Kinh tế Bồ Đào Nha liệu có phải nhận gói cứu trợ từ bên ngoài?

TCCSĐT – Trong những tháng đầu năm nay, những biến động chính trị bất ngờ, dồn dập ở các nước Bắc Phi và Trung Đông cùng với thảm họa kép động đất và sóng thần ở Nhật Bản đã làm cho lạm phát, khủng hoảng nợ công… dường như lùi xuống hàng thứ hai trong nỗi bận tâm của cộng đồng quốc tế. Trên thực tế, Khu vực đồng tiền chung châu Âu cũng đang đứng trước một chấn động khi Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha bị hạ mức xếp hạng tín dụng, khiến lãi suất trái phiếu chính phủ của nhiều nước trong khu vực đồng tiền chung châu Âu "đua nhau" tăng vọt.

Trong năm 2010, tiếp sau Hy Lạp, Ai-len là nước thứ hai phải đề nghị gói cứu trợ của IMF, đến năm nay, nỗi ám ảnh khủng hoảng nợ công đang tiếp tục phủ bóng đen lên một số nền kinh tế, trong đó có Bồ Đào Nha. Nợ công là bài toán khó giải đối với chính phủ nước này bởi phải chịu những sức ép từ cả bên trong và bên ngoài.

Chính sách “thắt lưng buộc bụng” không làm dịu được mức lãi suất

Từ đầu tháng 6 năm 2010, khi bị cho rằng có khả năng trở thành "con bài đô-mi-nô" ngay sau Hy Lạp trong cuộc khủng hoảng nợ ở Khu vực đồng ơ-rô, Quốc hội Bồ Đào Nha đã thông qua kế hoạch "thắt lưng buộc bụng" do Chính phủ của Thủ tướng Giô-dê Xô-cra-tét (Jose Socrates) đệ trình, theo đó, sẽ giảm thâm hụt ngân sách nhà nước từ 9,4% năm 2009 xuống 7,3% trong năm 2010 và 4,6% trong năm 2011 thông qua việc giảm lương, giảm mức trần chi tiêu cho các chương trình xã hội và tăng thuế. Với mức cắt giảm này, tuy chưa đạt được mức trần thâm hụt ngân sách mà EU đưa ra là 3% GDP, nhưng sẽ tiết kiệm được cho ngân sách khoảng 5 tỉ ơ-rô (tương đương 7 tỉ USD). Thủ tướng Giô-dê Xô-cra-tét khi đó khẳng định rằng, ngân sách "thắt lưng buộc bụng" là giải pháp duy nhất đảm bảo không xảy ra những rối loạn trên thị trường và đến cuối năm 2011, Bồ Đào Nha sẽ trở thành một trong những quốc gia có mức thâm hụt ngân sách thấp nhất châu Âu.

Tuy nhiên, những diễn biến trên thực tế thời gian qua dường như không theo niềm tin và hy vọng của chính phủ. Sau khi phát hành trái phiếu kỳ hạn 6 năm và 10 năm vào tháng 11-2010, Cơ quan quản lý nợ công của Bồ Đào Nha (IGCP) đã thu về 1,24 tỉ ơ-rô (tương đương 1,7 tỉ USD), đạt 93% nhu cầu tài chính trong năm 2010, nhưng Li-xbon đã phải chấp nhận những mức lãi suất cao nhất trong vòng hơn 10 năm cho đến thời điểm đó. Lãi suất trái phiếu 10 năm lên tới 6,806%, so với 6,242% trong đợt phát hành 2 tháng trước đó. Lãi suất trái phiếu 6 năm là 6,156% so với 4,371% trong đợt phát hành cuối tháng 8 năm 2010.

Vẫn chưa dừng lại, mức độ căng thẳng tiếp tục gia tăng trên các thị trường trái phiếu Khu vực đồng ơ-rô khi ngày 10-1-2011, lãi suất vay mượn của Bồ Đào Nha tăng lên 7,18% và các quan chức nước này đã phải thừa nhận mức lãi suất trên 7% là không bền vững. Tuy nhiên, ngày 11-1-2011, Bộ trưởng Tài chính Phéc-nan-đu Tây-sây-ra đot Xan-tút (Ferrnando Teixeira dos Santos) thông báo Bồ Đào Nha sẽ làm mọi việc để tránh một kết cục là phải tìm kiếm sự giúp đỡ từ bên ngoài để giải quyết vấn đề nợ công bởi gói bảo lãnh vỡ nợ từ bên ngoài sẽ hủy hoại nghiêm trọng uy tín của đất nước mà nhiều năm sau mới có thể khôi phục lại được, đồng thời kêu gọi EU duy trì sự ổn định của đồng ơ-rô.

Bất chấp sự nỗ lực đó, mức lãi suất vẫn tiếp tục tăng cao. Trong phiên giao dịch ngày 10-2-2011, trên thị trường chứng khoán thứ cấp, tờ “Thời báo tài chính” (Anh) cho biết, lãi suất trái phiếu thời hạn 10 năm của Bồ Đào Nha đã vọt lên đến 7,63%, gần chạm ngưỡng mức lãi suất khiến Ai-len phải nhận cứu trợ từ EU và Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) trước đó. Đến phiên giao dịch ngày 9-3-2011 mức lãi suất tăng lên mức cao nhất kể từ khi nước này gia nhập Khu vực đồng ơ-rô và đã có lúc lên đến 7,78% - mức cao kỷ lục trong Khu vực đồng ơ-rô, cao hơn cả mức lãi suất mà Hy Lạp và Ai-len phải chấp nhận trước khi nhận cứu trợ vỡ nợ từ EU và IMF.

Nguyên nhân khiến lãi suất trái phiếu chính phủ của Bồ Đào Nha liên tục tăng, theo các nhà phân tích, là do các nhà đầu tư lớn e ngại nước này khó tránh khỏi "vết xe đổ" Hy Lạp và Ai-len. Lãi suất trái phiếu chính phủ tăng làm gia tăng mối lo ngại về khủng hoảng nợ công ở nước này. Bồ Đào Nha đang đối mặt với "núi" nợ công lên đến 143 tỉ ơ-rô (200 tỉ USD) trong năm 2010 tương đương 83,3% GDP, cao hơn giới hạn nợ công cho phép theo quy định của EU đối với Khu vực đồng ơ-rô là 60% GDP của mỗi nước. Nợ công cao trong khi nền kinh tế lại đang rơi vào tình trạng suy thoái, tỷ lệ thất nghiệp đã lên đến con số 11,1% trong quý cuối cùng của năm 2010 - mức cao nhất trong hơn 10 năm qua. Tỷ lệ này cao hơn 0,2% so với quý III/2010 và 1% so với cùng kỳ năm trước đó. Thống đốc Ngân hàng Trung ương Bồ Đào Nha Các-lốt Cô-xta (Carlos Costa) cho rằng, biện pháp duy nhất để đất nước thoát khỏi vòng xoáy tồi tệ này là tăng cường xuất khẩu, tuy nhiên, việc thực hiện chính sách này lại vấp phải những giới hạn nhất định, đặc biệt khả năng tiếp cận vốn, điều kiện vay mượn... Chính phủ Bồ Đào Nha đã buộc phải thừa nhận không thể chịu đựng mức lãi suất cao kéo dài nếu EU không hành động nhanh chóng.

Ngân hàng Trung ương châu Âu bắt đầu ra tay

Ngày 10-1-2011, Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) đã phải can thiệp để chống đỡ cho thị trường trái phiếu Khu vực đồng ơ-rô bằng cách mua trái phiếu chính phủ của Bồ Đào Nha. Việc ECB mua trái phiếu đã giúp Bồ Đào Nha chỉ phải trả lãi suất dưới 7% cho trái phiếu kỳ hạn 10 năm. Ngày 10-2-2011, ECB lại phải can thiệp vào thị trường trái phiếu khu vực đồng ơ-rô bằng cách mua trái phiếu chính phủ của Bồ Đào Nha, trong bối cảnh nỗi lo sợ tình trạng bất ổn về tài chính của nước này có thể khiến Li-xbon phải cầu đến sự cứu trợ quốc tế.

Khi lãi suất trái phiếu của Bồ Đào Nha tăng cao 7,63% trong phiên giao dịch ngày 10-2 trên thị trường, ECB đã mua một lượng nhỏ và giúp lãi suất hạ xuống mức 7,29%. Tuy vậy, mức lãi suất vay vẫn lớn hơn 7%. Một vài quốc gia thành viên trong EU và IMF đã yêu cầu Bồ Đào Nha chấp nhận gói cứu trợ, với lý do càng quyết định sớm càng hạn chế mức độ phải nhận cứu trợ. Nếu điều đó xảy ra, số tiền cứu trợ Bồ Đào Nha có thể lên đến từ 50 đến 100 tỉ ơ-rô. Về vấn đề này, Bộ trưởng Tài chính Các-lốt Pi-na khẳng định, Li-xbon đã làm hết sức mình để ổn định khu vực tài chính và chưa cần sự hỗ trợ từ bên ngoài, tuy nhiên cũng hối thúc EU có biện pháp nhanh chóng nhằm làm cho Quỹ Ổn định tài chính châu Âu linh hoạt hơn. Vấn đề này được lãnh đạo EU dự định thảo luận tại cuộc họp cấp cao dự kiến diễn ra trong các ngày 24 và 25-3 tới.

Phản ứng của người dân

Chương trình xiết chặt chi tiêu của chính phủ đã vấp phải sự phản đối mạnh mẽ của một số chính đảng cánh tả, cánh hữu và người dân. Hàng loạt các cuộc biểu tình, bãi công đã nổ ra trên khắp đất nước Bồ Đào Nha. Ngày 6-11-2010, hơn 100.000 người đã tập trung tại thủ đô Li-xbon tham gia một cuộc biểu tình phản đối chính sách kinh tế - xã hội của chính phủ, yêu cầu đảm bảo an sinh xã hội và tiền lương xứng đáng. Ngày 23-11, người lao động trong khu vực công cũng như tư nhân ở Bồ Đào Nha đã hưởng ứng cuộc tổng bãi công do các công đoàn lớn ở nước này phát động phản đối kế hoạch kinh tế "khắc khổ" do chính phủ đề xướng. Đây là lần đầu tiên kể từ năm 1988 người lao động trong khu vực công và tư nhân ở Bồ Đào Nha cùng tham gia bãi công, biểu tình. Đây được coi là cuộc tổng bãi công quan trọng nhất trong nhiều thập niên qua nhằm bảo vệ quyền có việc làm và tiền lương chứ không phải trợ cấp sinh tồn. Bãi công đã làm ảnh hưởng đến nhiều hoạt động kinh tế và xã hội ở Bồ Đào Nha.

Việc triển khai các biện pháp "thắt lưng buộc bụng" trong bối cảnh giá nhiên liệu và tỷ lệ lãi ngày càng tăng, tiếp tục gây ra các cuộc đình công và biểu tình. Đầu tháng 3-2011, hàng trăm nghìn người tại thủ đô Li-xbon và 10 thành phố khác trên khắp đất nước Bồ Đào Nha lại xuống đường biểu tình mang theo những khẩu hiệu yêu cầu chính phủ Bồ Đào Nha thay đổi chính sách nhằm đối phó với tình trạng thất nghiệp đang ngày một gia tăng, điều kiện làm việc bấp bênh đối với giới trẻ và mức sống bị giảm sút. Tổng Liên đoàn Công nhân Bồ Đào Nha, đại diện khoảng 600.000 thành viên, cho biết cơ quan này sẽ tiến hành "một ngày thịnh nộ và biểu tình" để phản đối việc tăng thuế, cắt giảm lương và phúc lợi xã hội.

Cùng với việc người lao động xuống đường, tranh cãi giữa các đảng phái chính trị ngày càng trở nên gay gắt về những biện pháp thắt chặt chi tiêu của chính phủ, đặc biệt sau khi thủ lĩnh đảng Dân Chủ đối lập chính, ông Pê-đrô Pa-xốt (Pedro Passos), khẳng định sẽ không ủng hộ gói biện pháp cắt giảm chi tiêu bổ sung và điều chỉnh thuế mà chính phủ vừa công bố hôm 11-3-2011 nhằm giảm mức thâm hụt ngân sách xuống 4,6% trong năm nay. Tổng thống A-ni-ban Ca-va-cô Xin-va (Anibal Cavaco Silva) cũng cho biết không được tham vấn trước về kế hoạch này. Lãnh đạo Đảng Xã hội trong Quốc hội, nghị sỹ Phran-xi-cô A-xít (Francisco Assis), trong một phát biểu với các nhà báo ngày 14-3 tại Li-xbon, cho rằng sự sụp đổ chính phủ của Thủ tướng Xô-crết chỉ còn là "vấn đề thời gian".

Mới đây, ngày 15-3, cơ quan xếp hạng tín dụng Moody's của Mỹ đã làm cho tình hình tài chính của Bồ Đào Nha thêm khó khăn khi hạ mức xếp hạng tín dụng của Bồ Đào Nha từ A1 xuống A3 và tỏ ra nghi ngờ khả năng Bồ Đào Nha có thể nhanh chóng khôi phục khả năng xuất khẩu - yếu tố thúc đẩy tăng trưởng kinh tế để tăng nguồn thu cho chính phủ.

Không cắt giảm chi tiêu, thâm hụt ngân sách sẽ tiếp tục tăng cao, chìm sâu vào khủng hoảng nợ công là khó tránh khỏi, tuy nhiên việc áp dụng chính sách “thắt chặt chi tiêu” lại không nhận được sự đồng thuận trong nội bộ, cộng thêm với sức ép từ bên ngoài khiến mối nghi ngờ quốc gia đang chìm trong nợ nần này có thể thúc đẩy kinh tế phát triển đủ nhanh để có tiền trả nợ, ngày càng gia tăng. Vòng xoáy đó đang cản trở quyết tâm của Bồ Đào Nha bảo vệ uy tín của mình bằng cách tự thoát khỏi khủng hoảng nợ công mà không cần đến gói trợ giúp từ bên ngoài./.