Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha: Lịch sử hình thành và phát triển

TCCS - Với lịch sử gần 90 năm xây dựng và trưởng thành từ trong các cuộc đấu tranh cách mạng đầy gian khổ và hy sinh anh dũng, Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha đã có những đóng góp quan trọng đối với phong trào cộng sản và công nhân quốc tế, sự đoàn kết các lực lượng dân chủ và tiến bộ đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc, cũng như xây dựng nhà nước dân chủ. Trong bối cảnh quốc tế phức tạp hiện nay, Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha vẫn giữ vững vai trò là một đảng cộng sản kiên định lập trường của chủ nghĩa Mác - Lê-nin.

Khái quát về Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha

Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha được thành lập ngày 6-3-1921, được tổ chức theo nguyên tắc tập trung dân chủ. Cơ quan lãnh đạo cao nhất của Đảng là Đại hội Đảng. Giữa các kỳ Đại hội, cơ quan lãnh đạo cao nhất của Đảng là Ban Chấp hành Trung ương.

Tháng 5-1926, sau cuộc đảo chính quân sự - phát-xít, Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha phải lui vào hoạt động bí mật gian khổ dưới chế độ phát-xít độc tài và vẫn liên tục đấu tranh cách mạng trong điều kiện khắc nghiệt. Những năm trước Chiến tranh thế giới thứ hai, Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha khôi phục lại tổ chức và tư tưởng. Trong thời kỳ thống trị của chế độ cầm quyền phát-xít, Đảng thường xuyên bị khủng bố ác liệt, nhiều nhà lãnh đạo của Đảng, trong đó có Tổng Bí thư, bị bắt và giam cầm một thời gian dài trong các nhà tù của bọn phát-xít. Mặc dù bị đàn áp khốc liệt, Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha vẫn đứng vững và lãnh đạo cuộc đấu tranh của nhân dân lao động chống lại chế độ phát-xít và nguy cơ chiến tranh đế quốc. Nhờ tổ chức lại, trong những năm 1940 - 1941, Đảng đã thành lập Ban Chấp hành Trung ương, Ban Bí thư, bộ máy của Đảng, phát hành báo Tiến lên (Avante) - cơ quan ngôn luận của Đảng. Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha đã từng góp phần to lớn vào việc chuẩn bị và tiến hành thắng lợi cuộc Cách mạng Tháng Tư năm 1974, đưa đất nước tiến lên con đường dân chủ, tiến bộ.

Hiện tại, Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha có 140.000 đảng viên, với 15 ghế trong Quốc hội và là đảng lớn thứ tư trong Quốc hội Bồ Đào Nha. Ban lãnh đạo hiện nay của Đảng gồm có Ban Chấp hành Trung ương với 188 ủy viên; Bộ Chính trị gồm 19 đồng chí, Tổng Bí thư là đồng chí Các-lốt Các-va-la (được bầu tại Đại hội XIV, tiếp tục được bầu lại tại Đại hội XV và Đại hội XVI). Cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha là báo Tiến lên và Tạp chí lý luận Đấu tranh. Các tổ chức quần chúng xã hội có ảnh hưởng rộng rãi của Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha là Tổng Liên đoàn Lao động Bồ Đào Nha và Đoàn Thanh niên Cộng sản Bồ Đào Nha.

Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha là một trong 6 đảng ở Bồ Đào Nha, 5 đảng khác là Đảng Xã hội chủ nghĩa theo định hướng dân chủ - xã hội; Đảng Xã hội dân chủ với định hướng bảo thủ; Đảng Nhân dân - đảng có định hướng thiên hữu nhất trong Quốc hội; Đảng Bloco de Esquerda của giới trí thức cánh tả và Đảng Xanh Bồ Đào Nha. Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha và 5 đảng khác hiện đều có đại biểu trong Quốc hội. Đảng Xanh Bồ Đào Nha thường liên minh với Đảng Cộng sản và thường có được một đại biểu trong Quốc hội.

Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha qua các kỳ Đại hội

Tháng 11-1923, tại Li-xbon đã diễn ra Đại hội I của Đảng. Tham dự Đại hội có khoảng 100 thành viên của Đảng. Đại hội khẳng định tình đoàn kết với chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và sự cần thiết phải tiến hành cuộc đấu tranh nhằm thực hiện mục tiêu xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Bồ Đào Nha. Đại hội cũng cảnh báo nguy cơ phát-xít nổi dậy ở nước này.

Đại hội II dự định tổ chức vào năm 1926. Nhưng sau cuộc đảo chính quân sự nổ ra vào ngày 28-5-1926, Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha bị cấm hoạt động và phải rút vào hoạt động bí mật. Năm 1927, trụ sở chính của Đảng bị đóng cửa. Năm 1929, Đảng được tổ chức lại nhưng vẫn hoạt động bí mật. Tháng 4-1929, Hội nghị Đảng toàn quốc diễn ra, đặt dấu mốc quan trọng trong quá trình phát triển, Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha tổ chức thành một đảng mác-xít - lê-nin-nít chân chính. Trong những năm sau đó, Đảng đã có ảnh hưởng đáng kể trong phong trào công đoàn, đã từng đóng vai trò lãnh đạo trong các cuộc bãi công và biểu dương lực lượng chính trị. Năm 1935, một số đảng viên lãnh đạo của Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha bị bắt, trong đó có Tổng Bí thư Ben-tô Gôn-xan-vít (Bento Goncalves). Trong những năm 1940 - 1941, dưới sự lãnh đạo của đồng chí An-va-rô Cun-nhan (Alvaro Cunhal) và nhiều cán bộ cốt cán của Đảng, Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha đã được tổ chức lại nhằm thắt chặt mối quan hệ với quần chúng lao động và loại bỏ những phần tử đi ngược lại tôn chỉ, mục tiêu của Đảng.

Tháng 11-1943, Đại hội III đã đề ra đường lối đấu tranh nhằm củng cố và tăng cường sự thống nhất hành động của giai cấp công nhân với các tầng lớp nhân dân lao động có tinh thần chống phát-xít. Tại Đại hội này, lần đầu tiên Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha bầu ra Ban Chấp hành Trung ương là cơ quan lãnh đạo tập thể của Đảng. Trước Đại hội III, Đảng chỉ có Ban Bí thư. Sau Đại hội, Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha tích cực tham gia các hoạt động nhằm liên kết các lực lượng chống phát-xít thuộc các tổ chức bí mật và công khai. Một trong những vấn đề đặt ra trước Đảng Cộng sản trong những năm sau Chiến tranh thế giới thứ hai là tìm cách lật đổ chế độ phát-xít độc tài ở Bồ Đào Nha. Đây cũng là vấn đề trọng tâm của các Đại hội IV, V và VI.

Đại hội IV được tổ chức vào tháng 7-1946, đánh dấu sự trưởng thành nhanh chóng và ảnh hưởng sâu rộng của Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha trong quần chúng.

Đại hội VI được tổ chức vào tháng 9-1965 đã thông qua văn kiện quan trọng. Đó là Cương lĩnh mới của Đảng và Điều lệ Đảng có bổ sung, sửa đổi. Cương lĩnh chỉ rõ sự cần thiết phải thực hiện cuộc cách mạng dân tộc - dân chủ, đồng thời nhấn mạnh Đảng phải lãnh đạo cuộc khởi nghĩa dân tộc để lật đổ chế độ chuyên chính phát-xít nhằm giải quyết tận gốc các vấn đề chính trị của đất nước. Trong cuộc đấu tranh đó, Cương lĩnh của Đảng nhấn mạnh, phải kết hợp khéo léo các phương pháp hoạt động công khai và không công khai, vũ trang và phi vũ trang, để đạt mục tiêu của cách mạng. Trong số những yêu cầu do Cương lĩnh đề ra là quốc hữu hóa những lĩnh vực kinh tế chủ yếu của đất nước, cải cách nông nghiệp theo hướng đưa ruộng đất vào tay người nông dân; cải cách xã hội sâu rộng nhằm phục vụ lợi ích của đa số người lao động; trao trả nền độc lập cho các nước Ăng-gô-la, Ghi-nê Bít-xao, Mô-dăm-bích. Cương lĩnh đề ra mục tiêu cuối cùng là xây dựng chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản ở Bồ Đào Nha.

Đại hội VII được tổ chức vào tháng 10-1974. Đây là Đại hội bất thường liên quan tới Cuộc cách mạng Tháng Tư năm 1974 lật đổ chế độ cầm quyền phát-xít ở Bồ Đào Nha vào ngày 25-4-1974. Đầu những năm 70, bất chấp sự đàn áp tàn khốc, Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha đã đứng lên lãnh đạo nhiều cuộc biểu tình và bãi công của công nhân và nông dân nhằm chống lại chế độ phát-xít. Đảng đã lãnh đạo nhiều cuộc bãi công, trong đó có cuộc bãi công lớn nhất trong lịch sử Bồ Đào Nha với sự tham gia của hơn 200.000 công nhân và nông dân. Trong cuộc bãi công đó, công nhân đã đạt được mục đích đòi giới chủ áp dụng chế độ ngày làm 8 giờ. Kết quả của làn sóng cách mạng đã dẫn tới lật đổ chế độ cầm quyền phát-xít ở Bồ Đào Nha. Trong bối cảnh đó, Đại hội VII nhấn mạnh, để giành và giữ thắng lợi của cách mạng, cần xây dựng và tăng cường nhà nước dân chủ, tiến hành tới cùng quá trình phi thực dân hóa và ổn định kinh tế. Điều kiện có tính quyết định để đạt các mục tiêu đó là sự thống nhất hành động của quần chúng lao động, các đảng phái chính trị tiến bộ, các tổ chức dân chủ với các lực lượng vũ trang. Đại hội cũng tiến hành bổ sung Cương lĩnh và Điều lệ Đảng để phù hợp với tình hình mới.

Đại hội IX (năm 1979) đã đề ra nhiệm vụ phấn đấu thống nhất tất cả các lực lượng dân chủ, cánh tả trong nước để đấu tranh thực hiện Hiến pháp đã thông qua, bảo vệ các thành quả cách mạng, cải thiện điều kiện sinh hoạt của nhân dân lao động, mở rộng các quan hệ quốc tế của Bồ Đào Nha, phát triển sự hợp tác với các nước xã hội chủ nghĩa và các nước đang phát triển.

Năm 1983 đã diễn ra Đại hội X của Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha. Đại hội xác định đường lối mở rộng những cải cách chính trị, kinh tế - xã hội được khởi xướng từ sau Cách mạng Tháng Tư năm 1974.

Đại hội XI được tổ chức vào năm 1986, đã đi tới thống nhất quan điểm của Đảng tại vòng hai cuộc bầu cử Tổng thống Bồ Đào Nha (ngày 16-2-1986). Trong đó, Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha và các đồng minh của Đảng đã đóng vai trò quyết định đưa ứng cử viên của Đảng Xã hội giữ cương vị tổng thống nước Cộng hòa Bồ Đào Nha. Tại cuộc bầu cử Quốc hội Bồ Đào Nha được tổ chức vào tháng 10-1985, Đảng Cộng sản cùng với các đồng minh trong Liên minh Thống nhất nhân dân đã giành được 38 ghế.

Đại hội XIII được tổ chức vào cuối năm 1990. Đây là Đại hội được triệu tập bất thường liên quan tới những diễn biến chính trị có tính bước ngoặt ở châu Âu sau khi chế độ xã hội chủ nghĩa ở các nước Đông Âu sụp đổ. Trên cơ sở phân tích những khiếm khuyết trong mô hình chủ nghĩa xã hội hiện thực, Đại hội nhận định: đã đến lúc phải xác định chính xác và cụ thể hơn những mục tiêu của xã hội xã hội chủ nghĩa mà Đảng phấn đấu, đưa ra các chủ trương và biện pháp phù hợp với tình hình mới. Đại hội nhấn mạnh: "Chủ nghĩa cộng sản không chết, chủ nghĩa cộng sản vẫn là tương lai của nhân loại", "chủ nghĩa tư bản vẫn tiếp tục sa lầy trong các cuộc khủng hoảng". Tại Đại hội XIII, Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha vẫn xác định mục tiêu cao nhất của Đảng là xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Bồ Đào Nha và tiếp tục khẳng định Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha là đảng của giai cấp công nhân, kiên trì nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức xây dựng Đảng.

Tại các kỳ Đại hội XIV (năm 1992), XV (năm 1996) và XVI (năm 2000), Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha vẫn tiếp tục thống nhất khẳng định lý tưởng, mục tiêu, nguyên tắc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước này; đã xác định rõ bản chất cộng sản của Đảng, thể hiện ở bản chất giai cấp công nhân, ở mục tiêu xây dựng xã hội mới không có người bóc lột người, ở sự thống nhất trong Đảng, ở mối liên hệ chặt chẽ và bền vững với quần chúng, ở lòng yêu nước và chủ nghĩa quốc tế vô sản dựa trên cơ sở chủ nghĩa Mác - Lê-nin.

Các kỳ Đại hội của Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha thể hiện quá trình đổi mới không ngừng và củng cố về tổ chức, tăng cường đoàn kết nội bộ và mở rộng ảnh hưởng của Đảng trong quần chúng, phát triển khối liên minh công - nông thành một mặt trận đoàn kết dân tộc rộng rãi, bao gồm các tầng lớp nhân dân. Với xu hướng phát triển đó, Đại hội XVI đã đưa ra khẩu hiệu "Dân chủ và chủ nghĩa xã hội - dự án của thế kỷ XXI", trong đó xác định mục tiêu đưa Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha trở thành một đảng cầm quyền.

Hoạt động quốc tế của Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha

Trong quan hệ quốc tế, Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha tích cực tham gia các hội nghị của các đảng cộng sản và công nhân quốc tế được tổ chức trong các năm 1957, 1960, 1969. Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha đã cử đại biểu dự Hội nghị Béc-lin năm 1976 và cuộc gặp các đảng cộng sản và công nhân châu Âu năm 1980 tại Pa-ri.

Trong bối cảnh khủng hoảng sâu sắc và toàn diện của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế liên quan tới sự sụp đổ của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và Liên Xô vào cuối những năm 80, đầu những năm 90, Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha chịu ảnh hưởng tiêu cực khá sâu sắc với vị thế là một bộ phận hợp thành phong trào cộng sản và công nhân quốc tế.

Trong quan hệ quốc tế, Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha chủ trương chính sách đối ngoại độc lập dân tộc, không lệ thuộc vào Mỹ, bảo vệ hòa bình, tăng cường tình hữu nghị và sự hợp tác với các dân tộc. Trong quan hệ với các đảng cộng sản và công nhân, Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha chủ trương đoàn kết và phối hợp hành động quốc tế; kiên trì đấu tranh để củng cố phong trào cộng sản và công nhân quốc tế; chống lại sự công kích của các lực lượng phản động, chống chính sách phản dân chủ của chính quyền tư sản.

Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha có mối quan hệ truyền thống hữu nghị và đoàn kết với Đảng Cộng sản Việt Nam. Trước đây, khi còn hoạt động bí mật, những người cộng sản Bồ Đào Nha đã tích cực ủng hộ cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân Việt Nam.

Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha đánh giá cao thành tựu của công cuộc đổi mới, chia sẻ quan điểm với Đảng ta về nhiều vấn đề quốc tế quan trọng, đồng thời rất quan tâm đến những chuyển biến trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội, nhất là trong việc xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta.

Hai Đảng thường xuyên cử các đoàn đại biểu của mình tham gia các kỳ Đại hội và thăm hữu nghị chính thức lẫn nhau nhằm tăng cường sự hiểu biết và tình đoàn kết. Đoàn đại biểu Đảng Cộng sản Việt Nam đã dự các kỳ Đại hội của Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha như Đại hội XIV, XV (cấp Bộ Chính trị) và XVI (cấp ủy viên Trung ương). Báo Nhân Dân hằng năm đều cử đại diện tham dự Hội báo Avante của Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha. Từ ngày 3 đến 5-9-2010, Đoàn đại biểu Việt Nam đã tham gia ngày Hội báo Avante. Trong buổi gặp và làm việc với Đoàn đại biểu Việt Nam, đồng chí Các-lốt Gôn-xa-lép, ủy viên Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha khẳng định: Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha và nhân dân Bồ Đào Nha luôn dành tình cảm sâu đậm và sự ủng hộ mạnh mẽ đối với nhân dân Việt Nam. Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha đã cử các đoàn thăm Việt Nam và dự các kỳ Đại hội IV, V, VI, VII và IX của Đảng ta, trong đó có đoàn do Tổng Bí thư A.Cu-nhan dẫn đầu tham dự Đại hội VI, các đoàn thăm và làm việc với Đảng ta của đồng chí A-gô-xti-nô Lô-pét, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương (năm 1993) và đoàn của Tổng Bí thư C.Các-va-la (tháng 2-1996). Phát biểu tại Đại hội IX của Đảng Cộng sản Việt Nam, đồng chí Giô-dép Ca-na-nô-va, Trưởng đoàn đại biểu Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha nhấn mạnh: "Một lần nữa, xin bày tỏ những lời chúc thành công tốt đẹp đối với cuộc đấu tranh của Đảng và dân tộc các đồng chí, bày tỏ với các đồng chí những tình cảm đoàn kết anh em và ý chí vững chắc của chúng tôi muốn tăng cường và phát triển hơn nữa các quan hệ hữu nghị và hợp tác truyền thống giữa hai Đảng chúng ta"./.