Trong dòng chảy của quan hệ hữu nghị truyền thống và hợp tác đặc biệt Việt Nam - Lào, quan hệ giữa hai tỉnh Quảng Bình - Khăm Muộn như một minh chứng sống động cho tình đoàn kết thủy chung đó. Phát huy những truyền thống hữu nghị tốt đẹp trong thế kỷ XX, bước sang thế kỷ XXI, hai tỉnh Quảng Bình - Khăm Muộn tiếp tục nỗ lực vun đắp và thúc đẩy mối quan hệ hữu nghị, hợp tác toàn diện, coi đó là một phần quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của mỗi tỉnh. Tuy điều kiện kinh tế còn khó khăn, nhưng hằng năm hai tỉnh vẫn dành cho nhau những khoản viện trợ, chú trọng ưu tiên, ưu đãi trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, thương mại, tạo điều kiện hỗ trợ, giúp nhau phát triển kinh tế - xã hội. Điều này thể hiện rõ trong các cuộc hội đàm giữa đoàn đại biểu cấp cao tỉnh Quảng Bình và đoàn đại biểu cấp cao tỉnh Khăm Muộn vào tháng 10-2000, hai bên xác định “tiếp tục công cuộc phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, củng cố quốc phòng, xây dựng Đảng và hệ thống chính trị vững mạnh nhằm bảo vệ độc lập dân tộc và xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội. Đồng thời, cần làm tốt nhiệm vụ xây dựng và phát triển mối quan hệ hợp tác chiến lược, toàn diện và đặc biệt giữa hai dân tộc Việt Nam - Lào nói chung và hai tỉnh Quảng Bình - Khăm Muộn nói riêng”⁽¹⁾.

Đẩy mạnh hợp tác nâng cấp giao thông vận tải

Tỉnh Quảng Bình nằm trên trung lộ của các tuyến đường chiến lược xuyên Việt là quốc lộ 1A và đường Hồ Chí Minh, đường sắt Bắc - Nam, quốc lộ 12A chạy từ Đông sang Tây,... Đây đều là những cửa ngõ quan trọng, liên thông với các nước trong khu vực Đông Nam Á. Hệ thống giao thông hội tụ cả đường bộ, đường sắt, đường thủy, đường biển và đường hàng không, thuận lợi cho hoạt động giao thương, buôn bán. Với vị trí địa lý thuận lợi, tỉnh Quảng Bình trở thành cầu nối, là cửa ngõ quan trọng cho hàng hóa của Lào nói chung, tỉnh Khăm Muộn nói riêng liên thông với bên ngoài.

Thực hiện thỏa thuận hợp tác giữa hai nước, tỉnh Quảng Bình đã đầu tư, nâng cấp tuyến đường 12A nối liền hai tỉnh Quảng Bình - Khăm Muộn qua cửa khẩu quốc tế Cha Lo - Naphao; bảo đảm cho các phương tiện vận tải hoạt động thông suốt, thuận lợi. Tuyến đường 20 cũng đã được triển khai nâng cấp, phục vụ hoạt động thông thương, qua lại giữa nhân dân hai tỉnh; hỗ trợ xây dựng các kho bãi, kho ngoại quan, cầu cảng để tiếp nhận hàng hóa và phục vụ cho việc vận chuyển hàng hóa giữa hai bên. Tỉnh Khăm Muộn cũng đã phối hợp nâng cấp các tuyến đường, nhất là tuyến 12A trên địa phận của mình để tạo điều kiện thúc đẩy giao lưu kinh tế giữa hai tỉnh nói riêng, hai nước nói chung và để tỉnh Quảng Bình có thể mở rộng mối quan hệ hợp tác sang các nước phía Tây của Lào như Thái Lan, Myanmar...

Cùng với việc hoàn thiện hệ thống hạ tầng giao thông, ngành giao thông vận tải hai tỉnh đã tổ chức khai thác các tuyến vận tải giữa tỉnh Quảng Bình với các địa phương của Lào. Từ tháng 1-2006, sau khi tuyến vận tải hành khách từ Đồng Hới (Quảng Bình) đến Thakhek (Khăm Muộn) và ngược lại đi vào hoạt động, đến nay đã có 5 tuyến vận tải quốc tế với nước bạn Lào: tuyến Đồng Hới - Vientiane; Đồng Hới - Thakhek; Đồng Hới - Savannakhet; Đồng Hới - Pakse; Ba Đồn - Pakse. Hàng hóa từ Lào qua cửa khẩu quốc tế Naphao - Cha Lo được đưa đi các tỉnh phía Bắc Việt Nam, một phần về cảng Vũng Áng (Hà Tĩnh) và Hòn La (Quảng Bình). Từ khi Thỏa thuận giữa Lào và Việt Nam được ký kết tại Hà Nội vào tháng 1-2007 và chính thức có hiệu lực đến nay, hoạt động xuất nhập khẩu tại Cửa khẩu quốc tế Naphao - Cha Lo tăng mạnh, hàng hóa đa chủng loại với nhiều loại hình xuất nhập khẩu. Cùng với hàng hóa, số lượt người và phương tiện xuất nhập cảnh tăng, giao thương thông suốt.

Thúc đẩy phát triển hợp tác nông - lâm nghiệp

Trên cơ sở kết quả hợp tác trước đây, bước sang những năm đầu thế kỷ XXI, hai tỉnh tiếp tục thực hiện thỏa thuận hợp tác trong giai đoạn mới, trong đó tỉnh Quảng Bình tiếp tục hỗ trợ tỉnh Khăm Muộn phát triển kết cấu hạ tầng, quy hoạch các vùng kinh tế nông - lâm nghiệp. Tỉnh Quảng Bình đã hợp tác giúp tỉnh Khăm Muộn điều tra quy hoạch sản xuất nông nghiệp, kết hợp quy hoạch nông nghiệp - lâm nghiệp - thủy lợi; triển khai công tác khảo sát thiết kế và xây dựng một số công trình thủy lợi, trạm trại nông nghiệp, một số cụm cơ khí nông nghiệp; đào tạo cán bộ khoa học - kỹ thuật, trao đổi những hoạt động kỹ thuật, kinh nghiệm tổ chức, quản lý và sản xuất nông nghiệp. Hai tỉnh đã tiến hành hợp tác điều tra khảo sát tài nguyên rừng; lập quy hoạch các loại rừng phòng hộ, khai thác, tu bổ và tái sinh rừng; lập kế hoạch khai thác, chăm sóc và trồng mới ở một số khu vực trọng điểm.

Hai tỉnh cũng tạo điều kiện thuận lợi để các doanh nghiệp của hai bên nghiên cứu, triển khai dự án trồng cây cao su, xây dựng các dự án chế biến nông - lâm sản, thí điểm mô hình trồng cây ăn quả... Tuy nhiên, do năng lực, nguồn vốn của các doanh nghiệp hai bên còn hạn chế nên việc hợp tác chỉ dừng lại ở quy mô nhỏ.

Trong hợp tác phát triển nông nghiệp, hai tỉnh đã có những chuyển hướng cơ bản, từ hình thức hợp tác hỗ trợ phát triển nông nghiệp và nông thôn ở một số huyện, vùng cụ thể sang kết hợp giữa hoạch định chiến lược phát triển nông nghiệp với quy hoạch sản lượng lương thực và thủy lợi trên những cánh đồng lớn của tỉnh Khăm Muộn, nhằm bảo đảm an ninh lương thực, phát triển nông thôn mới, nhất là ở một số huyện, bản vùng biên giới hai tỉnh. Các mô hình thí điểm phát triển nông nghiệp gắn với nông thôn mới tại các vùng, miền đặc trưng như miền núi, đồng bằng, trung du; các dự án về điện, đường, trường, trạm được triển khai ở thị xã Thakhek và huyện biên giới Boualapha. Các dự án nông nghiệp bước đầu đã phát huy tác dụng, giúp nâng cao hiệu quả sản xuất, tạo cuộc sống ổn định cho nông dân, giảm bớt tình trạng du canh, du cư, di dân tự do và góp phần bảo đảm an ninh vùng biên giới, giúp tỉnh Khăm Muộn hoạch định được chương trình sản xuất nông, lâm nghiệp, góp phần nâng cao đời sống của người dân.

Khuyến khích mở rộng hợp tác thương mại, đầu tư và du lịch

Đối với hoạt động thương mại, hai tỉnh đã có những chính sách khuyến khích các doanh nghiệp, thương nhân phát huy lợi thế của mỗi bên để tiến hành trao đổi, mua bán hàng hóa qua cửa khẩu. Các cơ quan chức năng, như hải quan, bộ đội biên phòng của hai bên tạo điều kiện thuận lợi về thủ tục xuất, nhập cảnh đối với người và phương tiện; xuất, nhập khẩu đối với hàng hóa. Thực hiện chế độ ưu đãi thuế đối với hàng hóa có xuất xứ từ Lào vào Việt Nam và từ Việt Nam sang Lào; phối hợp tổ chức và tham gia các hội chợ thương mại quốc tế của nhau. Các hoạt động thương mại biên giới giữa hai tỉnh nói chung và tình hình xuất nhập khẩu qua Cửa khẩu quốc tế Naphao - Cha Lo nói riêng đã có bước phát triển mới, lưu lượng hàng hóa tăng cả về số lượng, giá trị cũng như chủng loại qua từng năm. Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa không ngừng tăng lên: năm 2001 đạt 2,1 triệu USD, năm 2005 đạt 3,8 triệu USD, năm 2010 đạt 129,2 triệu USD, năm 2015 đạt 348,12 triệu USD và năm 2018 đạt 773,5 triệu USD; trong đó, năm 2017 có tổng kim ngạch thương mại giữa hai tỉnh đạt mức cao nhất, là 959,8 triệu USD⁽²⁾.

Năm 2003, Chính phủ hai nước cho phép mở cửa khẩu phụ Cà Ròong - Nongma trên tuyến biên giới hai tỉnh, thực hiện xuất nhập khẩu hàng hóa qua tuyến đường 20 và phục vụ nhu cầu đi lại, thông thương giữa nhân dân hai tỉnh. Đến nay, lưu lượng hàng hóa qua cửa khẩu phụ đạt 17 nghìn tấn, kim ngạch đạt hơn 16 triệu USD; riêng năm 2015, kim ngạch xuất nhập khẩu đạt 3,3 triệu USD, mức cao nhất kể từ khi cửa khẩu chính thức đi vào hoạt động cho đến nay⁽³⁾. Tuy nhiên, do những khó khăn nhất định, nhất là hạ tầng giao thông, nên hàng hóa xuất nhập khẩu chủ yếu là mặt hàng gỗ được xuất khẩu từ Khăm Muộn qua Quảng Bình, còn các mặt hàng nhập khẩu từ Quảng Bình sang là rất ít.

Về cơ cấu hàng hóa, mặt hàng xuất khẩu chủ yếu từ Khăm Muộn sang Quảng Bình là sản phẩm gỗ, thạch cao nguyên liệu, trái cây, trâu, bò sống, phân bón, gạo, tấm trần nhựa PVC, hàng điện tử, xe ô tô nguyên chiếc... Mặt hàng nhập khẩu từ Quảng Bình chủ yếu là than cám, vật liệu xây dựng, hàng tiêu dùng, nông sản, hải sản...

Bên cạnh đó, công tác cải cách, hiện đại hóa, tạo thuận lợi của cơ quan hải quan và lực lượng biên phòng cũng góp phần thu hút các doanh nghiệp trao đổi hàng hóa qua hướng cửa khẩu quốc tế Naphao - Cha Lo. Cửa khẩu này cũng là cung đường gần nhất để hàng hóa từ Myanmar, Thái Lan về Việt Nam nên các chủ doanh nghiệp thường chọn cặp cửa khẩu Naphao - Cha Lo là trục chính để vừa vận chuyển hàng hóa nhanh, vừa giữ uy tín với bạn hàng nước ngoài, lại vừa tiết kiệm chi phí vận chuyển.

Tuy hoạt động thông thương, buôn bán giữa hai tỉnh thông qua cửa khẩu quốc tế, cửa khẩu phụ và lối mở tăng, nhưng nhìn chung, cán cân thương mại giữa hai tỉnh trong giai đoạn này chủ yếu nghiêng về phía Khăm Muộn. Nguyên nhân cơ bản là do cơ cấu mặt hàng xuất nhập khẩu chưa đa dạng, phụ thuộc chủ yếu vào một số mặt hàng chủ lực, nhạy cảm với biến động giá cả thị trường thế giới, sự điều chỉnh trong chính sách nhập khẩu của Lào với một số nhóm hàng có tỷ trọng và kim ngạch nhập khẩu lớn của Việt Nam như gỗ tròn, khoáng sản... Bên cạnh đó, hàng hóa xuất khẩu từ tỉnh Quảng Bình sang tỉnh Khăm Muộn còn chịu tác động khi phải cạnh tranh với hàng hóa giá rẻ từ các nước như Trung Quốc, Thái Lan. Đây là một thực tế cần nhìn nhận về lâu dài nhằm từng bước cân bằng cán cân thương mại giữa hai tỉnh cũng như gia tăng ảnh hưởng của hàng hóa Việt Nam nói chung, của tỉnh Quảng Bình nói riêng tại tỉnh Khăm Muộn.

Hoạt động xúc tiến đầu tư giữa tỉnh Quảng Bình và tỉnh Khăm Muộn có nhiều chuyển biến tích cực. Các doanh nghiệp của Quảng Bình đã chú ý đầu tư vào các ngành khai khoáng, thủy điện, công nghiệp chế biến gỗ, phân bón, dược phẩm, trồng cao su... kết hợp xây dựng kết cấu hạ tầng và đào tạo nguồn nhân lực, tạo ra những mô hình sản xuất, kinh doanh mới. Hiện nay, một số dự án của các doanh nghiệp tỉnh Quảng Bình đang đầu tư khai thác khoáng sản tại tỉnh Khăm Muộn như Công ty cổ phần Xuất nhập khẩu Quảng Bình đầu tư xây dựng nhà máy sản xuất than xanh tại thị xã Thakhek với tổng số vốn đầu tư 6 tỷ đồng, công suất 1.080 tấn/năm⁽⁴⁾.

Năm 2014, được sự thống nhất giữa Chính phủ Việt Nam và Chính phủ Lào, Công ty TNHH Petro Lào tiến hành khảo sát đầu tư dự án xây dựng kho ngoại quan và đường ống dẫn dầu từ cảng biển Hòn La, tỉnh Quảng Bình sang tỉnh Khăm Muộn dài gần 300 km, với tổng vốn đầu tư gần 700 triệu USD. Đây là dự án có 100% vốn do Chính phủ và doanh nghiệp Lào đầu tư, thực hiện, nhằm góp phần bảo đảm ổn định và phát triển ngành năng lượng của Lào⁽⁵⁾.

Trong lĩnh vực du lịch, hai tỉnh đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến, hợp tác phát triển du lịch, tổ chức khảo sát, khai thác các thế mạnh về du lịch của mỗi tỉnh. Hai tỉnh phối hợp bảo tồn và phát huy các giá trị di sản thiên thiên thế giới như Vườn quốc gia Hin - Namno và Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, các di tích văn hóa - lịch sử, lịch sử cách mạng khác.

Tỉnh Quảng Bình xây dựng các tour du lịch quốc tế đến Khăm Muộn và một số tỉnh, thành phố của Lào như: Đồng Hới - Thakhek, Đồng Hới - Thakhek - Bolikhamsai, Đồng Hới - Savannakhet, Đồng Hới - Vientiane. Ngoài ra, hai tỉnh còn tham gia sáng lập hiệp hội các tỉnh của ba nước Việt Nam, Lào, Thái Lan có sử dụng chung đường 8, đường 12, trong đó tập trung vào các lĩnh vực chính: đầu tư, thương mại, du lịch; giáo dục - đào tạo; giao lưu văn hóa.

Thông qua các hoạt động xúc tiến đầu tư, thương mại và du lịch đã khuyến khích và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp, cá nhân đầu tư vào lĩnh vực du lịch, góp phần thu hút lao động tại chỗ, thúc đẩy sản xuất của địa phương, tăng cường kết cấu hạ tầng, thúc đẩy giao thông phát triển, tạo động lực cho sự phát triển của mỗi tỉnh.

Khắc phục những khó khăn để nâng cao hiệu quả hợp tác

Quan hệ hợp tác kinh tế giữa hai tỉnh Quảng Bình - Khăm Muộn trong thời gian qua đã có những bước phát triển mới; thương mại hàng hóa ngày càng tăng về tổng kim ngạch xuất nhập khẩu, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội chung của hai tỉnh. Tuy nhiên, trong quan hệ hợp tác vẫn còn những khó khăn, hạn chế nhất định, kết quả hợp tác trên lĩnh vực kinh tế vẫn chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế và mong muốn của hai tỉnh. Với xuất phát điểm thấp, điều kiện cơ sở vật chất kỹ thuật, kinh tế - xã hội của cả hai tỉnh còn nhiều khó khăn và nhất là sự cạnh tranh gay gắt đến từ các nước láng giềng như Thái Lan, Trung Quốc là những thách thức không nhỏ cho sự hợp tác của hai tỉnh trong thời gian tới.

Trên lĩnh vực thương mại, sức cạnh tranh của hàng hóa từ tỉnh Quảng Bình sang tỉnh Khăm Muộn nói riêng, Lào nói chung còn yếu so với hàng từ Thái Lan và Trung Quốc… Hàng hóa của Trung Quốc và Thái Lan với giá thành khá rẻ, mẫu mã đẹp, phù hợp với nhu cầu của người dân. Trong khi đó, hệ thống phân phối hàng hóa Việt Nam còn thiếu, phương thức mua bán còn nhỏ lẻ, chủ yếu qua đường tiểu ngạch. Các thủ tục xuất nhập khẩu hàng hóa tại các cửa khẩu tuy đã có đổi mới, cải tiến nhưng vẫn chưa thực sự thông thoáng; doanh nghiệp sử dụng thuế ưu đãi song phương còn thấp. Cả hai bên chưa hình thành được đầu mối tập trung thông tin và điều hành chỉ đạo hoạt động xuất nhập khẩu qua biên giới; các cơ quan, ban, ngành đều có những biện pháp quản lý, điều hành riêng trong khi chính quyền hai tỉnh lại không đủ thẩm quyền trong việc điều hành các cơ quan chuyên ngành tại khu vực biên giới trực thuộc. Trong thời gian tới, hai bên cần nhanh chóng khắc phục những rào cản, khó khăn; nâng cao khả năng cạnh tranh về thương mại, đầu tư và du lịch; đẩy nhanh việc thực hiện các thỏa thuận đã ký kết, tạo điều kiện thuận lợi cho người và hàng hóa qua biên giới; tiếp tục đổi mới chính sách quản lý xuất, nhập khẩu, đơn giản hóa các chính sách quản lý hàng hóa xuất, nhập khẩu, hài hòa thủ tục hải quan theo chuẩn mực của Công ước Kyoto.

Công tác xúc tiến đầu tư, thương mại, hỗ trợ doanh nghiệp tìm kiếm đối tác, thị trường, quảng bá sản phẩm còn nhiều khó khăn, việc thu hút đầu tư vào các địa bàn thuộc hai tỉnh, khu kinh tế cửa khẩu còn ít; các chính sách áp dụng cho khu kinh tế cửa khẩu vẫn chưa phát huy được những ưu thế đặc thù của khu kinh tế cửa khẩu, dẫn đến hiệu quả chưa cao; tiềm lực của các doanh nghiệp của hai tỉnh còn yếu, thủ tục còn rườm rà, cấp phép chậm, trình độ nhân lực còn hạn chế.... Để khắc phục tình trạng này, hai bên cần đẩy mạnh thực hiện các chính sách thu hút đầu tư thông thoáng hơn, xây dựng và ban hành các quy định pháp lý thu hút hoạt động đầu tư, phát triển kết cấu hạ tầng phục vụ cho các hoạt động tại khu kinh tế và thông thương tại cửa khẩu quốc tế; hỗ trợ, ưu đãi các nhà đầu tư ở các lĩnh vực như chế biến nông sản, thủy sản, chăn nuôi gia súc lớn..., tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tìm kiếm cơ hội, xúc tiến đầu tư trên địa bàn hai tỉnh.

Bước vào giai đoạn mới, quan hệ hợp tác kinh tế Quảng Bình - Khăm Muộn cần đổi mới về nội dung, phương thức, cơ chế hợp tác theo hướng chú trọng sự hợp tác thực chất, hiệu quả, chất lượng, nhất là trong lĩnh vực kinh tế. Những kết quả đạt được trong thời gian qua tạo tiền đề để quan hệ kinh tế giữa hai tỉnh Quảng Bình - Khăm Muộn sẽ có bước phát triển tốt trong giai đoạn tiếp theo, góp phần củng cố và phát triển quan hệ hợp tác, hữu nghị đặc biệt giữa hai tỉnh nói riêng và hai nước nói chung./.

------------------------------
(1) Biên bản hội đàm giữa Đoàn đại biểu Đảng, chính quyền tỉnh Quảng Bình và Đoàn đại biểu Đảng, chính quyền tỉnh Khăm Muộn ngày 10-10-2000, Tài liệu lưu trữ tại UBND tỉnh Quảng Bình
(2) Chi cục Hải quan cửa khẩu Cha Lo: Về việc chốt số liệu năm 2017, số 08/HQCL-TH, ngày 5-1-2018
(3) UBND tỉnh Quảng Bình: Báo cáo tình hình viện trợ, hợp tác với Lào và Campuchia giai đoạn 2011 - 2015 (số 1567/BC-UBND, ngày 7-12-2015); Bùi Vĩnh Trường: Chi cục hải quan cửa khẩu Cà Roòng 15 năm xây dựng và phát triển, https://haiquanquangbinh.gov.vn/index.php/tin-hai-quan-quang-binh/1488-chi-cc-hi-quan-ca-khu-ca-roong-15-nm-xay-dng-hot-ng-va-phat-trien, ngày 28-6-2019
(4) Tỉnh ủy Quảng Bình: Báo cáo tình hình, quan hệ hợp tác giữa tỉnh Quảng Bình với các tỉnh của nước CHDCND Lào năm 2015, số 04-BC/TU, ngày 30-10-2015
(5) Lịch sử quan hệ đặc biệt Quảng Bình - Khăm Muộn (1945 - 2015), Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, tr.184