Nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực đầu tư công, tạo động lực cho tăng trưởng bứt phá kinh tế Thủ đô

Đầu tư công - nền tảng quan trọng góp phần phát triển Thủ đô

Đầu tư công là một trong những công cụ quản lý vĩ mô quan trọng nhất của Nhà nước, vừa góp phần bảo đảm mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, vừa giữ vai trò định hướng, dẫn dắt các nguồn vốn khác trong nền kinh tế. Hà Nội là trái tim của cả nước, trung tâm chính trị, hành chính quốc gia, đồng thời là đầu tàu kinh tế quan trọng nên vai trò của đầu tư công càng có ý nghĩa đặc biệt. Sử dụng hiệu quả vốn đầu tư công ở Thủ đô không chỉ phục vụ trực tiếp cho người dân mà còn có sức lan tỏa, ảnh hưởng tới cả vùng đồng bằng sông Hồng và rộng hơn là toàn bộ nền kinh tế Việt Nam.

Theo kế hoạch của Chính phủ, năm 2024 Hà Nội được giao kế hoạch đầu tư công 81.033 tỷ đồng. Đến hết tháng 1-2025, Hà Nội đã giải ngân được 66.931 tỷ đồng, đạt 86,7% kế hoạch năm 2024. Theo Tờ trình của Đảng ủy Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội, tổng kế hoạch đầu tư công năm 2025 của thành phố được Trung ương giao là hơn 87.130 tỷ đồng, tăng 13% so với năm 2024 và gấp hơn 2 lần so với kế hoạch năm 2021. Đây là mức tăng thể hiện rõ quyết tâm đầu tư phát triển hạ tầng đồng bộ, hiện đại, nhưng đồng thời cũng đặt ra thách thức không nhỏ về công tác tổ chức thực hiện, giải ngân và phân bổ vốn hiệu quả.

Tính đến ngày 20-4-2025, tỷ lệ giải ngân mới chỉ đạt 11,8%, thấp hơn nhiều so với yêu cầu, đặc biệt trong bối cảnh thành phố phải thực hiện hàng loạt nhiệm vụ lớn, như sắp xếp lại các đơn vị hành chính theo Kết luận 127-KL/TW, ngày 28-2-2025, của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, “Về triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị” và triển khai các dự án quy mô lớn sau khi đã giao kế hoạch vốn.

Theo số liệu từ thành phố Hà Nội, vốn đầu tư thực hiện từ nguồn ngân sách nhà nước do địa phương quản lý tháng 8-2025 ước tính đạt 8.857 tỷ đồng, tăng 5,1% so với thực hiện tháng trước và tăng 19,2% so với cùng kỳ năm 2024. Trong đó vốn ngân sách nhà nước cấp thành phố 3.906 tỷ đồng, tăng 2,1% và tăng 43,2%; vốn ngân sách nhà nước cấp xã 4.951 tỷ đồng, tăng 7,5% và tăng 5,3%.

Tính chung 8 tháng năm 2025, vốn đầu tư từ nguồn ngân sách nhà nước do địa phương quản lý thực hiện được 50,9 nghìn tỷ đồng, đạt 48,7% kế hoạch năm và tăng 33,2% so với cùng kỳ năm trước, trong đó: Vốn ngân sách nhà nước cấp thành phố 22,5 nghìn tỷ đồng, đạt 45,2% và tăng 53,7%; vốn ngân sách nhà nước cấp xã 28,4 nghìn tỷ đồng, đạt 51,8% và tăng 20,4%.

Một số dự án trọng điểm đang được thành phố đẩy nhanh tiến độ thực hiện. Điển hình, dự án cầu Tứ Liên khởi công ngày 19-5-2025 với mức đầu tư gần 20,2 nghìn tỷ đồng, gồm 3 dự án giải phóng mặt bằng và 1 dự án đầu tư xây dựng. Theo kế hoạch, dự án sẽ hoàn thành sau 2 năm xây dựng. Hiện nhà thầu đang tổ chức thi công 2 trụ tháp dây văng. Dự án Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá quy mô diện tích 13,8ha, với công suất xử lý 70.000m³/ngày đêm. Dự án được khởi công năm 2016, dự kiến hoàn thành năm 2027 với tổng mức đầu tư 11.197 tỷ đồng.

Bên cạnh đó, dự án đường vành đai 4 - Vùng Thủ đô thuộc nhóm dự án quan trọng quốc gia, đi qua 3 tỉnh, thành phố (Hà Nội, Hưng Yên và Bắc Ninh). Sau hơn 1 năm khởi công, đường Vành đai 4 - Vùng Thủ đô Hà Nội đang dần hình thành, đến nay đã giải ngân 19,1% kế hoạch vốn. Dự án đường Vành đai 1, đoạn Hoàng Cầu - Voi Phục (giai đoạn 1) có mức đầu tư hơn 7,2 nghìn tỷ đồng từ nguồn ngân sách thành phố, đến nay dự án đã giải ngân 51,9% kế hoạch vốn. Dự án cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 6 đoạn Ba La - Xuân Mai cải tạo 21,7km, đoạn nút giao Ba La phường Hà Đông đến xã Xuân Mai. Tổng vốn đầu tư 8,1 nghìn tỷ đồng từ nguồn ngân sách thành phố, trong đó trên 5,1 nghìn tỷ đồng giải phóng mặt bằng; 2,9 nghìn tỷ đồng chi phí xây dựng, mua sắm thiết bị. Đến nay dự án đã giải ngân 23,8% kế hoạch vốn.

Hiện nay, dự án tuyến đường cao tốc Đại lô ̣Thăng Long, đoạn nối từ Quốc lộ 21 đến cao tốc Hà Nội - Hòa Bình có tổng mức đầu tư toàn dự án 5,2 nghìn tỷ đồng, đã giải ngân 36,2% kế hoạch vốn. Dự án hệ thống xử lý nước thải Yên Xá thành phố Hà Nội có tổng mức đầu tư 11,2 nghìn tỷ đồng, trong đó 84,1% vốn vay ODA từ Chính phủ Nhật Bản. Dự án bao gồm một nhà máy xử lý nước thải với công suất 270 nghìn m³/ngày đêm và tuyến cống gom nước thải dọc sông Tô Lịch, sông Lừ, sông Sét, một phần sông Nhuệ với diện tích phục vụ khoảng 4.874ha. Hệ thống dẫn nước thải từ sông Tô Lịch về nhà máy để xử lý đã hoàn thành, các gói thầu còn lại đang được đơn vị thi công đẩy nhanh tiến độ xây dựng, phấn đấu hoàn thành vào năm 2027. Tổng thể dự án đã giải ngân 56,3% kế hoạch vốn.

Cùng với đó, thành phố triển khai nhiều giải pháp đồng bộ như tăng cường công tác kiểm tra, giám sát tiến độ và chất lượng các công trình, kiểm soát chặt chẽ quy trình thanh, quyết toán để đảm bảo sử dụng vốn đúng mục đích và hiệu quả. Các cơ quan, đơn vị được yêu cầu chủ động hơn trong việc phát hiện và giải quyết kịp thời các vướng mắc, khó khăn phát sinh trong quá trình thực hiện dự án.

Mặc dù đạt nhiều kết quả tích cực, nhưng hiện trạng giải ngân vốn đầu tư công ở Hà Nội vẫn chưa tương xứng với kỳ vọng. Theo đánh giá của Ủy ban nhân dân thành phố, nhiều công trình vẫn chậm so với yêu cầu: tỷ lệ giải ngân chủ yếu tập trung ở các dự án đã hoàn thiện thủ tục, trong khi nhiều công trình trọng điểm vẫn gặp vướng mắc lớn... Trong đó nổi lên là tình trạng chậm tiến độ và đội vốn diễn ra ở không ít dự án. Điển hình như tuyến metro Nhổn - ga Hà Nội, khởi công từ năm 2010, dự kiến hoàn thành năm 2016, nhưng đến nay vẫn liên tục lùi tiến độ, nhiều lần điều chỉnh vốn. Đây không chỉ là gánh nặng cho ngân sách mà còn ảnh hưởng tới niềm tin của người dân và nhà đầu tư.

Bên cạnh đó, việc phân bổ vốn còn dàn trải. Theo báo cáo của Hội đồng nhân dân thành phố, giai đoạn 2021 - 2025 có hàng chục nghìn dự án được phân cấp cho cơ sở. Phân cấp mạnh giúp tăng tính chủ động cho địa phương, nhưng cũng làm gia tăng nguy cơ đầu tư manh mún, thiếu trọng điểm, khó kiểm soát hiệu quả.

Công tác giải phóng mặt bằng vẫn là “điểm nghẽn” lớn. Nhiều dự án trọng điểm không thể triển khai đúng kế hoạch vì vướng mắc trong thu hồi đất, bồi thường, tái định cư. Tình trạng này không chỉ kéo dài thời gian thực hiện, mà còn làm tăng chi phí, gây lãng phí nguồn lực xã hội.

Hiệu quả đầu ra chưa tương xứng với nguồn lực đầu vào. Không ít công trình sau khi hoàn thành chưa phát huy hết công suất, thiếu tính liên kết với hệ thống hạ tầng chung, dẫn đến lãng phí và giảm giá trị sử dụng…

Để nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực đầu tư công ở Hà Nội

Năm 2025 thành phố thực hiện nhiều nhiệm vụ lớn, dự án lớn, có nhu cầu bố trí kế hoạch vốn lớn phát sinh sau khi thành phố đã giao kế hoạch. Trong những tháng cuối năm 2025, Hà Nội đặt mục tiêu giải ngân đạt tối thiểu 95% kế hoạch vốn đầu tư công năm 2025 với kỳ vọng để đầu tư công là đòn bẩy quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, cải thiện kết cấu hạ tầng và nâng cao chất lượng sống cho người dân Thủ đô.

Để hoạt động đầu tư công cũng như quá trình triển khai các dự án trên địa bàn được thông suốt, ngày 27-6-2025, Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội đã thông qua Nghị quyết về việc cập nhật, điều chỉnh kế hoạch đầu tư công trung hạn 5 năm 2021 - 2025, kế hoạch đầu tư công năm 2025, năm 2024 kéo dài khi thực hiện tổ chức chính quyền địa phương hai cấp của thành phố Hà Nội, để không làm gián đoạn các dự án, trong đó có nhiều dự án đầu tư kết cấu hạ tầng.

Theo đề nghị của thành phố, 27.764 dự án, nhiệm vụ sẽ chuyển về cấp xã, phường mới quản lý; chỉ có 12 dự án, nhiệm vụ chuyển về cấp thành phố tiếp tục tổ chức thực hiện. Đáng chú ý, Ủy ban nhân dân thành phố đã kiến nghị điều chuyển chủ đầu tư đối với toàn bộ số dự án này theo nguyên tắc phân cấp mạnh cho cơ sở. Các dự án cấp xã sẽ giao về ủy ban nhân dân xã, phường mới làm chủ đầu tư. Đối với các dự án cấp huyện, sau khi không còn cấp hành chính trung gian, cũng được bàn giao cho cấp xã, phường trực tiếp quản lý.

Về các dự án mới chưa bố trí vốn, thành phố yêu cầu các xã, phường mới rà soát, đề xuất phương án triển khai trong quý III-2025, bảo đảm không gián đoạn đầu tư công trong giai đoạn chuyển tiếp. Các dự án bàn giao về cấp xã, phường hoặc Ban quản lý dự án khu vực sẽ thực hiện ngay cùng với việc thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp.

Cùng với việc cập nhật, điều chỉnh kế hoạch đầu tư công, Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội đã thông qua điều chỉnh, bổ sung danh mục các dự án thu hồi đất năm 2025; danh mục các dự án chuyển mục đích sử dụng đất trồng lúa trên địa bàn thành phố. Theo đó, thành phố điều chỉnh, bổ sung hơn 1.100ha đất.

Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội đã yêu cầu các sở, ngành và địa phương tăng cường quản lý đầu tư công, đẩy mạnh giải ngân đi đôi với kiểm soát chất lượng, phòng ngừa lãng phí, thất thoát. Thành phố cũng thúc đẩy cơ chế phối hợp liên ngành để kịp thời tháo gỡ các điểm nghẽn về mặt bằng và thủ tục. Bên cạnh đó, Hà Nội tiếp tục kiến nghị Trung ương hỗ trợ về thể chế, đồng thời mở rộng phân cấp, phân quyền để các đơn vị chủ động xử lý khâu liên quan đến địa phương.

Hà Nội đặt mục tiêu đến hết năm 2025 sẽ hoàn thành số hóa 100% dữ liệu đất đai, xây dựng cơ sở dữ liệu dùng chung cho toàn bộ các đơn vị hành chính theo mô hình chính quyền số. Đây sẽ là nền tảng quan trọng để rút ngắn thời gian xét duyệt hồ sơ, cấp phép đầu tư và đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án.

Trong bối cảnh mới, khi yêu cầu phát triển nhanh, bền vững và nâng cao chất lượng sống của người dân được đặt lên hàng đầu, Hà Nội cần một cách tiếp cận toàn diện và đổi mới mạnh mẽ trong quản lý đầu tư công. Để nguồn vốn công thực sự trở thành động lực bứt phá cho phát triển, Hà Nội cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp mang tính đột phá và phù hợp, sát thực tiễn quản lý của Thủ đô, trong đó, cần chú trọng:

Thứ nhất, nâng cao chất lượng quy hoạch và gắn đầu tư công với chiến lược phát triển Thủ đô. Quy hoạch Thủ đô thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn 2050 vừa được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt (tháng 3-2024) đã xác định Hà Nội trở thành “Thành phố kết nối toàn cầu, có sức cạnh tranh cao trong khu vực”. Việc phân bổ vốn đầu tư công cần xuất phát từ tầm nhìn quy hoạch này, tránh tình trạng dàn trải, manh mún. Hà Nội cần ưu tiên vốn cho các dự án hạ tầng chiến lược như đường Vành đai 4 - Vùng Thủ đô, các tuyến metro, hệ thống xử lý nước thải, rác thải…, bởi đây là các dự án có sức lan tỏa, gắn với định hướng phát triển đô thị xanh - thông minh - bền vững.

Thứ hai, cải cách cơ chế phân bổ và quản lý vốn. Thực tế, giai đoạn 2021-2025, Hà Nội có tới 27.700 dự án được phân cấp về cấp xã triển khai. Điều này giúp tăng tính chủ động cho cơ sở nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ đầu tư manh mún, khó kiểm soát hiệu quả. Thành phố cần sớm áp dụng cơ chế đầu tư dựa trên kết quả (result-based financing), gắn việc phân bổ vốn với đầu ra và hiệu quả kinh tế - xã hội cụ thể. Bên cạnh đó, cần tăng cường phân cấp đi đôi với kiểm tra, giám sát, để vốn tập trung đúng trọng tâm, tránh lãng phí.

Thứ ba, đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng - “nút thắt” lớn nhất hiện nay. Nhiều dự án trọng điểm như đường Vành đai 4, các tuyến metro hay dự án hạ tầng xã hội vẫn gặp khó khăn do vướng giải phóng mặt bằng, kéo dài thời gian thực hiện và làm tăng chi phí. Thành phố cần thực hiện đồng bộ các giải pháp: hoàn thiện cơ chế bồi thường, tái định cư sát thực tế; ban hành khung giá đất hợp lý; đồng thời, ứng dụng công nghệ số trong quản lý đất đai, công khai thông tin để minh bạch, giảm khiếu kiện…

Thứ tư, ứng dụng công nghệ số trong quản lý đầu tư công. Trong bối cảnh Hà Nội đang xây dựng chính quyền số, kinh tế số, việc công khai tiến độ, vốn và hiệu quả các dự án đầu tư công trên nền tảng số là yêu cầu cấp thiết. Điều này không chỉ giúp tăng tính minh bạch mà còn tạo điều kiện để nhân dân, doanh nghiệp tham gia giám sát xã hội. Thực tế, một số địa phương như Quảng Ninh, Đà Nẵng đã triển khai hiệu quả hệ thống quản lý đầu tư công trực tuyến, Hà Nội hoàn toàn có thể áp dụng để nâng cao hiệu quả quản lý và phòng chống tham nhũng, lãng phí.

Thứ năm, kết hợp chặt chẽ đầu tư công với huy động nguồn lực xã hội. Đầu tư công phải đóng vai trò “vốn mồi” để thu hút xã hội hóa. Trong giai đoạn tới, thành phố nên tập trung vốn đầu tư công vào các lĩnh vực then chốt (giao thông, môi trường, hạ tầng xã hội), còn các lĩnh vực dịch vụ, thương mại, đô thị thông minh… khuyến khích theo mô hình hợp tác công - tư (PPP). Bài học từ dự án Nhà máy nước mặt sông Đuống hay nhiều tuyến đường BT cho thấy, khi có cơ chế rõ ràng, minh bạch, việc huy động nguồn lực xã hội có thể tạo ra đột phá cho phát triển hạ tầng đô thị.

Thứ sáu, nâng cao năng lực và trách nhiệm của đội ngũ cán bộ quản lý. Đầu tư công muốn hiệu quả, yếu tố quyết định nằm ở con người. Cần tăng cường đào tạo, chuyên nghiệp hóa đội ngũ quản lý dự án; xây dựng cơ chế gắn trách nhiệm người đứng đầu với tiến độ, chất lượng dự án; xử lý nghiêm minh các trường hợp để xảy ra chậm tiến độ, đội vốn. Đồng thời, khuyến khích áp dụng mô hình quản lý dự án theo chuẩn quốc tế (PMI, PRINCE2…) để nâng cao năng lực quản trị, giảm thiểu rủi ro./.