Trong những năm gần đây, đời sống văn hóa tinh thần của công nhân đã được các cơ quan chức năng quan tâm, chú ý và cũng đã được báo chí phản ánh khá nhiều. Những vấn đề chính đã được nêu ra là : Nhu cầu chính đáng của công nhân về văn hóa tinh thần; thực trạng nghèo nàn, đơn điệu của đời sống tinh thần trong công nhân hiện nay; một số nguyên nhân gây ra tình trạng này (cả từ phía doanh nghiệp, cả từ phía công nhân); một số hậu quả (về nhiều mặt) và một số kiến nghị, giải pháp v.v…

Riêng với đối tượng nữ công nhân, đời sống văn hóa tinh thần quá nghèo nàn của lực lượng đông đảo này cũng đã được báo chí đề cập bằng góc nhìn tương tự. Cụ thể là thực trạng, nguyên nhân, hậu quả… của tình trạng này trong đối tượng nữ công nhân cũng được nêu lên và phân tích tương tự với những gì được đề cập khi nói tới đối tượng công nhân chung chung. Bài viết này muốn nhìn nhận đời sống văn hóa tinh thần của nữ công nhân bằng góc nhìn xuất phát từ một số điểm khác biệt giữa hai giới.

Đời sống văn hóa tinh thần của nữ công nhân cần được quan tâm hơn so với nam công nhân

Nhìn chung, cả công nhân nam và công nhân nữ đều rất cần được học hỏi, giao lưu, đọc sách báo, xem phim v.v… để nâng cao nhận thức về nhiều mặt. Ví dụ trong lĩnh vực pháp luật, tất cả công nhân đều đặc biệt cần được trang bị kiến thức về pháp luật lao động, công đoàn…Hiểu biết về hợp đồng lao động, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, chế độ trợ cấp… sẽ giúp công nhân trong việc bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình. Tuy nhiên, riêng nữ công nhân, vì có những đặc điểm đặc thù của giới, nên họ còn rất cần được tìm hiểu về chế độ thai sản, chế độ nuôi con nhỏ, nghỉ con ốm… Tài liệu, sách báo lành mạnh, những buổi nghe nói chuyện, sinh hoạt văn hóa … chính là một số công cụ hữu hiệu giúp nữ công nhân thu nạp kiến thức.

Trong lĩnh vực sức khỏe cũng vậy. Bên cạnh những hiểu biết về rèn luyện thể chất, giữ gìn sức khỏe, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm … mà tất cả công nhân cần biết thì nữ công nhân còn đặc biệt cần được học hỏi, trao đổi kinh nghiệm, tâm tình tâm sự, tìm hiểu về sức khỏe sinh sản, kế hoạch hóa gia đình, an toàn tình dục, chăm sóc trẻ sơ sinh…

Mảng kiến thức xã hội cũng tương tự. So với nam công nhân thì nữ công nhân rất dễ bị rơi vào cạm bẫy tình ái, rất dễ sa ngã vào con đường mại dâm và cũng rất dễ trở thành nạn nhân của nạn buôn bán người và của tình trạng bạo hành.

Hiện nay, số ca nạo phá thai trong nữ công nhân đã lên tới mức báo động và những đoạn đường “đèn đỏ” của nữ công nhân cũng đã được phản ánh khá nhiều trên báo chí. Tình trạng nữ công nhân sinh con rồi vứt bỏ cũng đã xuất hiện đây đó. Số lượng nữ công nhân mắc bệnh trầm cảm càng ngày càng tăng… Rồi tình trạng con công nhân chưa được chăm sóc và nuôi dạy đúng cách do mẹ thiếu hiểu biết, kiến thức, không có điều kiện gửi con vào nhà trẻ,… Tình trạng nữ công nhân bị lừa gạt vào các ổ mại dâm hay bán, lấy chồng nước ngoài không theo ý muốn… đều đã được báo chí nêu lên và cảnh báo. Nếu không được giao lưu, học hỏi, đọc sách báo, xem phim … để mở mang hiểu biết thì làm sao nữ công nhân có thể tự trang bị những kỹ năng sống tối quan trọng cho mình?

Cần được quan tâm nhiều hơn - nhưng nữ công nhân lại ít có cơ hội nâng cao đời sống văn hóa tinh thần hơn so với nam công nhân

Mệt mỏi hơn

Công nhân phải làm tăng ca, tăng giờ đang là chuyện hết sức phổ biến trong các doanh nghiệp. Tất nhiên, hiện tượng này có những nguyên nhân của nó, xét từ cả hai phía - phía công nhân và phía chủ doanh nghiệp. Đối với người lao động, bên cạnh tác động tích cực (tăng thu nhập) thì hiện tượng làm thêm giờ này cũng gây ra những áp lực nặng nề, tác động không tốt đến sức khỏe thể chất và sức khỏe tinh thần của công nhân. Riêng lĩnh vực văn hóa tinh thần, sau mười mấy giờ làm việc và đi lại (di chuyển từ nhà trọ tới nhà máy và ngược lại), người công nhân không còn đủ sức để nghĩ tới nữa. Vui chơi, giải trí, học tập… trở nên xa vời. Nếu như nam công nhân mệt một thì nữ công nhân, do những đặc điểm thể chất của phái nữ, chắc chắn phải mệt mỏi hơn. Và đương nhiên, nhu cầu học tập, vui chơi, giải trí lại càng “xa thăm thẳm”. Đấy mới chỉ là so sánh về đặc điểm sức khỏe của hai giới. Trường hợp nữ công nhân đang mang thai hoặc đang nuôi con nhỏ thì mức độ mệt mỏi chắc còn lớn hơn rất nhiều. Văn hóa tinh thần trở nên vô cùng xa xỉ.

Nếu muốn giải trí chút ít thì cũng khó tìm được những gì phù hợp…

Đôi khi, vào ngày nghỉ hay những lúc rảnh rỗi, công nhân cũng tìm cách tự đáp ứng nhu cầu vui chơi, giải trí chính đáng và bức thiết của mình. Báo chí đã phản ánh hiện tượng đa số nam công nhân tìm đến quán nhậu bình dân, uống rượu, hút thuốc, tán dóc… Một số tìm đến quán cà phê đen, xem phim đen… Thỉnh thoảng cũng có một số công nhân nam chung nhau thuê sân bóng để đá bóng trong vài giờ nhưng nhìn chung, con số này là rất ít.

Tất cả những hình thức giải trí trên của công nhân nam đều không được công nhân nữ lựa chọn bởi vì không phù hợp với tâm lý và sức khỏe của phái nữ. Và thực tế là hầu hết nữ công nhân đều thui thủi ở nhà - những phòng trọ sơ sài, chật chội, tồi tàn, không có TV, đài hay sách báo… Thi thoảng thì chị em rủ nhau đi dạo bộ hay ra chợ, tuy nhiên việc này cũng hiếm hoi vì thời gian, sức khỏe và tiền bạc không cho phép.

Khi doanh nghiệp tổ chức…

Hàng năm, nhìn chung các doanh nghiệp đều tổ chức một vài hoạt động nhằm nâng cao đời sống văn hóa tinh thần cho công nhân như liên hoan văn nghệ, hội thi thể thao, tham quan… Tuy nhiên, những hoạt động này còn rất ít về số lượng và mang tính hình thức về chất lượng. Những hoạt động thiết thực dành riêng cho nữ công nhân lại càng ít ỏi hơn. Đặc biệt, những hoạt động dành riêng cho từng đối tượng nữ công nhân (nữ công nhân thanh niên, nữ công nhân mới lập gia đình, nữ công nhân trung niên) thì còn hiếm hoi hơn nữa.

Một vài kiến nghị

Hoạt động công đoàn nói chung và công tác nữ công nói riêng cần đặt người công nhân và người nữ công nhân làm trung tâm. Chỉ khi nào xuất phát từ chính những nhu cầu bức thiết của công nhân, từ tâm tư nguyện vọng chính đáng và từ thực trạng đời sống của họ thì những hoạt động công đoàn mới đạt được hiệu quả thiết thực. Chỉ khi nào hiểu rõ những đặc thù riêng (về sức khỏe, tâm lý, sinh lý, thiên chức…) của từng đối tượng nữ công nhân (mới từ nông thôn ra, chưa lập gia đình, mới lập gia đình, đang mang thai, đang nuôi con nhỏ…) thì hoạt động nữ công mới thực sự hữu ích. Vì vậy, rất cần có những cuộc điều tra xã hội học, những đề tài nghiên cứu bám sát thực tiễn đời sống của nữ công nhân và những phóng sự báo chí phản ánh một số góc khuất trong tâm tư hay trong cuộc sống của họ… Hoạt động công đoàn, hoạt động nữ công các cấp cần dựa trên những kết quả nghiên cứu này để đề ra chương trình hành động cho thiết thực, thực sự vì nữ công nhân, tránh tính hình thức, tránh lãng phí.

Các cơ quan chức năng nên “đặt hàng” các viện nghiên cứu tổ chức các đề tài nghiên cứu, các cuộc điều tra, khảo sát… làm sao để tìm ra những hình thức hoạt động công đoàn, hoạt động nữ công thật sự hiệu quả, thực sự giúp nữ công nhân có được đời sống văn hóa tinh thần lành mạnh hơn, phong phú hơn, góp phần nâng cao chất lượng giai cấp công nhân hiện nay./.