Chuyển đổi từ nền kinh tế “nâu” sang nền kinh tế “xanh”: Hành trình hướng tới kinh tế bền vững

Kinh tế nâu (Brown Economy) là một khái niệm dùng để chỉ mô hình phát triển kinh tế truyền thống, chủ yếu dựa vào việc khai thác và sử dụng các nguồn tài nguyên thiên nhiên không tái tạo được (như nhiên liệu hóa thạch), đi kèm với các hoạt động gây ô nhiễm và xả thải lớn vào môi trường. Mô hình kinh tế nâu đã gây ra nhiều tác động nghiêm trọng đến môi trường toàn cầu, và đây là lý do thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang một mô hình kinh tế xanh, bền vững hơn. Chuyển đổi từ kinh tế nâu sang kinh tế xanh không chỉ là một sự lựa chọn mà còn là một tất yếu và đang trở thành xu hướng chung của thế giới. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh nhiều nguồn tài nguyên đang dần cạn kiệt, môi trường đang bị suy thoái và ảnh hưởng của biến đổi khí hậu ngày càng trở nên nghiêm trọng. Thực tế là phần lớn các quốc gia đang phải đối mặt với những đe dọa nghiêm trọng về kinh tế - xã hội và hệ sinh thái, bao gồm cả an ninh lương thực, an ninh nước ngọt và các vấn đề liên quan đến ô nhiễm môi trường. Do đó, nếu không chuyển hướng phát triển sang mô hình kinh tế xanh, các quốc gia này sẽ phải đối mặt với việc đánh đổi một phần lớn lợi ích từ sự phát triển kinh tế để chịu các chi phí môi trường. Điều này sẽ làm giảm khả năng đạt được sự phát triển bền vững trong tương lai.

Trong những năm gần đây, Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) - cơ quan tiên phong về sáng kiến “kinh tế xanh” đã triển khai nhiều dự án nghiên cứu và thí điểm tại nhiều quốc gia, bao gồm cả Việt Nam. Đặc biệt, hơn 65 quốc gia đã bắt đầu quan tâm đến kinh tế xanh và phát triển các chiến lược liên quan, trong đó 48 quốc gia đã xây dựng lộ trình để phát triển kế hoạch quốc gia về tăng trưởng xanh. Nghiên cứu của Chương trình Môi trường Liên hợp quốc về thiết kế một hệ thống tài chính bền vững đã lập bản đồ về thực tiễn và tiềm năng để thúc đẩy sự liên kết này. Báo cáo toàn cầu của họ, “The Financial System We Need”, phản ánh một phân tích sâu sắc về thực tiễn ở hơn 15 quốc gia và nghiên cứu hợp tác qua các lĩnh vực và vấn đề then chốt như ngân hàng, bảo hiểm, đầu tư tổ chức và thị trường vốn, được thể hiện trong hơn 70 tài liệu làm việc. Các bản báo cáo mô tả một “cuộc cách mạng lặng lẽ” khi các yếu tố bền vững được đưa vào các quy tắc quản lý hệ thống tài chính. Phần lớn những đổi mới này đã diễn ra ở cấp độ quốc gia, tạo ra nền tảng cho các hình thức hợp tác quốc tế mới. Sự hội tụ của đổi mới cấp quốc gia với các khuôn khổ, mục tiêu và tham vọng quốc tế cung cấp cơ hội để tạo ra một con đường mới để thúc đẩy tài chính xanh theo nghĩa rộng nhất. Trong quá trình chuyển từ thiết kế sang thực hiện, nghiên cứu hỗ trợ việc mở rộng quy mô, mở rộng và trao đổi các lựa chọn chính sách, thúc đẩy các lĩnh vực nghiên cứu mới then chốt, và tiếp tục các hoạt động tham gia cấp quốc gia, khu vực và quốc tế để đưa tính bền vững vào cấu trúc tài chính. Chuyển đổi sang kinh tế xanh không chỉ là để tránh những hậu quả của kinh tế nâu, mà còn là để thích ứng với những biến đổi trong kinh tế thế giới trong giai đoạn mới.

Quá trình chuyển đổi sang kinh tế xanh ở Việt Nam đang diễn ra với những tiến triển đáng kể, mặc dù vẫn còn nhiều thách thức cần giải quyết. Ngày 1-10-2021, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quyết định số 1658/QĐ-TTg “Phê duyệt chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2050”, trong đó xác định rõ mục tiêu tổng quan tăng trưởng xanh góp phần thúc đẩy cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng, nhằm đạt được thịnh vượng về kinh tế, bền vững về môi trường và công bằng về xã hội; hướng tới nền kinh tế xanh, trung hòa carbon và đóng góp vào mục tiêu hạn chế sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu; và đồng thời, cũng xác định rõ nhiệm vụ và giải pháp để thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế xanh. Ngoài ra, Chính phủ đang xây dựng các chính sách, chương trình và kế hoạch để đẩy mạnh chuyển đổi sang các ngành kinh tế xanh như năng lượng tái tạo, nông nghiệp bền vững, phát triển kinh tế tuần hoàn.

Thành công bước đầu trong quá trình chuyển đổi từ “nâu” sang “xanh” của Ninh Bình

Trải qua hơn 30 năm tái lập tỉnh, Đảng bộ và nhân dân tỉnh Ninh Bình đã phát huy truyền thống đoàn kết, quyết tâm, đồng lòng, vượt qua mọi khó khăn, thách thức, nỗ lực phấn đấu và đã đạt được nhiều thành tựu. Từ một tỉnh thuần nông, quy mô nhỏ và tốc độ tăng trưởng chậm, chưa vững chắc và mang nặng tính chất tự cung, tự cấp với nền nông nghiệp lạc hậu; công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp nhỏ lẻ, phát triển manh mún; thương mại, dịch vụ chậm phát triển, đến nay tỉnh Ninh Bình đã có bước phát triển vượt bậc.

Với tinh thần đổi mới, dám nghĩ, dám làm, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Ninh Bình các thời kỳ đã sớm nhận diện được tiềm năng, lợi thế riêng có, cơ hội, thách thức ở từng giai đoạn cụ thể; tập trung ý chí, quyết tâm triển khai những đột phá chiến lược để giải quyết các mâu thuẫn nội tại, chuyển đổi mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại phương thức phát triển từ "nâu" sang "xanh", khơi thông và sử dụng hiệu quả các nguồn lực thúc đẩy phát triển bền vững kinh tế - xã hội của tỉnh.

Qua các nhiệm kỳ đại hội, Đảng bộ tỉnh đã lựa chọn quan điểm phát triển, dần định hình hướng đi, lĩnh vực ưu tiên, vừa có tính kế thừa, vừa có tính đột phá nhằm phát huy tối đa tiềm năng, thế mạnh của địa phương, thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế, trọng tâm là tăng tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ, tạo nên những bước chuyển biến mạnh mẽ về kinh tế - xã hội của tỉnh.

Với những chủ trương đúng đắn, mặc dù trong những năm qua, tình hình kinh tế - xã hội của tỉnh gặp rất nhiều khó khăn do ảnh hưởng của hậu đại dịch COVID-19 và diễn biến bất thường của tình hình thế giới, nhưng kinh tế của tỉnh tiếp tục đạt được mức tăng trưởng khá. Tình hình kinh tế - xã hội của tỉnh đạt nhiều kết quả tích cực và toàn diện, cơ bản hoàn thành được mục tiêu tổng quát đề ra, đạt và vượt mức 12/15 chỉ tiêu chủ yếu (trong đó có 10 chỉ tiêu hoàn thành vượt mức). Tổng sản phẩm xã hội (GRDP) trên địa bàn toàn tỉnh năm 2023 (theo giá so sánh năm 2010) ước đạt 53.389,8 tỷ đồng, tăng 7,27% so với năm 2022. Trong đó, giá trị tăng thêm khu vực I (nông, lâm nghiệp và thủy sản) ước đạt 4.693,9 tỷ đồng, tăng 2,86%; khu vực II (công nghiệp - xây dựng) ước đạt 18.969,3 tỷ đồng, tăng 2,95% (riêng công nghiệp ước đạt 14.404,8 tỷ đồng, tăng 1,51%); khu vực III (dịch vụ) ước đạt 20.402,2 tỷ đồng, tăng 13,23%, thuế sản phẩm trừ trợ cấp sản phẩm 9.324,4 tỷ đồng, tăng 6,38%.

Một trong những mục tiêu mà tỉnh Ninh Bình đặt ra khi thực hiện chuyển đổi phương thức phát triển từ “nâu” sang “xanh” là giảm và chuyển từ công nghiệp vật liệu sang hướng mạnh sang lĩnh vực du lịch, dịch vụ, cùng với đó là đẩy mạnh thu hút đầu tư lĩnh vực công nghiệp xanh, công nghiệp sạch, công nghiệp chế biến, chế tạo.

Từ năm 2001 đến nay, Tỉnh ủy Ninh Bình đã ban hành 4 nghị quyết chuyên đề về phát triển du lịch: Nghị quyết số 03-NQ/TU năm 2001 về phát triển du lịch đến năm 2010; Nghị quyết số 15-NQ/TU, ngày 13-7-2009 “Về phát triển du lịch đến năm 2020, định hướng đến năm 2030”; Nghị quyết số 02-NQ/TU, ngày 17-8-2016 “Về bảo tồn, phát huy giá trị Di sản thế giới quần thể danh thắng Tràng An trong phát triển du lịch giai đoạn 2016 - 2020”. Gần đây nhất là Nghị quyết số 07-NQ/TU, ngày 29-10-2021 “Về phát triển du lịch Ninh Bình giai đoạn 2021 - 2030, định hướng đến 2045” nhằm cụ thể hóa Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh lần thứ XXII (nhiệm kỳ 2020 - 2025), trong đó xác định bước chuyển chiến lược phát triển từ "chiều rộng" sang "chiều sâu", chú trọng nâng cao chất lượng sản phẩm dịch vụ du lịch theo hướng chuyên nghiệp nhằm phát triển tỉnh Ninh Bình trở thành trung tâm du lịch của vùng và cả nước, hướng tới đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn. Việc ban hành các chính sách, cơ chế đúng và trúng là yếu tố mang tính then chốt, tạo cơ sở pháp lý để tỉnh Ninh Bình khuyến khích và huy động các nguồn lực tham gia phát triển du lịch. Nhiều dự án phát triển du lịch sinh thái, dịch vụ du lịch, hình thành nhiều khu du lịch lớn, mang tầm quốc tế.

Theo thống kê của Sở Du lịch tỉnh Ninh Bình, tính đến ngày 30-6-2023, toàn tỉnh có 811 cơ sở kinh doanh dịch vụ lưu trú du lịch với 10.339 phòng nghỉ, trong đó: 146 khách sạn, chiếm 18% tổng số cơ sở lưu trú; 332 nhà nghỉ chiếm 40,9% tổng số cơ sở lưu trú; 333 nhà ở có phòng cho khách du lịch thuê (homestay), chiếm 41% tổng số cơ sở lưu trú du lịch trên địa bàn tỉnh... Nhờ vậy, năm 2023, toàn tỉnh đã đón gần 6,6 triệu lượt khách, gấp hơn 1,7 lần so với năm 2022 và đạt 123,33% so với kế hoạch đề ra. Trong đó, lượng khách đến cơ sở lưu trú đạt trên 1,3 triệu lượt, gấp hơn 1,5 lần; số ngày khách lưu trú ước đạt trên 1,8 triệu ngày, gấp hơn 1,5 lần so với năm 2022. Doanh thu cả năm đạt trên 6.500 tỷ đồng, gấp hơn 2 lần so với năm 2022 và đạt 156,5% so với kế hoạch năm. Kết cấu hạ tầng giao thông ở tỉnh Ninh Bình đã có những thay đổi, điều này gián tiếp hỗ trợ ngành du lịch bằng cách cải thiện khả năng tiếp cận các dịch vụ và điểm đến.

Không chỉ chú trọng đến phát triển mạnh mẽ, đổi mới dịch vụ, du lịch, những năm qua, Ninh Bình còn chuẩn bị sẵn kết cấu hạ tầng, đẩy mạnh cải cách hành chính, lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm, tổ chức nhiều, đa dạng hình thức xúc tiến, kêu gọi đầu tư ở trong nước, quốc tế vào những lĩnh vực công nghiệp xanh, công nghiệp sạch, công nghiệp chế biến, chế tạo.

Đến hết năm 2023, tỉnh Ninh Bình đã có 7 khu công nghiệp (KCN), với tổng diện tích 1.472ha. Trong đó, 5 KCN đã được thành lập đi vào hoạt động ổn định và cơ bản được lấp đầy. Sự phát triển của các KCN đã trở thành đòn bẩy, động lực để đẩy mạnh công tác thu hút đầu tư của tỉnh. Các dự án đầu tư vào KCN tỉnh Ninh Bình phần lớn là các dự án có quy mô lớn. Các chỉ số về tốc độ lấp đầy, chất lượng các dự án, tính khả thi và hiệu quả của các dự án KCN ở mức khá so với các KCN trong khu vực và cả nước. Hiện nay, tổng số dự án đầu tư còn hiệu lực ở các KCN trên địa bàn tỉnh Ninh Bình là 122 dự án, với tổng vốn đăng ký trên 65.485 tỉ đồng. Trong đó, có 33 dự án FDI, với tổng số vốn đăng ký trên 635 triệu USD. Năm 2023, doanh thu của các doanh nghiệp trong các KCN trên địa bàn tỉnh Ninh Bình đạt 61.787 tỉ đồng, giá trị kim ngạch xuất khẩu đạt 1.352 triệu USD, nộp ngân sách đạt 13.242 tỉ đồng và đang tạo việc làm cho 36.385 lao động.

Để có được kết quả nêu trên, thời gian qua tỉnh Ninh Bình đã triển khai quản lý, khai thác hợp lý, phát huy hiệu quả các khu công nghiệp, cụm công nghiệp hiện có; ưu tiên thu hút các dự án có công nghệ cao, công nghệ sạch thuộc các lĩnh vực điện tử, điện lạnh, công nghệ thông tin…; nghiên cứu xây dựng khu công nghiệp sinh thái, áp dụng công nghệ xanh, sạch vào sản xuất. Đặc biệt, Ninh Bình hướng tới phát triển du lịch xanh, bền vững, gắn với việc bảo vệ, phát triển tài nguyên du lịch, bảo vệ môi trường, giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc, ưu tiên phát triển các dự án xanh, thân thiện với môi trường, không tiếp nhận các dự án thuộc ngành nghề có nguy cơ gây ô nhiễm như các nhà máy sản xuất xi-măng, vật liệu xây dựng. Tăng cường đầu tư cho bảo vệ môi trường; huy động sức mạnh của doanh nghiệp, cộng đồng trong tham gia bảo vệ môi trường; kêu gọi các nguồn lực bên ngoài để hợp tác, hỗ trợ khắc phục, xử lý ô nhiễm môi trường; đầu tư trang thiết bị quan trắc, máy móc, phương tiện để cảnh báo sự cố; đào tạo, tập huấn, nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý môi trường. Ngoài ra, tăng cường tổ chức thanh tra, kiểm tra về bảo vệ môi trường đối với các khu công nghiệp, cụm công nghiệp; tuyên truyền, phổ biến kiến thức để người dân giám sát chặt chẽ và thông báo kịp thời cho cơ quan chức năng về các hành vi xâm hại đến môi trường, hạn chế việc phá vỡ cảnh quan môi trường, tác động đến các khu du lịch nổi tiếng của Ninh Bình, cũng như ảnh hưởng đến đời sống nhân dân.

Ngày 4-3-2024, Chính phủ ra Quyết định số 218/QĐ-TTg “Về việc phê duyệt quy hoạch tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050”. Với quan điểm phát triển là: Kiên định theo hướng “xanh, bền vững và hài hòa”; lấy du lịch và công nghiệp văn hóa làm mũi nhọn, công nghiệp cơ khí ô-tô hiện đại làm động lực cho phát triển các ngành công nghiệp công nghệ cao; khởi nghiệp đổi mới sáng tạo làm đột phá; nông nghiệp sinh thái, đa giá trị làm trụ đỡ; phát triển hệ thống hạ tầng kinh tế - xã hội đồng bộ, hiện đại; tăng trưởng kinh tế luôn gắn với phát triển hài hòa văn hóa - xã hội, bảo đảm công bằng và tiến bộ xã hội, bảo vệ môi trường sinh thái; coi trọng phát triển văn hóa; tăng cường liên kết vùng và mở rộng hợp tác quốc tế.

Với cách làm sáng tạo, không ngừng đổi mới, chủ động chuyển đổi phương thức phát triển từ “nâu” sang “xanh” theo cách riêng của mình, Ninh Bình sẽ sớm đạt được những mục tiêu đã đề ra, trở thành thành phố trực thuộc Trung ương trước năm 2035./.