Chu kỳ tăng, giảm của diện tích nuôi thường phản chiếu chu kỳ lên xuống của giá cả thị trường. Chẳng hạn, trong năm 2007, do giá cá tra, ba sa khá cao, đã có lúc lên đến 17 nghìn đồng/kg, nên người nuôi thu lợi nhuận cao. Lúc thị trường tiêu thụ cá tra không hạn chế, thì chất lượng cũng dễ dãi theo, ngay cả cá tra thịt vàng (do nuôi không tuân thủ quy trình và nước ao nuôi bị tù) cũng xuất khẩu được.

Đặc điểm của người nuôi thường theo quy trình là: sau khi thu hoạch xong, làm sạch, tẩy trùng bằng vôi bột, sau một vài tuần tháo nước vào và tiếp tục xuống cá giống. Lợi nhuận của vụ trước là động lực của vụ sau, nên người nuôi thấy ở đâu có thể nuôi được là nuôi, không theo định hướng quy hoạch. Tại các địa phương cũng chưa có một hệ thống tổ chức nào đứng ra chỉ đạo thời vụ nuôi. Nếu trước đây, người dân còn dựa theo chu kỳ thời tiết, khí hậu và nhất là mùa nước, thuận tiện trong khâu tháo nước ra lúc mùa khô, tránh nuôi vào mùa nước chướng vì dễ dịch bệnh, thì những năm được giá họ thả cá giống liên tục, thu hoạch xong vụ này là thả tiếp vụ sau.

Vào những năm rớt giá, nhiều hộ nuôi lại hành động ngược lại, bán được cá là ngừng không tiếp tục thả nữa, nên thường tạo ra tình trạng thiếu nguyên liệu chế biến cho chu kỳ vụ sau. Theo lý thuyết của kinh tế thị trường thì điều đó là quy luật tất nhiên, nhưng cũng chính sự lên xuống theo chu kỳ đó đang gây ra một tình trạng lãng phí ghê gớm trên nền của những cuộc chạy đua tự phát. Lúc thừa nguyên liệu thì các nhà máy chế biến thường dùng nhiều cách ép người nuôi. Chẳng hạn, ký hợp đồng mua nguyên liệu với các điều kiện rất ngặt nghèo, như: phải có một mẻ bắt trên 40 tấn; tiền thanh toán chậm đến 30 ngày; đánh thấp chất lượng cá để hạ giá thu mua... Nhưng lúc khan hiếm nguyên liệu thì doanh nghiệp lại đến lượt bị người nông dân “trả đũa”. Trong những cuộc cạnh tranh thiếu lành mạnh đó, thường thì phần thua thiệt vẫn dễ bị lệch sang phía người nuôi, nhất là đối với những hộ nuôi nhỏ lẻ. Anh Công ở huyện Châu Thành tỉnh An Giang cho biết, gia đình anh quyết định đào ao thả cá trên một khoảnh đất khoảng 2000 m², vay ngân hàng khoảng 60 triệu đồng cộng với vốn tự có khoảng 30 triệu đồng, nhưng vì ao nhỏ, mỗi lần thu hoạch chỉ đạt khoảng trên dưới 7 tấn, nên phải bán cá qua môi giới, trung gian. Anh Công cho biết, trong vùng có những hộ thả một lúc một vài trăm ngàn cá giống thì có thể bán cho nhà máy chế biến hiện nay với giá 14 nghìn đồng/1kg, nhưng nhà anh Công chỉ bán được 12,6 nghìn đồng/1kg cho thương lái.

Trong vụ thu hoạch đại trà cá tra năm 2008, nhiều hộ nuôi đang điêu đứng vì mấy lý do sau:

- Doanh nghiệp thu mua, chế biến, xuất khẩu lấy lý do thiếu tiền, thị trường khó khăn do khó vay vốn ngân hàng nên cầm chừng việc thu gom nguyên liệu. Phản ứng đó đã và đang gây hậu quả là nhiều hộ nuôi cá đã đến vụ thu hoạch (cá cỡ 0,8 lạng đến 1 kg thường được giá hơn cả) mà không tìm được người thu mua thì hốt hoảng, vì nuôi thêm ngày nào chi phí thức ăn tăng lên ngày đó (có hộ phải chi tới mấy trăm triệu đồng tiền thức ăn mỗi ngày), mà cá quá kích cỡ giá lại thấp hơn, thậm chí không có người mua.

- Hộ nuôi còn phải đối mặt với giá thức ăn tăng lên liên tục suốt thời gian vừa qua. Theo số liệu ghi chép của anh Được, một kỹ thuật viên về thủy sản của An Giang, nếu năm 2007 giá thức ăn dao động trên dưới 6 nghìn đồng/1kg thì nay đã lên trên dưới 7,5 nghìn đồng. Nếu hạch toán đầy đủ, để có được 1 tấn cá phải chi phí hết khoảng 1,7 tấn thức ăn (nếu thiếu kỹ thuật thì chi phí còn nhiều hơn), và giá thành toàn bộ cho 1 kg cá tra là 15,5 nghìn đồng, nhưng giá thu mua của doanh nghiệp hiện tại cũng chỉ khoảng 14 nghìn đồng đối với hộ có lượng cá xuất lớn từ 40 tấn/một mẻ bắt trở lên. Đối với hộ nuôi nhỏ lẻ phải bán cho thương lái, nậu vựa thì còn lỗ nặng hơn. Thế mà nhiều hộ bán được cá để gỡ lại hàng tỉ đồng vốn bổ ra đã “thở phào nhẹ nhõm”, vì thà “được lỗ” như thế vẫn còn may hơn những hộ còn chưa thể bán được.

- Nhà máy có thực sự thiếu tiền mặt để thu mua hay không vẫn đang là một ẩn số. Bởi vì, trên thực tế, trong các hợp đồng thỏa thuận mua cá, hộ nông dân thường không được lấy tiền ngay, mà phải chậm khoảng 20-30 ngày. Thậm chí có doanh nghiệp “linh động” cho các hộ có nhu cầu thực sự cấp thiết nhận trước một khoản nào đó thì cũng phải trả lãi tới 3%/tháng.

Trước thực tế trên, nếu vẫn tiếp tục duy trì phương thức thu mua - chế biến như hiện nay, thì e rằng nghề nuôi cá da trơn đồng bằng sông Cửu Long khó bền vững. Theo dự đoán của ngành thủy sản, đến nay, sản lượng thực tế đã đạt bằng mức quy hoạch cho đến năm 2010 là trên 1,5 triệu tấn. Số hộ nuôi tăng lên, số nhà máy chế biến và tổng công suất tăng lên..., mà thị trường, kể cả phần mềm là phương thức thu mua, thanh toán vẫn theo lối cũ, kể cả phần cứng là kết cấu hạ tầng về kho chứa, chợ, phương tiện lưu thông... vẫn không được cải thiện, nâng cấp, thì đây là một nguy cơ lớn, nguy cơ mất cân đối của một sự phát triển quá mạnh. Đó là chưa nói tới các vấn đề phát sinh khác như môi trường bị ô nhiễm...