“Mối quan hệ tương lai giữa Vương quốc Anh và EU”

Chưa đầy 9 tháng trước khi nước Anh chính thức rời khỏi Liên minh châu Âu (EU), vượt qua vô vàn trở ngại với một nội các đầy chia rẽ về con đường đưa Anh rời khối một cách thuận lợi nhất, chính phủ của Thủ tướng T. May đã công bố văn bản Sách Trắng Brexit. Nội dung xuyên suốt văn bản mang tên “Mối quan hệ tương lai giữa Vương quốc Anh và EU” này là những đề xuất thể hiện lập trường đàm phán của Chính phủ Anh về một tương lai quan hệ kinh tế và an ninh với EU thời hậu Brexit. Kế hoạch đã báo trước một “thỏa thuận hợp tác” chung với EU thông qua các thỏa thuận trên nhiều lĩnh vực từ năng lượng và hàng không tới thương mại và chia sẻ dữ liệu an ninh.

Sách Trắng Brexit tập hợp những đề xuất được Chính phủ Anh đưa ra với kỳ vọng thiết lập nền tảng cho mối quan hệ trong tương lai giữa Anh và EU trong mọi lĩnh vực, trong đó tập trung vào quan hệ thương mại và hợp tác với EU trong những năm tới, với đề xuất trọng tâm là kế hoạch xây dựng một khu vực thương mại tự do về hàng hóa cùng EU, bất chấp sự phản đối mạnh mẽ từ ngay trong nội bộ đảng Bảo thủ cầm quyền tại Anh. Văn bản thể hiện mong muốn của Chính phủ Anh trong việc duy trì quan hệ gần gũi với EU sau Brexit, với việc tiếp tục tham gia vào các cơ quan của khối này trong những lĩnh vực hóa chất, hàng không và y tế…

Nội dung cụ thể của Sách Trắng này bao gồm các đề xuất chính sau thể hiện lập trường đàm phán của Chính phủ Anh, đó là: Anh sẽ duy trì một “bộ quy định chung” với tất cả hàng hóa trong thương mại với EU, bao gồm các sản phẩm nông nghiệp; Một hiệp định sẽ được ký để bảo đảm Anh cam kết tiếp tục “tuân thủ hài hòa” những quy định của EU - tránh sự ngăn trở trên biên giới giữa Anh và EU, bao gồm biên giới Bắc Ireland; Quốc hội Anh có quyền giám sát chính sách thương mại của Anh và có khả năng quyết định điều chỉnh việc Anh áp dụng các quy định của EU; Tòa án Công lý châu Âu (ECJ) sẽ không còn thẩm quyền tại Anh, nhưng các tòa án của Anh sẽ phải “lưu ý” đến phán quyết của ECJ trong các lĩnh vực mà Anh tuân thủ hoàn toàn quy định của EU; Biên giới giữa Anh và EU sẽ được xem như một “lãnh thổ hải quan hỗn hợp”; Việc đi lại tự do giữa Anh và EU sẽ chấm dứt, mặc dù Sách Trắng Brexit của Thủ tướng Anh T. May cũng thể hiện sự “xuống thang” khi đề xuất cho phép người lao động từ EU sang Anh mà không cần visa để đảm nhiệm những công việc “tạm thời”. Một nội dung khác được lưu ý trong Sách Trắng là Chính phủ Anh từ bỏ các kế hoạch duy trì quan hệ gần gũi trong lĩnh vực dịch vụ tài chính với EU, đồng nghĩa với việc Anh sẽ gặp nhiều hạn chế hơn trong việc tiếp cận các thị trường dịch vụ tài chính của châu Âu để đổi lấy sự linh hoạt và tự chủ trong vấn đề này.

Còn nhiều điểm bất đồng

Văn bản Sách trắng Brexit được Chính phủ Anh đưa ra trong bối cảnh một số nghị sĩ của đảng Bảo thủ đang gia tăng áp lực đòi bà T. May phải từ bỏ kế hoạch Brexit nói trên, sau khi hai nhân vật hàng đầu trong nội các là cựu Ngoại trưởng B. Johnson và cựu Bộ trưởng Brexit D. Davis cùng với một số thành viên chính phủ cấp thấp khác cũng từ chức để phản đối kế hoạch mà họ gọi là “sự phản bội” đối với mong muốn Brexit của cử tri Anh. Những nghị sĩ đảng Bảo thủ ủng hộ Brexit “cứng” cho rằng Sách Trắng Brexit, được cụ thể hóa từ kế hoạch do Nội các của bà T. May thông qua ngày 06-7 tại Chequers, sẽ ràng buộc Anh với EU “vô thời hạn” và ngăn cản Anh ký các hiệp định thương mại tự do mới với các đối tác trên toàn cầu. Trong động thái thể hiện sự phản đối của mình đối với nội các và Thủ tướng T. May, người đứng đầu nhóm nghị sĩ Bảo thủ Jacop Rees-Mogg cùng các đồng minh đã đưa ra một loạt sửa đổi đối với dự luật hải quan và thương mại do chính phủ đệ trình, làm gia tăng khả năng dự luật này có thể bị bác bỏ tại Hạ viện vào đầu tuần tới.

Đáp trả những lời chỉ trích, phát biểu trên truyền hình Anh ngày 12-7, tân Bộ trưởng Brexit Anh D. Raab khẳng định, Sách Trắng Brexit vừa công bố thể hiện tôn trọng nguyện vọng của cử tri Anh trong cuộc trưng cầu dân ý năm 2016, đồng thời cũng xem xét và giải quyết nhu cầu của các doanh nghiệp. Ông D. Raab cho rằng, Sách Trắng Brexit là “khả thi, mạnh dạn và tham vọng, nhưng cũng rất thực tế” khi bảo đảm sự cân bằng cần thiết giữa duy trì các thỏa thuận hiện có với EU trong khi cũng “giải phóng nước Anh” vì “xứ sở sương mù” sẽ giành lại quyền ấn định mức thuế quan, kiểm soát hoàn toàn ngành dịch vụ, kiểm soát biên giới và tự do xây dựng các thỏa thuận thương mại tự do.

Những chia rẽ nghiêm trọng trong nội bộ đảng Bảo thủ về kế hoạch Brexit đã khiến tỷ lệ ủng hộ đảng này tiếp tục giảm đi. Theo một kết quả thăm dò dư luận được công bố trong ngày 12-7, Công đảng đối lập của ông J. Corbyn đã giành được tỷ lệ ủng hộ 39% so với tỷ lệ 37% của đảng Bảo thủ, đánh dấu lần đầu tiên Công đảng vượt lên trước đảng Bảo thủ trong các cuộc thăm dò dư luận từ tháng 4-2018 đến nay.

Rõ ràng, với những điểm đưa ra, Sách Trắng có những điểm không như mong đợi. Dịch vụ tài chính là một trong những điều khoản được giới doanh nghiệp tại quốc gia này mong đợi vì Brexit đồng nghĩa với việc vị trí trung tâm tài chính thế giới của thủ đô London có thể bị lung lay. Kế hoạch nêu rõ những công ty thuộc trung tâm tài chính London sẽ mất quyền được hoạt động tự do trên toàn EU, như vậy, Anh sẽ gặp nhiều hạn chế hơn trong việc tiếp cận các thị trường dịch vụ tài chính của châu Âu để đổi lấy sự linh hoạt và tự chủ trong vấn đề này.

Anh sẽ chấm dứt việc di chuyển tự do vào quốc gia này với những công dân EU và Quốc hội sẽ quyết định các luật nhập cư trong tương lai. Đáng chú ý, đề xuất này có một số ngoại lệ cho phép thiết lập các “thỏa thuận linh động” với EU. Về an ninh, Anh muốn xây dựng hiệp ước mới về an ninh nội bộ, trong đó có tiếp tục chia sẻ dữ liệu về an ninh cũng như hành khách hàng không với EU. Kế hoạch này vốn đã được Nội các Anh thông qua tại Chequers hồi tuần trước. Thủ tướng T. May khẳng định kế hoạch nhằm giữ mối quan hệ kinh tế thân thiết với EU là “nguyên tắc và thực dụng”, cho phép Anh tuân thủ các quy định của EU về hàng hóa để bảo vệ thương mại song phương và tránh những thủ tục biên giới giữa Bắc Ireland và CH Ireland, song vẫn cho phép Anh kiểm soát dòng người nhập cư và ký kết những thỏa thuận thương mại mới với các quốc gia ngoài khối trong đó có cả các thỏa thuận về dịch vụ. Nhưng với những người ủng hộ một Brexit cứng, thì văn bản này là một sự “bội ước”. Ngay sau khi Thủ tướng T. May tuyên bố kế hoạch này đã được nội các ủng hộ, cơn chấn động chính trị đã lập tức kéo đến khi hai bộ trưởng quan trọng trong nội các từ chức để phản đối, gồm cựu Ngoại trưởng B. Johnson và cựu Bộ trưởng phụ trách Brexit D. Davis, vốn là hai “lão tướng” đã đồng hành cùng bà T. May từ khi bà mới lên “chèo lái” con thuyền đưa Anh vượt “cơn sóng dữ” mang tên Brexit. Ông B. Johnson, một người xuất thân từ nhóm ủng hộ Brexit, khẳng định kế hoạch mới đã “giết chết” giấc mơ về một cuộc chia tay dứt khoát.

Trong giới doanh nghiệp, kế hoạch dù nhận được sự ủng hộ của một số nhóm vì có những đề xuất bảo vệ thương mại hàng hóa và duy trì gắn kết kinh tế với EU, nhưng các đại diện của Trung tâm tài chính London lại cảnh báo đây là những cơn gió đầu của một trận bão tố có thể “làm tan hoang” lĩnh vực được coi là quan trọng nhất tại quốc gia này. Đề xuất “chia cắt” ngành dịch vụ tài chính Anh và thị trường EU được coi như đòn giáng mạnh vào ngành tài chính, vốn là điểm nhấn quan trọng chiếm tới 80% tỷ trọng kinh tế của Anh và những ngành dịch vụ liên quan là nơi làm việc của 2,2 triệu người lao động quốc gia này. Giám đốc chính sách của City of London Corperation, C. McGuinness lý giải một cách đơn giản rằng, việc nới lỏng quan hệ với EU sẽ khiến ngành tài chính và các dịch vụ liên quan không thể tạo ra nhiều việc làm, thuế và hỗ trợ tăng trưởng toàn quốc mạnh như trước đây.

Về phía đối tác đàm phán EU, bất chấp những lời trấn an của tân Bộ trưởng phụ trách Brexit D. Raab rằng kế hoạch này kéo thỏa thuận với Brussels “vào tầm với”, Trưởng đoàn đàm phán của EU M. Barnier chỉ nói một cách thận trọng rằng, “sẽ phân tích các đề xuất”. Một số nhà ngoại giao châu Âu dù hoan nghênh việc Anh cuối cùng cũng đưa ra đề nghị rõ ràng hơn, song cho rằng, “chặng đường phía trước còn rất dài” và Chính phủ Anh cần phải làm rất nhiều việc. Chính phủ CH Ireland, một trong những nhân tố quyết định trên bàn đàm phán Brexit, bởi đây là quốc gia EU có đường biên giới đất liền duy nhất với Anh, bày tỏ hy vọng kế hoạch của Thủ tướng T. May sẽ tạo đà cho các hoạt động đàm phán để Anh và EU có thể đạt thỏa thuận vào tháng 10 tới.

Giám đốc Viện cố vấn Anh trong một EU đổi khác A. Menon cho rằng, kế hoạch này cần được hoan nghênh vì đã đánh dấu nỗ lực của Chính phủ Anh nhằm đẩy nhanh quá trình đàm phán, song đây chưa thể coi là một giải pháp vì khả năng EU chấp nhận là không chắc chắn. Trên thực tế, bà T. May đã tóm lược kế hoạch này với một số lãnh đạo châu Âu, trong đó có Chủ tịch Hội đồng châu Âu D. Tusk và Thủ tướng Đức A. Merkel. Sau đó, EU liên tục cảnh báo sẽ không chấp thuận việc Anh “kén cá chọn canh” trong cách tiếp cận với thị trường chung châu Âu và những nguyên tắc tự do của EU trong các lĩnh vực gồm di chuyển trong châu Âu, về huy động vốn, giao thương hàng hóa và dịch vụ. Chuyên gia E. Consterdine ở Đại học Sussex nhìn nhận những đề xuất về tự do đi lại chỉ đơn thuần là những ngôn từ quen thuộc thể hiện lập trường đã được khẳng định từ lâu và Chính phủ Anh sẽ còn phải làm rất nhiều việc để có thể cho ra một kế hoạch cụ thể với con số cụ thể. Riêng với điều khoản về thương mại hàng hóa được cho là giúp Anh tránh thiết lập một biên giới cứng với CH Ireland, chuyên gia F. Cochrane từ Đại học Kent cho rằng, chỉ riêng thương mại hàng hóa chưa thể giúp Anh tránh được vấn đề nhạy cảm này, mà cả những vấn đề liên quan tới trao đổi dịch vụ hay công nghệ cũng sẽ cần giải pháp cụ thể.

Chặng đường phía trước không hề dễ dàng khi bà T. May còn phải trình kế hoạch này lên Quốc hội bỏ phiếu, trong bối cảnh ngay cả trong nội bộ đảng Bảo thủ cầm quyền cũng ngày càng nhiều tiếng nói phản đối, còn Công đảng đối lập thì gọi đây là một “cơn ác mộng”. Nhiệm vụ vừa đàm phán Brexit, vừa hàn gắn một chính phủ đầy chia rẽ được đánh giá là thách thức với nhà lãnh đạo này. Và đây là điều bất biến duy nhất sau khi Chính phủ Anh công bố Sách Trắng Brexit./.