Quan điểm xây dựng quân đội về chính trị của V.I. Lê-nin

Kế thừa, phát triển những nguyên lý của C. Mác và Ph. Ăng-ghen về xây dựng quân đội, V.I. Lê-nin đã đưa ra những quan điểm, nguyên tắc về xây dựng quân đội kiểu mới của giai cấp vô sản trong cuộc đấu tranh chống thù trong, giặc ngoài, bảo vệ thắng lợi những thành quả cách mạng. Một trong những nguyên tắc xây dựng quân đội kiểu mới đó là phải xây dựng quân đội về chính trị, đặt dưới sự lãnh đạo của đảng cộng sản.

Sau thắng lợi của cuộc Cách mạng Tháng Mười năm 1917, cùng với việc lãnh đạo nhân dân khắc phục hậu quả chiến tranh, phát triển kinh tế, xã hội, V.I. Lê-nin đặc biệt coi trọng xây dựng và phát triển quân đội phù hợp với yêu cầu mới của cách mạng. Trong quá trình lãnh đạo xây dựng quân đội vững mạnh toàn diện, V.I. Lê-nin đặc biệt coi trọng yếu tố chính trị, tinh thần của mỗi cán bộ, chiến sĩ và coi đó là nhân tố quyết định thắng lợi trong các cuộc chiến tranh. Trong bài diễn văn tại Hội nghị mở rộng của công nhân và binh sĩ Hồng quân khu Rô-gô Giô-xcơ-xi-mô-nốp-xki (ngày 13-5-1920), V.I. Lê-nin khẳng định: “Trong mọi cuộc chiến tranh, rốt cuộc thắng lợi đều tùy thuộc vào tinh thần của quần chúng đang đổ máu trên chiến trường. Lòng tin vào cuộc chiến tranh chính nghĩa, sự giác ngộ rằng cần phải hy sinh đời mình cho hạnh phúc của những người anh em, là yếu tố nâng cao tinh thần của binh sĩ và làm cho họ chịu đựng được những khó khăn chưa từng thấy”.

Xuất phát từ tư tưởng đó, trong mỗi bước đường xây dựng, chiến đấu và trưởng thành của Hồng quân Liên Xô, V.I. Lê-nin luôn theo dõi công tác chính trị. Người coi việc xây dựng kỷ luật quân sự tự giác, vững chắc và xây dựng quân đội có sức chiến đấu cao là một trong những nhiệm vụ chủ yếu của công tác đảng, công tác chính trị trong quân đội. Trong bức điện V.I. Lê-nin gửi Ủy ban quân sự cách mạng mặt trận miền Đông, V.I. Lê-nin căn dặn: “Phải đề cao công tác chính trị... Đừng chỉ có lo mặt chiến đấu...”(1).

Để xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị, theo V.I. Lê-nin cần phải tiến hành tích cực, thường xuyên và liên tục hoạt động tư tưởng, hoạt động công tác đảng, công tác chính trị trong quân đội. Trong suốt những năm lãnh đạo cách mạng, V.I. Lê-nin luôn chú trọng các công tác này trong quân đội, coi đó là nguyên tắc trọng yếu để nâng cao sức chiến đấu và chiến thắng kẻ thù trong chiến tranh. Là người tổ chức tiến hành công tác đảng, công tác chính trị trong Hồng quân Liên Xô, V.I. Lê-nin yêu cầu: “Hãy chú ý đến công tác chính trị, đừng làm yếu công tác chính trị”. Thực tiễn lịch sử đã chứng minh, việc củng cố, tăng cường công tác đảng, công tác chính trị đã trở thành một quy luật, một nguyên tắc cơ bản không thể thiếu trong xây dựng quân đội cách mạng kiểu mới của V.I. Lê-nin.

Trong quan điểm xây dựng quân đội về chính trị, V.I. Lê-nin đặc biệt đề cao vai trò của các chính ủy trong các đơn vị. V.I. Lê-nin cho rằng, các chính ủy là đại diện của Đảng Bôn-sê-vích và của Chính quyền Xô-viết, có tác dụng lớn lao trong việc xây dựng và củng cố Hồng quân. Trong thực tế xây dựng quân đội, chính các chính ủy đã đoàn kết đội ngũ chiến sĩ, đưa quân đội vào kỷ luật, trật tự... Đồng thời, các chính ủy đã tìm mọi cách để bảo vệ uy tín của những cán bộ chỉ huy trung thành với chính quyền Xô-viết. Đánh giá cao vai trò của các chính ủy, V.I. Lê-nin khẳng định: “Không có Chính ủy thì chúng ta không có Hồng quân”(2). Do đó, V.I. Lê-nin đã dùng mọi biện pháp để củng cố chế độ chính ủy trong Hồng quân, cử những đảng viên Bôn-sê-vích ưu tú làm Chính ủy các sư đoàn, lữ đoàn, trung đoàn và vào công tác ở các cơ quan chính trị.

Tuy nhiên, để yếu tố chính trị, tinh thần phát huy được trong mọi lúc, mọi hoàn cảnh, V.I. Lê-nin luôn nhấn mạnh đến vai trò của Đảng Cộng sản. Theo V.I. Lê-nin, Hồng quân Liên Xô phải được xây dựng theo hướng cách mạng, chính quy, hiện đại, thực sự là một quân đội kiểu mới của giai cấp công nhân và nhân dân lao động do Đảng Cộng sản lãnh đạo. Trên cơ sở đó, V.I. Lê-nin đã nghiên cứu một cách sâu sắc và khoa học để vạch ra những cơ sở lý luận và nguyên tắc xây dựng quân đội vô sản về chính trị, giữ vững và tăng cường bản chất giai cấp công nhân của quân đội. Theo V.I. Lê-nin, sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản giữ vai trò quyết định toàn bộ quá trình phát triển, chiến đấu, chiến thắng của quân đội vô sản, do vậy Người hết sức quan tâm xây dựng, củng cố, phát triển, phát huy hiệu lực của bộ máy đảng trong lực lượng vũ trang, tăng cường các đảng viên cộng sản ở các đơn vị.

Trong toàn bộ hoạt động của Đảng Cộng sản, công tác tổ chức và công tác tư tưởng của Đảng trong quân đội là một điều kiện bảo đảm cho quân đội tác chiến thắng lợi. Thông qua các chính ủy, các cơ quan chính trị và các chi bộ đảng, Đảng đã củng cố kỷ luật trong quân đội, giáo dục cho cán bộ, chiến sĩ giác ngộ về chính trị, động viên cán bộ, chiến sĩ Hồng quân hăng hái lập công. V.I. Lê-nin nói: “... ở đâu kỷ luật giữ nước được giữ vững nhất, ở đâu mà công tác chính trị trong quân đội, công tác của các ủy viên chính trị làm được chu đáo nhất, thì ở đấy... không hề có tình trạng lỏng lẻo trong quân đội; quân đội đó giữ được trật tự tốt hơn và tinh thần của họ cũng cao hơn; ở đấy cũng thu được nhiều thắng lợi hơn”(3).

Nhận thức sâu sắc vai trò lãnh đạo của Đảng đối với việc xây dựng quân đội về chính trị, ngay từ tháng 10-1917, các tổ chức đảng bước đầu được xác lập trong một số đơn vị Hồng quân Liên Xô. Đến tháng 4-1918, hệ thống tổ chức đảng, cơ quan chính trị được thiết lập và thực hiện thống nhất trong Hồng quân, làm nòng cốt xây dựng Hồng quân vững mạnh về chính trị. Không những vậy, thông qua các tổ chức đảng và các cơ quan chính trị, Đảng đã giáo dục chủ nghĩa yêu nước nồng nàn của người Xô-viết cho các chiến sĩ quân đội, củng cố lập trường tư tưởng chính trị cao cho mọi cán bộ, chiến sĩ Hồng quân.

Nhờ làm tốt công tác xây dựng quân đội về chính trị, trong suốt thời gian quân đội Xô-viết tiến hành xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, những phẩm chất tinh thần tốt đẹp của Hồng quân Liên Xô đã được củng cố vững chắc. Đó là sự kiên định, lòng quyết tâm khắc phục mọi khó khăn, gian khổ, tinh thần dũng cảm, bình tĩnh, hy sinh quên mình, tinh thần hăng say, kỷ luật tự giác, ý chí quyết thắng quân thù... Nhờ làm tốt công tác chính trị, Hồng quân Liên Xô đã có sức mạnh vượt trội về tinh thần cũng như về những mặt khác hơn hẳn đối phương. Nhiều chuyên gia quân sự tư sản đều phải thừa nhận uy lực chiến đấu mạnh và tinh thần chiến đấu cao của quân đội Xô-viết. Uy lực và tinh thần đó do hậu phương đất nước Xô-viết và toàn bộ hệ thống công tác đảng, công tác chính trị xây dựng nên. Trong cuốn Thử bàn về nghệ thuật quân sự, Tướng Pháp Xê-ri-nhi viết: “Các đảng viên Bôn-sê-vích là những tay thành thạo trong nghệ thuật kết hợp hoạt động chính trị với hoạt động thuần túy quân sự. Khi cần thiết, thì các chiến dịch tuyên truyền cổ động bao giờ cũng được tiến hành trước những chiến dịch quân sự của họ... Những chiến dịch tuyên truyền cổ động đó tiến hành đồng thời với việc làm tan rã tinh thần quân đội địch và làm tan rã tinh thần đông đảo nhân dân của đối phương. Những kết quả đạt được thật kỳ diệu và đáng được đi sâu nghiên cứu”.

Tuy nhiên, vào những thập niên cuối thế kỷ XX, những người lãnh đạo Đảng và Nhà nước Liên Xô đã xa rời những nguyên tắc của chủ nghĩa Mác - Lê-nin về xây dựng quân đội, mắc sai lầm rất nghiêm trọng về chiến lược là xóa bỏ sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, làm cho quân đội bị “phi chính trị hóa” và vô hiệu hóa (từ năm 1987 đến năm 1989, gần 50% cán bộ chiến lược của quân đội bị thay thế, 30% tướng lĩnh bị cho ra quân, trên 100 chính ủy và chủ nhiệm chính trị cấp chiến dịch, chiến lược bị cách chức với lý do “tư tưởng yếu kém”...). Ngày 29-8-1991, M. Goóc-ba-chốp ra lệnh giải tán các cơ quan chính trị và từ ngày 01-9-1991 chấm dứt tất cả mọi hoạt động của Đảng Cộng sản trong quân đội Liên Xô...). Mặc dù lúc đó quân đội Liên Xô còn 3,9 triệu quân thường trực, được trang bị rất hiện đại, nhưng do không có định hướng chính trị và tư tưởng đúng đắn, bị mất sức chiến đấu, nên không thể bảo vệ được Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô-viết. Đó là một trong những nguyên nhân rất quan trọng dẫn đến sự sụp đổ và tan rã của Liên Xô vào năm 1991. Trong thông điệp Liên bang năm 2005, Tổng thống Nga V. Pu-tin coi đây là “thảm họa địa - chính trị khủng khiếp nhất trong thế kỷ XX”.

Có thể nói, quan điểm xây dựng quân đội về chính trị của V.I. Lê-nin là một di sản tư tưởng, lý luận vô cùng quý giá. Việc bảo vệ và phát triển quan điểm xây dựng quân đội về chính trị của V.I. Lê-nin trong hoàn cảnh mới có ý nghĩa quan trọng cả về thế giới quan, phương pháp luận, lẫn hệ tư tưởng; là cơ sở lý luận, phương pháp luận trực tiếp cho xây dựng quân đội về chính trị; đồng thời, phê phán, vạch trần tính chất phản động của những học giả tư sản và một số người phủ nhận nội dung, bản chất chính trị của chiến tranh, quân đội.

Sự vận dụng của Đảng ta trong xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam

Quan điểm xây dựng quân đội về chính trị của V.I. Lê-nin không chỉ là hệ tư tưởng mà còn là ánh sáng soi đường cho quá trình xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại. Xuất phát từ tư tưởng đó, ngay từ rất sớm, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận thức sâu sắc tầm quan trọng của yếu tố chính trị, tinh thần trong xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân. Năm 1944, trong Chỉ thị thành lập đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân, lãnh tụ Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh vai trò của yếu tố chính trị: chính trị trọng hơn quân sự. Tiếp đó, Người khẳng định: “Nhiệm vụ quân sự phải phục tùng nhiệm vụ chính trị(4). Quân sự mà không có chính trị như cây không có gốc, vô dụng lại có hại(5). Cùng với thời gian, quan điểm xây dựng quân đội về chính trị của V.I. Lê-nin được Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh vận dụng sáng tạo trong toàn bộ quá trình xây dựng quân đội.

Theo V.I. Lê-nin, vấn đề cơ bản, cốt yếu nhất trong xây dựng quân đội về chính trị là xây dựng bản chất giai cấp công nhân của quân đội. Bản chất đó gắn bó chặt chẽ với tính nhân dân, tính dân tộc, được Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh vận dụng sáng tạo trong xây dựng quân đội nhân dân Việt Nam. Nhìn thấu sức mạnh to lớn và vai trò quyết định của quần chúng nhân dân trong cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Nước lấy dân làm gốc. Trong công cuộc kháng chiến, kiến quốc, lực lượng chính trị là ở dân. Quân tốt, dân tốt, muôn sự đều nên. Gốc có vững, cây mới bền, xây lầu thắng lợi trên nền nhân dân”. Đối với quân đội, chỗ dựa vững chắc nhất là lòng dân. Vì vậy phải “lấy dân chúng (công nông làm gốc), dựa vào dân, dựa chắc vào dân thì kẻ địch không thể nào tiêu diệt được. Phải làm cho quân đội ta thành một quân đội chân chính của nhân dân”. “Trung với nước, hiếu với dân là bổn phận thiêng liêng, một trách nhiệm nặng nề nhưng cũng là vinh dự của người chiến sĩ...”(6). Đây là nội dung nổi bật, xuyên suốt trong tư tưởng cách mạng và tư tưởng xây dựng quân đội về chính trị của Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Thực chất của quá trình xây dựng quân đội về chính trị là tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với quân đội, bảo đảm quân đội luôn trung thành tuyệt đối với mục tiêu, lý tưởng cách mạng của Đảng, với lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của dân tộc. Sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng đối với quân đội là nguyên tắc cơ bản nhất trong xây dựng quân đội cách mạng; là nhân tố quyết định sự trưởng thành và chiến thắng của Quân đội nhân dân Việt Nam. Kế thừa tư tưởng của V.I. Lê-nin, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Quân đội ta có sức mạnh vô địch, vì nó là một quân đội nhân dân do Đảng ta xây dựng, Đảng ta lãnh đạo và giáo dục”. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, dù trong bất cứ điều kiện, hoàn cảnh nào, quân đội ta vẫn là công cụ bạo lực sắc bén của Đảng và Nhà nước. Quyền lãnh đạo Quân đội nhân dân Việt Nam thuộc về một Đảng duy nhất là Đảng Cộng sản Việt Nam, quyền đó phải luôn được giữ vững và tăng cường, có như vậy mới bảo đảm cho quân đội chiến thắng và trưởng thành. Bởi vậy, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên quan tâm, chăm lo xây dựng tổ chức đảng từ trong các tổ chức vũ trang cách mạng đầu tiên đến Quân đội nhân dân Việt Nam ngày nay. Sau khi thành lập các đội du kích, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trực tiếp chỉ đạo thành lập chi bộ Đảng và bầu Ban Chi ủy để lãnh đạo Đội. Trong chỉ đạo xây dựng Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân, Người yêu cầu: Tổ chức của đội phải lấy chi bộ Đảng làm hạt nhân lãnh đạo. Bất kỳ ở đâu, bất kỳ lúc nào, có đội viên, có bộ đội là có sự lãnh đạo của Đảng. Quân đội ta trải qua 70 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành cho thấy một thực tế: Đảng không phải là ở bên ngoài, mà trở thành máu thịt, thành thuộc tính bản chất của Quân đội nhân dân Việt Nam.

Từ nhân dân mà ra, vì nhân dân mà chiến đấu là đặc trưng nổi bật, là vấn đề gắn với bản chất của Quân đội nhân dân Việt Nam. Do vậy, coi trọng xây dựng quân đội về chính trị theo quan điểm của Đảng và tư tưởng Hồ Chí Minh còn bao hàm cả vấn đề xây dựng và củng cố mối quan hệ mật thiết giữa quân đội với nhân dân. Quân đội phải giữ nghiêm kỷ luật khi quan hệ với nhân dân, đồng thời phải biết dựa chắc vào dân thì mới hoàn thành nhiệm vụ. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng dạy: “Bất kỳ bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương, dân quân du kích đều phải bám lấy dân, rời dân ra nhất định thất bại. Quân đội mà xây dựng được trận địa lòng dân thì bất kỳ việc gì khó cũng làm được và nhất định thắng lợi”. Chính nhờ điều này mà trong suốt quá trình xây dựng và trưởng thành, quân đội ta đã thu hút rộng rãi mọi tầng lớp nhân dân tự nguyện đóng góp sức người, sức của để xây dựng quân đội.

Trong giai đoạn cách mạng hiện nay, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc vẫn là một nhiệm vụ chiến lược với nội dung rộng lớn hơn. Đó là bảo vệ vững chắc Tổ quốc, độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ; bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa; bảo vệ an ninh chính trị, an ninh kinh tế, an ninh tư tưởng văn hóa... duy trì trật tự kỷ cương, an toàn xã hội; giữ vững ổn định chính trị của đất nước, ngăn ngừa, đẩy lùi và làm thất bại mọi âm mưu, hoạt động chống phá của các thế lực thù địch, không để bị động, bất ngờ. Để Quân đội nhân dân Việt Nam xứng đáng là lực lượng nòng cốt của sức mạnh quốc phòng toàn dân, phải xây dựng quân đội theo hướng cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, trong đó, điều quan trọng hơn hết là bảo đảm quân đội thực sự là lực lượng chính trị, lực lượng chiến đấu trong sạch, vững mạnh, tuyệt đối trung thành với Tổ quốc, với Đảng, Nhà nước và nhân dân, được nhân dân tin cậy, yêu mến.

Yêu cầu đó đặt ra nhiệm vụ xây dựng quân đội vững mạnh toàn diện, lấy xây dựng về chính trị làm cơ sở. Xây dựng quân đội về chính trị trong tình hình hiện nay có nhiều thuận lợi, nhưng cũng đứng trước nhiều vấn đề mới, đó là sự chống phá của các thế lực thù địch về chính trị, tư tưởng; sự biến đổi kinh tế, xã hội và sự chênh lệch về trình độ phát triển, mức sống, phân hóa giàu - nghèo; những tiêu cực trên lĩnh vực kinh tế, xã hội, tư tưởng, văn hóa, đạo đức, lối sống; những khó khăn về đời sống, việc làm ở hậu phương quân đội... Tình hình đó đòi hỏi chúng ta phải vận dụng một cách triệt để, sáng tạo quan điểm xây dựng quân đội về chính trị của V.I. Lê-nin và kế thừa những bài học kinh nghiệm xây dựng quân đội trong các giai đoạn lịch sử trước đây, với những nội dung cụ thể:

Thứ nhất, xây dựng quân đội về chính trị trước hết là xây dựng nền tảng tư tưởng của quân đội ta, đó là chủ nghĩa Mác - Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Đảng, nhân dân và quân đội ta cần kiên định chủ nghĩa Mác - Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh, coi đó là nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động, là ngọn cờ thắng lợi của sự nghiệp cách mạng.

Thứ hai, xây dựng quân đội về chính trị là xây dựng lý tưởng, mục tiêu chiến đấu vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội. Đó cũng là lý tưởng, mục tiêu của Đảng. Có được lý tưởng, mục tiêu đúng đắn và quyết tâm chiến đấu vì lý tưởng, mục tiêu đó, quân đội ta sẽ xứng đáng là lực lượng chính trị, trung thành, tin cậy của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta.

Thứ ba, xây dựng quân đội về chính trị là kiên định nguyên tắc Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt đối với Quân đội nhân dân Việt Nam. Đảng lãnh đạo quân đội thông qua Cương lĩnh chính trị, đường lối, quan điểm, tư tưởng quân sự, đường lối quốc phòng toàn dân, chiến tranh nhân dân, xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân và quân đội nhân dân; thông qua công tác tư tưởng, tổ chức, chính sách, cán bộ, với các nguyên tắc và phương thức thích hợp. Sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng đối với quân đội thông qua Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư và hệ thống tổ chức Đảng các cấp trong quân đội từ Quân ủy Trung ương đến chi bộ.

Thứ tư, xây dựng quân đội về chính trị còn là xây dựng mối quan hệ tốt đẹp trong quân đội và giữa quân đội với các thành tố trong hệ thống chính trị, với nhân dân, với bạn bè quốc tế. Xây dựng quân đội về chính trị là một nhiệm vụ rất hệ trọng với nhiều nội dung, nhưng yêu cầu cơ bản nhất là bảo đảm quân đội tuyệt đối trung thành với Tổ quốc, với Đảng, nhân dân. Đạt được yêu cầu này, quân đội ta sẽ giữ vững được bản chất cách mạng, làm cơ sở vững mạnh về chính trị và vững mạnh toàn diện, xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Tóm lại, quan điểm xây dựng quân đội về chính trị của V.I. Lê-nin là một trong những đóng góp xuất sắc vào kho tàng lý luận về xây dựng quân đội. Những nguyên tắc, tư tưởng, luận điểm của V.I. Lê-nin không chỉ phù hợp trong xây dựng Hồng quân Liên Xô trước kia mà vẫn vẹn nguyên giá trị đối với xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam trong giai đoạn cách mạng hiện nay. Vận dụng những quan điểm của V.I. Lê-nin, Đảng ta đã thành công trong việc xây dựng quân đội về chính trị. Trong bất luận hoàn cảnh nào, Đảng cũng coi trọng đến yếu tố chính trị, tinh thần của mọi cán bộ chiến sĩ, coi trọng công tác đảng, công tác chính trị trong Quân đội nhân dân Việt Nam; và thực tế lịch sử đã chứng minh, xây dựng quân đội về chính trị là một trong những nguyên tắc hàng đầu để giữ vững bản chất giai cấp, bản chất cách mạng của quân đội, làm cho quân đội luôn tuyệt đối trung thành với sự nghiệp cách mạng của Đảng, hết lòng phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân./.

------------------------------------------

(1) V.I.Lê-nin: Toàn tập, bản tiếng Nga, in lần thứ 4, tập 35, tr. 330

(2) Sự nghiệp quân sự của V.I.Lê-nin, tập 2, Nxb. Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1971, tr. 89

(3) V.I.Lê-nin tuyển tập, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1959, quyền 2, phần 2, tr. 234

(4) Sự nghiệp và tư tưởng quân sự của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Nxb. Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1995, tr. 255

(5) Hồ Chí Minh - Những bài nói và viết về quân sự, tập 2, Nxb. Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1987, tr. 53

(6) Lịch sử Quân đội nhân dân Việt Nam, tập 1, Nxb. Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1974, tr. 236