hợp với tình hình mới, tạo sự đồng thuận, phát huy sức mạnh của cả hệ thống chính trị. Kiên quyết không bố trí những người không đủ năng lực, trình độ và không có uy tín làm công tác dân vận. 

Sự nghiệp cách mạng của đất nước do Đảng lãnh đạo đã giành được những thành tựu rất quan trọng, có ý nghĩa lịch sử, đòi hỏi công tác dân vận của cả hệ thống chính trị phải không ngừng đổi mới và nâng cao vai trò, vị thế trong đời sống xã hội. Tiếp tục vận dụng sáng tạo, hiệu quả những quan điểm chỉ đạo theo tinh thần Nghị quyết số 8(B) Ban Chấp hành Trung ương khóa VI, đồng thời tiếp tục đổi mới công tác quần chúng của các đoàn thể, Nhà nước và của Đảng; đẩy mạnh phong trào quần chúng hành động cách mạng thực hiện một số nhiệm vụ cấp bách của đất nước hiện nay để công tác dân vận của Đảng ngày càng có thêm nhiều kết quả và thành tích mới, góp phần củng cố vững chắc mối quan hệ máu thịt giữa Đảng với nhân dân, tăng cường và phát huy sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân tộc; thực hiện thật tốt lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Dân vận khéo thì việc gì cũng thành công”./.

---------------------------------------------------

(1) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 13