Cùng với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, các dịch vụ thông tin trên in-tơ-nét thời gian qua đã có những bước tiến vượt bậc, đem lại cho con người rất nhiều tiện ích. Người dân ở khắp nơi trên thế giới được tăng cường khả năng giao lưu, hợp tác, dễ dàng hơn trong việc tiếp cận với kho thông tin khổng lồ, phong phú về nội dung, đa dạng về hình thức truyền tải, được cập nhật hằng ngày, hằng giờ. Chính sự phát triển nhanh chóng của in-tơ-nét và các sản phẩm di động thông minh trong những năm vừa qua đã góp phần hình thành và thúc đẩy phát triển truyền thông xã hội thông qua các trang mạng xã hội với nhiều tính năng đa dạng, tiện lợi như trò chuyện, gửi thư điện tử, xem phim ảnh, chia sẻ tập tin, nhật ký điện tử, trò chơi…; do vậy chúng đang ngày càng trở nên phổ biến, hấp dẫn người sử dụng, thu hút nhiều người tham gia, sử dụng như một tiện ích được ưa chuộng, nhất là đối với giới trẻ.

Thông qua việc nối kết các thành viên cùng sở thích trên in-tơ-nét với nhiều mục đích khác nhau, không phân biệt không gian và thời gian, giới trẻ được tăng sự hiểu biết với thế giới, được tiếp cận với tri thức nhân loại, có cơ hội được tham gia các diễn đàn trao đổi, chia sẻ những kinh nghiệm, kiến thức bổ ích trong cuộc sống và trong công việc, tăng cường cơ hội tiếp cận thông tin về các chương trình, dự án của Đảng, Nhà nước, Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, các tổ chức chính trị - xã hội… như các chương trình đào tạo việc làm, tình nguyện, phong trào thanh niên lập nghiệp, thanh niên tham gia xây dựng nông thôn mới, thanh niên tham gia hoạt động đền ơn đáp nghĩa…; qua đó thanh niên có cơ hội phát huy năng lực, sở trường của bản thân, hướng tới cuộc sống có ích, lạnh mạnh và từng bước hoàn thiện nhân cách, rèn luyện bản lĩnh, trau dồi lý tưởng sống.

Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực, in-tơ-nét còn là nơi chứa nhiều thông tin xấu, độc đối với con người, nhất là giới trẻ. Việc đăng tải và chia sẻ thông tin mà hầu như không gặp phải trở ngại nào, cùng với tâm lý thích nổi tiếng, thích được chú ý khiến cho một bộ phận không nhỏ người dùng in-tơ-nét tìm mọi cách để đăng tải những thông tin gây sốc, những tít “giật gân”, câu khách. Đó là môi trường thuận lợi cho những thông tin, hình ảnh, video clip có nội dung vi phạm đạo đức lan tràn. Sử dụng in-tơ-nét, người ta có thể bắt gặp hằng ngày, hằng giờ những thông tin về trộm cắp, bạo lực, giết người, lừa đảo, sự vô tâm, vô cảm, nhẫn tâm, tàn ác... Bên cạnh đó, việc tham gia các trò chơi game bạo lực, nghe và xem các clip có nội dung không lành mạnh lan truyền trên Youtube cũng gây ra những tác động không nhỏ đối với đạo đức người dùng.

Thông tin trên mạng xã hội vô cùng đa dạng, phong phú và nhiều chiều, thậm chí nhiều vấn đề được đưa ra đôi khi quá đà, không kiểm soát. Việc truyền tin trên mạng xã hội cũng dễ bị “tam sao thất bản”, bị thổi phồng, thiếu tính chính xác, thiếu sự kiểm chứng và dễ bị chi phối bởi hiệu ứng đám đông và phản ứng dây chuyền. Có những thông tin trên mạng in-tơ-nét, trên mạng xã hội không chính xác, phiến diện, thiếu kiểm chứng được chia sẻ thiếu trách nhiệm đối với cộng đồng, được phát tán trên mạng, dễ bị suy diễn theo chiều hướng tiêu cực, chủ quan, tạo ra những bức xúc trong cộng đồng. Một số thông tin có nội dung phản cảm, vi phạm chuẩn mực đạo đức, văn hóa, thuần phong mỹ tục; thông tin có tính chất lôi kéo, kích động cộng đồng mạng tham gia các hoạt động hội họp, biểu tình không phù hợp với quy định của pháp luật. Thậm chí các tổ chức khủng bố quốc tế còn lợi dụng mạng xã hội cho các hoạt động phi pháp, đe dọa an ninh quốc gia và trật tự an toàn xã hội, các thế lực thù địch lợi dụng triệt để mạng xã hội và các phương tiện truyền thông để thực hiện âm mưu “diễn biến hòa bình” chống phá nước ta,… Trong khi đó, phần lớn người tham gia mạng xã hội là thanh niên, chưa có nhiều trải nghiệm, chưa đủ bản lĩnh để “tỉnh táo” sàng lọc thông tin nên những dạng thông tin độc hại với tốc độ phát tán, lan truyền rất nhanh, dễ tạo hiệu ứng xã hội theo chiều rộng sẽ làm “méo mó” nhận thức, tác động tiêu cực đến hành động thanh niên.

Thời gian qua, các phương tiên thông tin đại chúng cũng thường xuyên đăng tải những ý kiến quan ngại của các nhà quản lý, các chuyên gia và của cả cộng đồng về những biểu hiện tha hóa về đạo đức, văn hóa của một bộ phận người sử dụng mạng xã hội, đặc biệt là giới trẻ. Tội phạm liên quan đến việc sử dụng in-tơ-nét nói chung, mạng xã hội nói riêng cũng đang có dấu hiệu ngày càng gia tăng. Các thông tin mang tính bạo lực, giật gân liên tục xuất hiện trên các trang báo mạng, các video bạo lực, đặc biệt là những vụ án xâm phạm nhân thân bằng bạo lực được các trang báo mạng khai thác, mô tả chi tiết gây tác động không nhỏ tới tâm lý của đối tượng, gây hoang mang trong dư luận. Thậm chí nhiều khi đối tượng còn học được cách hành động từ mô tả chi tiết trên báo chí. Nếu không đủ tỉnh táo, tiếp nhận các thông tin trên cơ sở có chọn lọc và ý thức cảnh giác, phê phán, không giữ vững những phẩm chất đạo đức cách mạng, thanh niên chúng ta sẽ bị dụ dỗ, lôi kéo vào những thói hư, tật xấu, những ham muốn tầm thường, từng bước xao nhãng và phai nhạt mục tiêu, lý tưởng của mình; ngại cống hiến, ham hưởng thụ, thói vô tâm, vô cảm và nhiều vấn nạn đạo đức khác sẽ xuất hiện.

Có thể thấy, in-tơ-nét đã và đang tạo ra rất nhiều tác động tiêu cực đối với việc giáo dục, rèn luyện đạo đức, văn hóa, lối sống của thanh niên hiện nay. Vì vậy, để phát huy những mặt tích cực và hạn chế những mặt tiêu cực từ những tác động của in-tơ-nét tới việc giáo dục đạo đức, lối sống cho thanh niên hiện nay, cần thực hiện có hiệu quả một số nội dung, biện pháp cơ bản sau:

Thứ nhất, tăng cường nhận thức của thanh niên về những tác động của in-tơ-nét đến việc giáo dục, rèn luyện đạo đức, lối sống.

Trong quá trình sử dụng in-tơ-nét, nếu không có nhận thức đầy đủ và ý thức cảnh giác, khi đăng tải, chia sẻ các thông tin, hình ảnh, video clip… thanh niên chúng ta có thể bỏ qua các thông tin quan trọng. Do đó, cần tăng cường tuyên truyền để thanh niên nắm vững những văn bản, chỉ thị, quy định của Đảng, Nhà nước đã ban hành, như Chỉ thị số 30/CT-TW, ngày 25-12-2013, của Bộ Chính trị về “Phát triển và tăng cường quản lý báo chí điện tử, mạng xã hội và các loại hình truyền thông khác trên in-tơ-nét”; Nghị định số 72/2013/NĐ-CP, của Chính phủ về Quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ internet và thông tin trên mạng; Luật An ninh mạng năm 2018... Các cấp lãnh đạo, quản lý, người làm công tác giáo dục, rèn luyện, bồi dưỡng thanh niên phải tích cực, chủ động định hướng thông tin, xây dựng chương trình, kế hoạch hành động cho thanh niên (chú ý phù hợp với từng đối tượng, từng địa bàn, vùng, miền khác nhau). Khơi dậy và phát huy những thế mạnh, năng lực, ý tưởng, sáng kiến của từng thanh niên trong quá trình tham gia các hoạt động thực tiễn do cơ quan, đơn vị, địa phương tổ chức.

Thứ hai, phát huy vai trò của gia đình, nhà trường và xã hội trong giáo dục nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho thanh niên về những tác động tích cực và tiêu cực của công nghệ thông tin, in-tơ-nét.

Đây là việc làm rất thiết thực gắn liền với cuộc sống hằng ngày của mỗi thanh niên. Trước tiên, gia đình phải là chủ thể trực tiếp nhất, quan trọng nhất và thường xuyên nhất trong quan tâm, chăm lo đến mọi hoạt động của các thành viên trong gia đình. Ngoài giờ lên lớp ở nhà trường thì cha mẹ phải kiểm tra, nhắc nhở, chấn chỉnh kịp thời con cái. Các thành viên trong gia đình thường xuyên có sự trao đổi thông tin lẫn nhau, có sự thống nhất trong định hướng thông tin và giáo dục những giá trị đạo đức, lối sống tốt đẹp cho con cái. Nhà trường và xã hội cung cấp những thông tin chính thống theo đúng quan điểm, đường lối của Đảng, Nhà nước; đồng thời phê phán, bác bỏ những quan điểm sai trái, phản động để học sinh, sinh viên được biết, tránh xa. Hướng dẫn học sinh, sinh viên cách lựa chọn những thông tin, bài cần đọc, cần tìm hiểu để có cái nhìn đa chiều về sự vận động, biến đổi, phát triển của xã hội; qua đó, xây dựng tình cảm, thái độ thân thiện, trân trọng với cuộc sống, với gia đình. Cần lên án, phê phán và xử lý nghiêm đối với những học sinh, sinh viên cố tình lợi dụng mạng xã hội để thông tin, tuyên truyền bôi xấu người khác, hoặc có những hành động trục lợi cá nhân làm giảm uy tín, danh dự của người khác.

Thứ ba, Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh tổ chức phát động những chương trình, cuộc thi tìm hiểu về những tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến thanh niên.

Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh vừa là định hướng, giáo dục, hướng dẫn hành động cho tuổi trẻ vừa giúp tuổi trẻ uốn nắn, sửa chữa những khuyết điểm của mình. Đồng thời, tổ chức Đoàn các cấp cần biết sử dụng in-tơ-nét như một công cụ hữu hiệu để tập hợp thanh niên và tổ chức các phong trào hoạt động thanh niên, như tăng cường các hình thức kết nối, tương tác thân thiện trên các mạng xã hội... Tổ chức Đoàn phải thường xuyên có nhiều hoạt động bổ ích phù hợp với tâm lý của tuổi trẻ (như các cuộc thi tìm hiểu, diễn đàn thanh niên với những nội dung phong phú như văn hóa sử dụng in-tơ-nét; văn hóa mạng; thanh niên với tác động tiêu cực mạng xã hội…), thu hút đông đảo đoàn viên, thanh niên tham gia. Thông qua các hoạt động của tổ chức Đoàn và các tổ chức khác để phê phán, ngăn chặn, khắc phục những biểu hiện sai trái trong nhận thức cũng như hành vi sử dụng in-tơ-nét sai mục đích, thiếu lành mạnh của thanh niên. Mặt khác, các tổ chức Đoàn mà trực tiếp là chi đoàn không ngừng nâng cao chất lượng sinh hoạt, thường xuyên đổi mới nội dung và hình thức hướng tới hiệu quả, thiết thực, nâng cao chất lượng phản biện, đóng góp ý kiến cho thanh niên trong sinh hoạt, công tác góp phần ngăn chặn, đẩy lùi những tác động tiêu cực đối với thanh niên.

Thứ tư, đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp giáo dục, rèn luyện về đạo đức, lối sống cho thanh niên.

Nội dung, hình thức và phương pháp giữ vai trò rất quan trọng để giáo dục, rèn luyện về đạo đức, lối sống cho thanh niên. Nội dung đúng, hình thức phong phú, phương pháp cụ thể, sáng tạo thì hoạt động giáo dục, rèn luyện mới có ý nghĩa thiết thực và hiệu quả. Quá trình giáo dục, rèn luyện đạo đức, lối sống cho thanh niên phải quan tâm đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp, để không ngừng nâng cao chất lượng, hiệu quả của hoạt động này. Do đó, nội dung giáo dục, rèn luyện cần tập trung vào những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước; những tiện ích, mặt tích cực của in-tơ-nét; ứng xử có văn hóa với mạng xã hội; biết ngăn chặn, đẩy lùi sự tác động tiêu cực của các luồng thông tin trái chiều, không để nảy sinh tư tưởng xấu, hành động trái với đạo đức, thuần phong, mỹ tục của dân tộc… Những nội dung trên được thực hiện thông qua các hình thức, biện pháp trực tiếp giáo dục chính trị, tư tưởng (bao gồm nhiệm vụ học tập, sinh hoạt của tổ chức đoàn…); thông qua các hoạt động ngoại khóa (diễn đàn thanh niên, chiến dịch hè tình nguyện, thăm quan, hành quân về nguồn, các cuộc thi tìm hiểu về Đảng, quê hương đất nước con người Việt Nam, sinh hoạt văn hóa, văn nghệ…). Các hoạt động đó có ý nghĩa hết sức quan trọng, tác động tới ý thức thanh niên, tạo ra môi trường lành mạnh để cho mỗi thanh niên có tinh thần lạc quan, củng cố lập trường chính trị, tư tưởng vững vàng. Vấn đề đặt ra ở đây là phải sử dụng tổng hợp, linh hoạt, sáng tạo các phương pháp như giáo dục, tuyên truyền, nêu gương, kiểm tra, chấn chỉnh, xử lý theo đúng quy định của pháp luật những hành vi vi phạm quy định trong sử dụng, khai thác thông tin trên in-tơ-nét của thanh niên.

Thứ năm, phát huy tính tích cực, chủ động trong việc tự giáo dục, tự rèn luyện đạo đức, lối sống của mỗi thanh niên.

Với tinh thần luôn tiên phong, xung kích, thanh niên phải khẳng định vị trí, trách nhiệm tìm hiểu nghiên cứu và ứng dụng các thành tựu khoa học công nghệ để làm chủ cuộc sống. Muốn vậy, thanh niên cần phải được trang bị đầy đủ tri thức, kỹ năng để làm chủ và khẳng định mình trong dòng chảy của cuộc cách mạng công nghệ số. Tuy nhiên, với đặc điểm tâm, sinh lý thích tìm tòi, khám phá cái mới, thanh niên rất dễ sa ngã vào những trò chơi trên mạng in-tơ-nét và cũng rất dễ trở thành đối tượng để cho các thế lực thù địch, phản động dụ dỗ, mua chuộc. Do đó, thanh niên phải tự trang bị cho bản thân kiến thức, kỹ năng cũng như tư duy học tập, cách nghĩ mới cho bản thân; hình thành thói quen đọc sách để tiếp thu kiến thức mới, đặc biệt là các sách ngoại ngữ; có bản lĩnh chính trị vững vàng trong mọi tình huống, mọi điều kiện, hoàn cảnh; có nhãn quan chính trị nhạy bén trong xem xét, nhìn nhận, đánh giá thông tin và sự việc.

Trước bối cảnh tình hình thế giới, khu vực và trong nước đang có những diễn biến phức tạp, khó lường, thời cơ, vận hội đan xen nguy cơ, thách thức, thì đòi hỏi thanh niên càng phải có kiến thức, có sự am hiểu về thông tin để có những quyết sách đúng đắn trong lựa chọn con đường lập thân, lập nghiệp cho mình, cũng như trong xây dựng hình mẫu nhân cách. Không một tổ chức, cá nhân nào có thể giáo dục, rèn luyện được về phẩm chất, đạo đức, lối sống tốt hơn bằng chính sự nỗ lực, cố gắng quyết tâm trong tiếp nhận, lựa chọn và chuyển hóa ra bên ngoài của thanh niên. Việc học như thế nào, rèn luyện ra sao phụ thuộc vào chính bản thân thanh niên, sự nỗ lực vươn lên để trở thành những công dân tốt có ích cho gia đình, quê hương, cơ quan, đơn vị và cho xã hội. Để thực hiện được việc đó, thì thanh niên cần không ngừng học tập, rèn luyện tận dụng những thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đem lại để nghiên cứu, khám phá. Không có thành công, vinh quang nào mà không phải đánh đổ bằng sự gian nan, vất vả, trải nghiệm của chính bản thân mình. Con đường đến thành công sẽ được rút ngắn nếu bản thân mỗi thanh niên luôn có sự phấn đấu bền bỉ, kiên trì, liên tục trong mọi lúc, mọi nơi./.