Ở Việt Nam, đất đai là nguồn sản xuất và sinh kế của hàng triệu người, luôn được quan tâm đặc biệt, nhất là trong thời kỳ chuyển đổi từ hệ thống kinh tế kế hoạch hóa sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước. Đây cũng là một nguồn lực với nguồn cung hữu hạn và là đối tượng gắn với nhiều cải cách trong những thập niên trước. Đồng thời, nhu cầu về đất phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước cũng như bảo vệ quyền lợi của các hộ nông dân nhỏ và những người sử dụng đất khác đang đặt ra nhiều vấn đề mới, trong đó có công khai thông tin đất đai.

Theo Báo cáo, việc thông tin công khai đất đai tại Việt Nam đã được cải thiện, nhưng thực tế vẫn chưa đầy đủ so với yêu cầu của luật pháp. Nghiên cứu Công khai thông tin đất đai cho thấy, những cải cách trong vài thập niên qua đã giúp cải thiện tình hình công khai thông tin đất đai liên quan đến các vấn đề đất đai, tuy nhiên, ở một vài nơi, công chức có trách nhiệm vẫn không cung cấp thông tin theo quy định của pháp luật.

Báo cáo sử dụng phương pháp tiếp cận mới là đo lường mức độ công khai thông tin thực tế qua quan sát trực tiếp trên trang mạng và tại trụ sở các cơ quan chính quyền. Chỉ số tiếp cận thông tin đất đai trực tuyến và chỉ số tiếp cận thông tin đất đai tại trụ sở ở cấp tỉnh đã được xây dựng cho toàn bộ 63 tỉnh, thành phố.

So với năm 2010, công khai thông tin đất đai đã từng bước được cải thiện ở nhiều khía cạnh khác nhau. Nhiều thông tin được công khai hơn, việc tiếp cận cũng dễ dàng hơn. Có thể thấy được sự cải thiện đó ở cả cấp tỉnh, huyện và xã, cũng như trên các trang mạng của tỉnh. Mặc dù những cải thiện này rất ấn tượng, thực trạng công khai thông tin đất đai vẫn còn chưa đầy đủ theo yêu cầu của pháp luật.

Do vậy, Báo cáo kiến nghị cần thể chế hóa quyền tiếp cận thông tin dưới hình thức một luật quy định nguyên tắc mọi thông tin là công khai trừ những thông tin nằm trong danh mục ngoại lệ. Bà V. Ka-oa nhận định: “Nâng cao minh bạch trong quản lý đất đai là một vấn đề then chốt tại Việt Nam nhằm sử dụng tài nguyên đất hiệu quả và bền vững hơn”.

Để tiến hành nghiên cứu, các chuyên gia đã kiểm tra tình hình công khai thông tin liên quan đến đất đai trên các trang mạng của 63 tỉnh, thành cũng như tại các cơ quan chức năng của từng tỉnh, 126 huyện và 321 xã vào cuối năm 2013 đầu năm 2014. Nghiên cứu cũng đưa ra một số khuyến nghị cho tất cả các địa phương được khảo sát về cách thức cải thiện tình hình công khai thông tin của mình và tất cả đều được chia sẻ những thực tiễn công khai thông tin tốt được áp dụng ở một số cơ quan hành chính để họ có thể học hỏi lẫn nhau. Ví dụ Thừa Thiên Huế có một Cổng thông tin đất đai riêng, hay Sở Quy hoạch - Kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh có một phòng riêng trưng bày các đồ án, bản đồ và mô hình quy hoạch đô thị. Bà Trần Thị Lan Hương, đồng tác giả của Báo cáo khẳng định: “Điều đó có nghĩa là mỗi tỉnh, huyện hay xã biết chính xác mình cần làm gì để nâng cao tính minh bạch”.

Về cơ bản, những khó khăn trong công khai thông tin gắn liền với thái độ, năng lực và công tác chỉ đạo của các cơ quan chức năng địa phương, ba yếu tố thường cộng hưởng lẫn nhau. Ông J. Ca-py, Trưởng đại diện DFID chia sẻ: “Chúng tôi hy vọng những khuyến nghị thiết thực của Báo cáo sẽ giúp các cơ quan trung ương và địa phương cải thiện tình hình tiếp cận thông tin của người dân trong quản lý đất đai”. Một khuôn khổ tốt hơn cho minh bạch với Luật tiếp cận thông tin có thể giúp cải thiện công khai và minh bạch thông qua việc thể chế hóa quyền tiếp cận thông tin.

Kết luận Lễ công bố, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Nguyễn Minh Hiển nói: “Báo cáo nghiên cứu này sẽ là nguồn tư liệu tham khảo đối với các cơ quan quản lý đất đai, giúp tăng cường việc công khai thông tin đất đai tại Việt Nam”./.