Thực trạng phát triển nguồn nhân lực của Hà Nội thời gian qua

Nghị quyết Đại hội Đảng bộ thành phố Hà Nội lần thứ XVII nhấn mạnh: “Phát triển nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao, nhân lực quản lý xã hội, quản trị kinh tế, nhân lực ngành văn hóa, du lịch. Xây dựng và phát triển hệ sinh thái học tập sáng tạo; thu hút trọng dụng nhân tài trong và ngoài nước, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và hội nhập quốc tế… là nguồn lực quan trọng quyết định phát triển Thủ đô”⁽¹⁾. Quan điểm đó được thành phố Hà Nội cụ thể hóa thành các chính sách, chế độ cụ thể và thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển nguồn nhân lực của Thủ đô.

Trong nhiệm kỳ 2021 - 2025, thành phố Hà Nội xác định phát triển nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao là chủ trương quan trọng. Hà Nội có 4 trường dạy nghề được quan tâm đầu tư với một số nghề trọng điểm hướng tới đạt chuẩn khu vực và quốc tế.  Trong đó, Trường Cao đẳng nghề Công nghiệp Hà Nội, Trường Cao đẳng nghề Công nghệ cao Hà Nội đã được phê duyệt đầu tư. Thành phố cũng đề nghị Chính phủ bổ sung đầu tư Trường Cao đẳng nghề Việt Nam - Hàn Quốc thành phố Hà Nội, Trường Cao đẳng Nghệ thuật Hà Nội là trường chất lượng cao.

Theo báo cáo của Sở Lao động - Thương binh và Xã hội Hà Nội, những năm qua, tỷ lệ học sinh, sinh viên, học viên các trường nghề ở Hà Nội có việc làm sau tốt nghiệp đạt 70% - 80%. Nhiều ngành, nghề khi học sinh, sinh viên ra trường được doanh nghiệp tuyển dụng 100%, như kỹ thuật máy lạnh và điều hòa không khí, kỹ thuật điện, điện tử, công nghệ sơn ô-tô, công nghệ ô-tô, tự động hóa,... góp phần quan trọng nâng tỷ lệ lao động qua đào tạo của thành phố tăng từ 27,5% năm 2008 lên 72,23% năm 2022 (tăng 44,73%), trong đó tỷ lệ lao động có bằng cấp chứng chỉ đạt 52,5% năm 2022, góp phần cung cấp nguồn lao động qua đào tạo, có tay nghề, chất lượng cao cho thị trường lao động Thủ đô. Thành phố Hà Nội đang hướng tới mục tiêu trở thành trung tâm công nghệ cao theo Chương trình số 07-CTr/TU, ngày 17-3-2021, của Thành ủy Hà Nội, về “Đẩy mạnh phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2021 - 2025”. Chương trình này mở ra nhiều cơ hội việc làm cho lực lượng lao động được đào tạo tại Thủ đô.

Bên cạnh đó, thành phố liên tục đầu tư kinh phí để phát triển hệ thống cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Từ 228 cơ sở dạy nghề vào năm 2017, đến cuối năm 2023, Hà Nội đã trở thành một trong những thành phố có số lượng cơ sở giáo dục nghề nghiệp, cơ sở hoạt động giáo dục nghề nghiệp lớn nhất cả nước với trên 360 đơn vị. Cùng với đó, Hà Nội có 16 trường trung cấp, cao đẳng công lập được lựa chọn đào tạo 29 nghề trọng điểm.

Cùng với sự phát triển của hệ thống cơ sở giáo dục nghề nghiệp, kết quả tuyển sinh đào tạo nghề của thành phố cũng liên tục tăng lên, từ 117.000 lượt người năm 2008 lên 252.286 lượt người năm 2022 (tăng 115,62% trên cả giai đoạn). Tính đến tháng 8-2023, các cơ sở có hoạt động giáo dục nghề nghiệp trên địa bàn thành phố tuyển sinh đào tạo nghề cho 176.860 lượt người, đạt 76,9% kế hoạch tuyển sinh năm 2023, tăng 2,6% so với cùng kỳ năm 2022. Chất lượng công tác dạy nghề của thành phố Hà Nội có chuyển biến tích cực với cơ cấu ngành nghề đa dạng, đáp ứng nhu cầu thị trường lao động, giúp người học nghề dễ dàng có việc làm sau khi tốt nghiệp, tỷ lệ giải quyết việc làm sau đào tạo ngày càng tăng...

Cùng với việc nâng cao tỷ lệ lao động qua đào tạo, các đơn vị giáo dục trên địa bàn thành phố đã chủ động trong hợp tác quốc tế, xây dựng và chuẩn hóa khung chương trình đào tạo theo chuẩn khu vực, quốc tế. Nhiều doanh nghiệp tham gia hợp tác đào tạo nâng cao chất lượng nhân lực. Hà Nội dẫn đầu cả nước trong nhiều kỳ thi, hội thi tay nghề cấp quốc gia, quốc tế...

Thể lực và tầm vóc của người dân thành phố Hà Nội đã được cải thiện và ngày càng được nâng cao. Tuổi thọ trung bình của người Hà Nội giai đoạn 2011 – 2015 là 75,20 tuổi; giai đoạn 2016 - 2020 tăng lên 75,50 tuổi. Tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi suy dinh dưỡng theo kết quả điều tra năm 2009 là 12,6%, đến cuối năm 2022, tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi bị suy dinh dưỡng thể nhẹ cân giảm 0,1% - đạt kế hoạch đề ra⁽²⁾.

Nhìn chung, tốc độ gia tăng dân số của Hà Nội đáp ứng yêu cầu cung cấp nguồn nhân lực cho sự phát triển. Thành phố luôn chú trọng công tác chăm sóc sức khỏe, nâng cao thể chất cho nguồn nhân lực. Cơ cấu nguồn nhân lực của thành phố về cơ bản phù hợp, số lượng lao động có trình độ ngày một tăng, trình độ lý luận, tin học, ngoại ngữ ngày càng được nâng cao. Trình độ học vấn , trình độ chuyên môn, kỹ thuật của lực lượng lao động từng bước được cải thiện, nâng lên. Công tác đào tạo và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực có chất lượng cao của thành phố được coi trọng.

Dù đạt nhiều kết quả tích cực, chất lượng nguồn nhân lực ở Hà Nội vẫn còn những hạn chế, tỷ lệ lao động chưa qua đào tạo chuyên môn kỹ thuật của Hà Nội chưa được cải thiện nhiều. Cơ cấu nguồn nhân lực có chỗ chưa hợp lý, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế, như tỷ lệ lao động trong khu vực nông nghiệp vẫn còn cao, đặc biệt là tình trạng mất cân đối giữa các bậc đào tạo đại học - trung cấp - công nhân kỹ thuật dẫn đến thiếu hụt đội ngũ lao động lành nghề. Bên cạnh đó, thị trường lao dộng Hà Nội vẫn đang mất cân đối giữa cung - cầu lao động, đặc biệt năng lực của lao động, như yếu về ngoại ngữ, kỹ năng làm việc nhóm, tính kỷ luật, kiến thức về pháp luật lao động. Công tác bồi dưỡng, nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ, công chức, người lao động chưa được thực hiện thường xuyên. Năng lực chuyên môn, nghiệp vụ, kinh nghiệm thực tiễn, tính chuyên nghiệp và tinh thần trách nhiệm trong thực thi công vụ của một số cán bộ, công chức còn hạn chế.

Nguyên nhân là do sự phát triển hệ thống giáo dục - đào tạo và dạy nghề của thành phố chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Hệ thống y tế của thành phố chưa đáp ứng được đầy đủ những yêu cầu về chăm sóc sức khỏe cho người lao động. Chính sách thu hút, sử dụng và chế độ đãi ngộ đối với nguồn nhân lực có chất lượng chưa thực sự hấp dẫn. Cơ chế, chính sách cho sự phát triển nguồn nhân lực còn nhiều bất cập. Tiền lương và thu nhập của người lao động còn thấp, chưa đáp ứng được yêu cầu đầu tư cho phát triển nguồn nhân lực của bản thân mỗi cá nhân. Tốc độ tăng dân số cùng với quá trình di dân về Hà Nội ngày một cao. Năng lực của đội ngũ cán bộ, công chức quản lý nhà nước còn chưa đáp ứng được yêu cầu. Nhận thức của các chủ thể trong nâng cao chất lượng nguồn nhân lực còn chưa có sự thống nhất.

Một số giải pháp

Đứng trước yêu cầu phải đổi mới để phát triển, hội nhập, Nghị quyết Đại hội lần thứ XVII Đảng bộ thành phố Hà Nội (nhiệm kỳ 2020 - 2025) xác định việc phát triển nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao là một trong những khâu đột phá quan trọng, được nâng tầm với mục tiêu, nhiệm vụ cụ thể và nặng nề hơn. Đó là: “Phát triển nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao, nhân lực quản lý xã hội, quản trị kinh tế, nhân lực các ngành văn hóa, du lịch. Xây dựng và phát triển hệ sinh thái học tập sáng tạo, hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo; thu hút, trọng dụng nhân tài trong và ngoài nước, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và hội nhập quốc tế...”. Thành phố phấn đấu tỷ lệ lao động qua đào tạo trên địa bàn đạt ít nhất 75% - 80%, cao hơn nhiều so với giai đoạn trước.

Để đạt được các mục tiêu nói trên, Sở Lao động, Thương binh và Xã hội Hà Nội cần tích cực hơn nữa trong công tác tham mưu, chủ động triển khai đồng bộ nhiều giải pháp trong xây dựng, quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục nghề nghiệp theo hướng mở, bảo đảm quy mô, cơ cấu hợp lý về ngành, nghề, trình độ đào tạo (đa ngành, chuyên ngành), chuẩn hóa, hiện đại hóa, có phân tầng chất lượng. Trong đó, ưu tiên phát triển các cơ sở giáo dục nghề nghiệp có ngành, nghề đang phát triển, đáp ứng tốt nhu cầu nguồn nhân lực trong lĩnh vực kinh tế mũi nhọn của xã hội hiện nay, như du lịch, công nghiệp công nghệ cao, công nghệ tự động hóa, số hóa công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, dược, mỹ phẩm, nông nghiệp công nghệ cao, logistics; đồng thời, khuyến khích thành lập các trường tư thục và trường có vốn đầu tư nước ngoài.

Bên cạnh đó, tiếp tục đẩy mạnh công tác tư vấn, tuyển sinh, phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông, xây dựng kế hoạch tuyển sinh giáo dục nghề nghiệp hằng năm; tư vấn tuyển sinh trực tuyến trên website, fanpage, các kênh liên kết tuyển sinh online; tổ chức ngày hội tư vấn, tuyển sinh giáo dục nghề nghiệp; hội nghị gắn kết giáo dục nghề nghiệp với thị trường lao động…

Thành phố đẩy mạnh triển khai hiệu quả hơn nữa các chương trình, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, thúc đẩy sự gắn kết doanh nghiệp với cơ sở giáo dục nghề nghiệp trong đào tạo, giải quyết việc làm. Ngoài ra, tiếp tục nâng cao chất lượng hoạt động các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, tập trung đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị đào tạo nghề; đổi mới trong tuyển sinh, tổ chức đào tạo, kết hợp đào tạo trực tiếp và trực tuyến; đổi mới nội dung chương trình đào tạo phù hợp, đáp ứng yêu cầu của doanh nghiệp và thị trường lao động; ưu tiên đào tạo chất lượng cao, đào tạo lại, đào tạo thường xuyên cho người lao động phù hợp với xu hướng chuyển dịch cơ cấu lao động. Đồng thời, có giải pháp khuyến khích các doanh nghiệp tham gia hoạt động giáo dục nghề nghiệp, tạo sự liên kết giữa người lao động, doanh nghiệp và cơ sở đào tạo; hỗ trợ đào tạo nghề, bồi dưỡng kỹ năng nghề nghiệp cho lao động làm việc trong các doanh nghiệp.

Thành phố cũng Hà Nội cần chú trọng hơn nữa trong cải thiện, nâng cao mức sống và chất lượng cuộc sống, đặc biệt là chế độ chăm sóc sức khỏe và dinh dưỡng, tâm lý, thể lực của người lao động. Việc phát triển thể lực của người lao động Việt Nam nói chung và thành phố Hà Nội nói riêng cần phải tính đến yếu tố chất lượng sinh sản và yếu tố bồi dưỡng thể lực, sức khỏe, tâm lý, tinh thần cho người lao động trong tương lai.

Chủ động hội nhập quốc tế để phát triển nguồn nhân lực. Cụ thể: xây dựng nội dung, chương trình và phương pháp giáo dục và đào tạo theo định hướng phù hợp chuẩn quốc tế và đặc thù của Việt Nam và thành phố; tăng cường quan hệ liên thông chương trình đào tạo giữa các cơ sở giáo dục và các ngành đào tạo của thành phố với quốc tế; thực hiện đánh giá và quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế; liên kết, trao đổi về giáo dục và đào tạo và các đề tài, dự án nghiên cứu khoa học, công nghệ giữa các cơ sở giáo dục; tạo môi trường và điều kiện thuận lợi để thu hút các nhà giáo, nhà khoa học có tài năng và kinh nghiệm của nước ngoài, người Việt Nam ở nước ngoài tham gia quá trình đào tạo nhân lực đại học và nghiên cứu khoa học, công nghệ tại các cơ sở giáo dục của thành phố; thu hút các trường đại học, dạy nghề có đẳng cấp quốc tế vào hoạt động; tăng cường dạy và bồi dưỡng ngoại ngữ, văn hóa thế giới, kỹ năng thích ứng trong môi trường cạnh tranh quốc tế cho người dân Thủ đô.

Tăng cường phát triển văn hóa, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh. Cụ thể: đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục nhằm giữ gìn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp để bồi đắp, xây dựng lối sống mới, nếp sống mới. Trong đó, đặc biệt coi trọng vai trò của gia đình và nhà trường trong việc truyền bá những nét đẹp của lối sống văn hóa truyền thống Thăng Long - Hà Nội.../.

-----------------------

 (1) Thành ủy Hà Nội: Báo cáo tình hình thực hiện khâu đột phá theo Nghị quyết Đại hội Đảng bộ thành phố lần thứ XVII, tháng 6-2023
(2) Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội: Báo cáo tình hình thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2022 và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2023, tr. 16