Phát triển kinh tế xanh gắn với bảo đảm môi trường sinh thái: Từ thực tiễn tỉnh Ninh Bình

Mối quan hệ giữa kinh tế xanh với bảo đảm môi trường sinh thái

Mối quan hệ giữa kinh tế xanh và môi trường sinh thái là mối quan hệ chặt chẽ, trong đó kinh tế xanh đóng vai trò là phương tiện để đạt được sự phát triển bền vững, bảo vệ và phục hồi các hệ sinh thái thông qua việc đầu tư vào các lĩnh vực ít phát thải carbon, sử dụng tài nguyên hiệu quả, giảm thiểu ô nhiễm và ngăn ngừa mất mát đa dạng sinh học, từ đó bảo đảm môi trường cho sự sống của con người và nâng cao chất lượng cuộc sống. 

Phát triển kinh tế xanh gắn liền với bảo đảm môi trường sinh thái là quá trình tăng trưởng kinh tế bền vững, bảo đảm sử dụng hiệu quả tài nguyên, giảm thiểu ô nhiễm và các tác động tiêu cực đến môi trường, đồng thời nâng cao khả năng phục hồi của hệ sinh thái. Để thực hiện điều này, Việt Nam cần ưu tiên chuyển đổi sang các mô hình kinh tế ít phát thải carbon, thúc đẩy công nghiệp xanh, nông nghiệp xanh, xây dựng xanh và tiêu dùng xanh, kết hợp với các giải pháp khoa học công nghệ, quản lý hiệu quả và sự tham gia của toàn xã hội. 

Kinh tế xanh nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và cải thiện chất lượng cuộc sống cho cộng đồng. Mô hình này thường đòi hỏi sự hợp tác giữa chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng để đạt được mục tiêu bền vững. Kinh tế xanh đóng vai trò quan trọng trong việc định hình và thúc đẩy sự phát triển bền vững, mang lại nhiều lợi ích cho cả môi trường tự nhiên, xã hội và nền kinh tế.

Kinh tế xanh nhấn mạnh vào sự tương tác tích cực giữa kinh tế và môi trường. Nó hỗ trợ sự phát triển bền vững bằng cách giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, giảm lượng chất thải và tăng cường sử dụng nguồn tài nguyên tái tạo. Phát triển kinh tế xanh tạo ra cơ hội kinh doanh mới thông qua việc đầu tư vào các ngành công nghiệp và dịch vụ mới, như năng lượng tái tạo, quản lý nước, xử lý chất thải và sản xuất hàng hóa, dịch vụ có tính bền vững.

Kinh tế xanh thúc đẩy sự hiệu quả trong sử dụng năng lượng thông qua việc áp dụng công nghệ tiên tiến và thay thế nguồn năng lượng truyền thống bằng nguồn năng lượng tái tạo. Việc đầu tư vào các ngành công nghiệp xanh sẽ tạo ra nhiều cơ hội việc làm mới và đòi hỏi những kỹ năng mới. Điều này có thể giúp cải thiện chất lượng cuộc sống và giảm tỷ lệ thất nghiệp. Sự phát triển bền vững thông qua kinh tế xanh còn giúp nâng cao chất lượng cuộc sống, bảo đảm an sinh xã hội và cung cấp các dịch vụ cơ bản như nước sạch, giáo dục và y tế.

Thực trạng phát triển kinh tế xanh ở Ninh Bình qua thời gian qua

Thực hiện các văn kiện đại hội Đảng toàn quốc, các nghị quyết chuyên đề của Trung ương, của Bộ Chính trị, tỉnh Ninh Bình luôn xác định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là yếu tố nội sinh, vừa là nguồn lực và động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế và chính trị. Tỉnh Ninh Bình là địa phương có bề dày lịch sử và truyền thống văn hiến lâu đời, nơi lưu giữ những di sản văn hóa vật thể, phi vật thể mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc hòa quyện trong cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ. Do vậy, trong nhiều năm qua tỉnh Ninh Bình tập trung nghiên cứu và ban hành nhiều cơ chế, chính sách để xây dựng con người Ninh Bình mang đậm nét đặc trưng của con người vùng đất Cố đô Hoa Lư là“thân thiện, hiền hòa, thanh lịch, mến khách”, nhưng vẫn mang đầy đủ đặc trưng của con người Việt Nam là “yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần cù, sáng tạo” và hướng tới chuẩn mực con người văn minh, hiện đại, trí tuệ, bản lĩnh, tự tin, đột phá, dám nghĩ, dám làm, có ý chí vươn lên mạnh mẽ, thích ứng nhanh với điều kiện hội nhập quốc tế hiện nay; trong đó, chú trọng xây dựng nguồn lực lãnh đạo, quản lý chất lượng cao có trình độ, ý chí, bản lĩnh, đủ năng lực phát hiện vấn đề và ban hành quyết sách kịp thời nhằm tác động biến chuyển mọi tiềm năng thành hiện thực, chuyển hóa thách thức thành cơ hội.

Với ý nghĩa là nguồn lực cho phát triển, các truyền thống văn hóa, lịch sử của địa phương, di sản thiên nhiên văn hóa thế giới của quần thể danh thắng Tràng An, được nguồn lực hóa, vốn hóa và đã trở thành biểu tượng, “sức mạnh mềm” để quảng bá hình ảnh, bản sắc văn hóa của vùng đất, con người nơi đây đến bạn bè trong nước và thế giới nhằm đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp tích cực vào chuyển đổi mô hình tăng trưởng từ “nâu” sang “xanh” theo hướng bền vững dựa vào bốn trụ cột: thiên nhiên, con người, văn hóa và kết hợp tận dụng cơ hội của hội nhập kinh tế quốc tế và cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Từ đầu những năm 2000, Ninh Bình đã thực hiện chuyển hướng từ “nâu” sang “xanh”, bảo vệ núi đá vôi, rừng đặc dụng, phát triển du lịch sinh thái và gắn kết giữa bảo tồn thiên nhiên - văn hóa - kinh tế. Đây là quan điểm phát triển xuyên suốt qua nhiều nhiệm kỳ, được cụ thể hóa bằng hàng loạt chính sách và hành động đồng bộ.

Sự kiện Quần thể danh thắng Tràng An được UNESCO ghi danh là Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới vào ngày 25-6-2014 được xem là bước ngoặt lớn nhất trong hành trình phát triển du lịch xanh tại Ninh Bình. Là Di sản hỗn hợp đầu tiên và duy nhất tại Việt Nam và Đông Nam Á, Tràng An trở thành biểu tượng của vùng đất Cố đô, thu hút mạnh mẽ du khách trong nước và quốc tế.

Ngay sau khi di sản được công nhận, tỉnh Ninh Bình đã đối mặt với thách thức không nhỏ khi vùng lõi của nó có hơn 14.000 người dân sinh sống. Việc cân bằng giữa bảo tồn và phát triển được xác định là nhiệm vụ sống còn. Quy hoạch Ninh Bình lựa chọn mô hình phát triển "xanh" dựa trên các ngành kinh tế trụ cột, các hành lang phát triển, các nhiệm vụ trọng tâm, đột phá. Trong đó, 4 ngành kinh tế trụ cột, gồm: 1- Lấy du lịch, công nghiệp văn hóa gắn với kinh tế di sản làm mũi nhọn; 2- Lấy công nghiệp cơ khí ô tô làm động lực thúc đẩy một số ngành công nghiệp công nghệ cao; 3- Lấy khởi nghiệp đổi mới sáng tạo làm đột phá; 4- Lấy nông nghiệp sinh thái, đa giá trị làm trụ đỡ.

Hiện nay, tỉnh đã có một số mô hình nông nghiệp cơ bản đáp ứng tiêu chí kinh tế tuần hoàn, kinh tế carbon thấp như mô hình sản xuất lúa hữu cơ, cánh đồng lúa Tam Cốc, đầm sen Hang Múa, hay các sản phẩm OCOP từ sen, hoa cúc, sâm Cúc Phương… Những mô hình này không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế mà còn góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng trong bảo vệ tài nguyên và môi trường.

Bên cạnh nông nghiệp, lĩnh vực công nghiệp cũng được tỉnh định hướng rõ ràng theo hướng công nghệ sạch, hiện đại, tiết kiệm tài nguyên. Cụ thể, Ninh Bình đã dừng thu hút các dự án sử dụng công nghệ lạc hậu, chiếm nhiều đất mà hiệu quả kinh tế thấp. Thay vào đó là ưu tiên các ngành nghề có giá trị gia tăng cao, sử dụng công nghệ tiên tiến và lao động địa phương, trong đó chú trọng phát triển công nghiệp hỗ trợ, đặc biệt là ngành sản xuất lắp ráp ô tô.

Mục tiêu thu hút đầu tư của Ninh Bình hiện nay phải phù hợp với định hướng tăng trưởng xanh, sử dụng hiệu quả tài nguyên, bảo đảm hài hòa giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Ninh Bình đang hướng đến xây dựng, phát triển trở thành đô thị di sản thiên niên kỷ - trung tâm văn hóa, lịch sử và du lịch của cả nước và khu vực.

Đề xuất một số giải pháp phát triển xanh cho Ninh Bình

Một trong những động lực cốt lõi của phát triển kinh tế tỉnh Ninh Bình sau sắp xếp là khả năng tổ chức các chuỗi giá trị liên ngành với sự kết hợp của 3 địa phương có thế mạnh kinh tế đặc thù. Hà Nam cũ là địa phương nổi bật về phát triển các KCN công nghệ cao và nông nghiệp đặc sản; Nam Định cũ là trung tâm dệt may, cảng biển, chế biến và logistics; còn Ninh Bình cũ là vùng du lịch di sản, công nghiệp văn hóa và sản xuất cơ khí, có tốc độ tăng trưởng GRDP trước sắp xếp đạt 7,27%, xếp thứ 23/63 tỉnh, thành phố trong cả nước. Khi được tích hợp, các thế mạnh này tạo ra một hệ thống chuỗi giá trị bổ sung lẫn nhau, từ đó tăng hiệu quả sản xuất, phát triển các ngành kinh tế.

Tỉnh Ninh Bình đang thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng xanh và tuần hoàn. Từ chủ trương lớn của tỉnh đến hành động cụ thể trong doanh nghiệp, các mắt xích của nền kinh tế đang từng bước dịch chuyển, mở ra một hệ sinh thái sản xuất, tiêu dùng bền vững, thân thiện với môi trường, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Ở tầm vĩ mô, để thúc đẩy phát triển kinh tế xanh ở Việt Nam, cần triển khai một loạt các giải pháp toàn diện từ phía chính phủ, doanh nghiệp, và cộng đồng. Đẩy mạnh thực hiện chuyển đổi kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi năng lượng công bằng; Tập trung nguồn lực giải quyết các nguy cơ cạn kiệt tài nguyên, ô nhiễm môi trường, suy giảm đa dạng các hệ sinh thái;  Tích cực thúc đẩy nghiên cứu, ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ vào các mô hình kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh, các-bon thấp trên địa bàn tỉnh trong các ngành, lĩnh vực, các khu vực, ở từng cấp độ; Thực hiện các biện pháp bảo vệ, tôn tạo các di tích, danh lam thắng cảnh, khu bảo tồn thiên nhiên và tăng cường các hoạt động tuyên truyền, giáo dục về giá trị của di sản văn hóa và thiên nhiên. Có chính sách thu hút các dự án đầu tư xanh, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả năng lượng và tài nguyên, như các dự án năng lượng mặt trời, điện gió, điện rác. Đẩy mạnh áp dụng công nghệ xanh, sạch, tiết kiệm năng lượng trong các ngành công nghiệp, nông nghiệp, xây dựng, giao thông vận tải. Khuyến khích công nghiệp tái chế, tái sử dụng và xử lý chất thải một cách bền vững. Tăng cường trồng rừng, bảo vệ, phục hồi hệ sinh thái, cảnh quan môi trường nhằm thúc đẩy giá trị cảnh quan sinh thái, tăng khả năng hấp thụ các-bon.

Và một khâu rất quan trọng, đó là cần chú trọng giáo dục và đào tạo về kinh tế xanh để nâng cao nhận thức và năng lực của người lao động trong lĩnh vực này. Điều này có thể bao gồm cả việc tích hợp chủ đề xanh vào chương trình học tập.

Đối với Ninh Bình, nhận thức được tầm quan trọng của phát triển bền vững trong thời kỳ hội nhập, toàn cầu hóa; nhận diện rõ thách thức đến từ biến đổi khí hậu cùng các vấn đề xã hội khác, tỉnh xác định quan điểm phát triển bền vững dựa trên nền tảng tiềm năng, thế mạnh, giá trị nổi trội, riêng có của tỉnh, nhất là hệ thống di sản văn hóa và thiên nhiên, các danh hiệu UNESCO.

Việc mở rộng không gian biển từ 15km bờ biển lên hơn 88 km không chỉ tăng tiềm năng phát triển kinh tế biển, mà còn giúp tỉnh tiếp cận các hoạt động logistics hàng hải, năng lượng tái tạo và du lịch biển. Sau sắp xếp, không gian phát triển kinh tế của tỉnh Ninh Bình đã chuyển từ hướng nội sang hướng mở, kết nối rộng hơn về địa lý, đa dạng hơn về sinh thái, kinh tế và xã hội. Với đặc thù phát triển du lịch biển gắn với sinh thái và văn hóa địa phương, việc khai thác vùng biển chưa đô thị hóa cho phép tỉnh xây dựng các khu nghỉ dưỡng bền vững, hạn chế bê tông hóa và giữ gìn hệ sinh thái đặc thù của rừng ngập mặn, bãi triều và đầm lầy ven biển. Kinh tế biển không chỉ đóng vai trò là một “trục tăng trưởng mới”, mà còn giúp chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở khu vực ven biển từ nông - ngư nghiệp truyền thống sang dịch vụ và công nghiệp hiện đại, nâng cao đời sống người dân và thu hút lực lượng lao động có tay nghề. Việc sắp xếp 3 tỉnh Hà Nam, Nam Định và Ninh Bình được kỳ vọng mở ra một cơ hội lớn, tái định vị du lịch Ninh Bình với quy mô và tầm vóc mới, khai phá những tiềm năng chưa được tận dụng, hứa hẹn tạo đột phá cho sự phát triển du lịch liên vùng.

Bên cạnh đó, để phát triển tốt kinh tế xanh, tỉnh Ninh Bình cần tập trung vào các định hướng sau:

Một là, kiên định phát triển kinh tế - xã hội theo hướng “xanh, bền vững và hài hòa”; phát triển kinh tế đi đôi với công bằng và tiến bộ xã hội trên cơ sở phát huy tối đa tiềm năng nổi trội, giá trị độc đáo và lợi thế riêng có của địa phương, cốt lõi là lấy bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa - lịch sử, truyền thống tốt đẹp của địa phương làm nền tảng.

Hai là, đẩy mạnh phát triển công nghiệp văn hóa và đổi mới sáng tạo, đưa tỉnh Ninh Bình trở thành một trung tâm lớn, có giá trị thương hiệu cao về du lịch, công nghiệp văn hóa, kinh tế di sản của cả nước và khu vực châu Á - Thái Bình Dương, một trung tâm khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của các tỉnh phía nam vùng đồng bằng sông Hồng; trong đó, tập trung xây dựng các thiết chế văn hóa lớn, xây dựng và tổ chức thực hiện các đề án quan trọng liên quan. Ban hành chính sách riêng về bảo tồn, tôn tạo các giá trị văn hóa, lịch sử, di tích trên địa bàn tỉnh.

Ba là, nâng cao hiệu quả, hiệu lực quản lý nhà nước về di sản để giải quyết hài hòa mâu thuẫn giữa bảo tồn di sản và phát huy giá trị phục vụ phát triển trên địa bàn tỉnh. Xác định con người là trung tâm, là chủ thể, là mục tiêu của phát triển bền vững; nâng cao trách nhiệm của cả cộng đồng, tạo điều kiện cho người dân tham gia bảo vệ, bảo tồn di tích lịch sử - văn hóa, di sản văn hóa phi vật thể, phát triển đa dạng sinh học, tạo việc làm và thu nhập tốt cho cộng đồng sống trong khu vực di sản.

Bốn là, đầu tư thích đáng cho phát triển công nghiệp văn hóa. Trên cơ sở tiếp tục hoàn thiện và thực hiện mô hình hợp tác công - tư trong quản lý, phát huy giá trị di sản; đẩy mạnh xã hội hóa trong phát huy các giá trị của di sản. Tiếp tục đẩy mạnh xây dựng kết cấu hạ tầng đồng bộ, hiện đại, nhất là hạ tầng số, hạ tầng giao thông kết nối vùng, liên vùng, kết nối nội bộ giữa các khu, điểm du lịch với nhau và với các trung tâm đô thị, công nghiệp, dịch vụ của tỉnh.

Năm là, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong bối cảnh chuyển đổi số. Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đang chuyển dịch mạnh mẽ sang nền kinh tế tri thức, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo trở thành yêu cầu tất yếu, tỉnh Ninh Bình sau sắp xếp cũng có nhiều động lực và chủ động xác định phát triển kinh tế số là một trụ cột quan trọng bên cạnh công nghiệp, du lịch và nông nghiệp./.