Cần đẩy mạnh hơn nữa những nghiên cứu khoa học về thanh niên

1. Nghiên cứu thanh niên - nhu cầu khoa học và thực tiễn xã hội hiện đại

Tuổi thanh niên đi qua cuộc đời của mỗi người, hiện diện thường nhật trong cuộc sống và sự cảm nhận khách quan của xã hội. Trong cơ cấu nhân khẩu xã hội, nhóm xã hội thanh niên có một dấu ấn đặc biệt. Nó làm nên diện mạo của xã hội, là biểu trưng cho sức sống của xã hội. Xã hội soi mình vào thanh niên và tìm thấy ở đó hình ảnh khỏe khoắn, nguồn năng lượng tiềm ẩn và khả năng vươn dậy của chính mình.

Người ta nói, cứ nhìn vào dáng vẻ của thanh niên trong một xã hội là có thể biết được hiện trạng của xã hội đó. Thanh niên bao giờ cũng là lực lượng đột phá trong một xã hội trì trệ, là những gì biến động nhiều nhất trong một xã hội đang biến động. Sự phát triển của một xã hội được đo bằng cường độ hoạt động vốn được tập trung vào các nguồn lực thanh niên của xã hội đó, vào việc phát huy sức sáng tạo của thanh niên.

Trong ký ức của mỗi người trưởng thành, tuổi thanh niên dù có thể là nhạt nhòa hay rực rỡ, là vui vẻ hạnh phúc hay buồn tủi đắng cay, nhưng người ta vẫn luôn hoài niệm về nó. Nhà thơ Pháp Luis Aragon đã không ngần ngại nói rằng nếu được trở lại với thời trai trẻ, ông vẫn mong muốn được sống y nguyên như trước, với những con đường cũ, lỗi lầm cũ, lặp lại tất cả những gì mà tuổi trẻ mình đã sống... Bởi vậy, hành vi của thanh niên bao giờ cũng là chủ đề trao đổi bất tận của dư luận đời thường, là nguồn gốc của những niềm vui, sự hãnh diện tự hào hoặc cũng là nguyên nhân của những lo lắng đau buồn tủi hổ của mọi gia đình mọi tầng lớp xã hội.

Với sức mạnh đặc biệt của mình, sự mạnh mẽ của cơ bắp, sự hồn nhiên trong sáng về tình cảm và ứng xử, sự linh động trong nhận thức và sáng tạo, từ lâu, thanh niên đã là đối tượng vận động, tập hợp của các lực lượng chính trị. Sự thắng lợi hay thất bại của mọi thế lực chính trị đều là sự phản ánh lại thái độ ứng xử tương ứng của họ đối với thanh niên.

Ngay từ cuối thế kỷ XIX, thanh niên và các hoạt động tập thể có tổ chức đầu tiên của thanh niên đã bắt đầu có được sự chú ý của xã hội. Sự có mặt của các nhóm thanh niên trong phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân, sự năng động và xung kích của họ trước những vấn đề kinh tế chính trị và thời cuộc của xã hội lúc đó đã báo trước về sự xuất hiện của một lực lượng xã hội mới mẻ và có tổ chức- lực lượng đại diện cho những người trẻ tuổi. Các hội đoàn đầu tiên, tập hợp những thanh thiếu niên đồng trang lứa với những bộ đồng phục theo kiểu quân sự, được thành lập, có cương lĩnh và quy mô hoạt động đáng kể khiến người ta bắt đầu không thể xem nhẹ cái nhóm nhân khẩu thường bị coi là “miệng còn hôi sữa” này được nữa. Những nhà chính trị mẫn cảm cũng bắt đầu nhìn thấy ở thanh niên một nguồn lực chính trị rộng lớn và mạnh mẽ, hình dung được rằng nếu được tổ chức tốt thì cái đám con trẻ “khó bảo” này, đến một lúc nào đó còn có thể làm đảo lộn mọi trật tự của xã hội đương thời nữa. Thanh niên cũng bắt đầu tham gia vào mọi lĩnh vực của đời sống chính trị xã hội, có mặt trong hầu hết các đảng phái chính trị, trong các hội đoàn tôn giáo, nghề nghiệp, cộng đồng phường xã...và họ cũng bắt đầu gây được sự chú ý của các nhà khoa học xã hội.

2. Những vấn đề nghiên cứu thanh niên ở nước ta hiện nay

Không còn nghi ngờ gì nữa, sự phát triển kinh tế - xã hội trong những năm gần đây đã tác động mạnh mẽ tới nhiều tầng lớp và nhóm xã hội, làm thay đổi nhận thức, định hướng giá trị cũng như những hoạt động sống của họ .

Với những đặc trưng riêng về tuổi trẻ và sự năng động, có thể nói, thanh niên ngày nay đang đứng ở trung tâm những sự biến đổi của đất nước, trong đó có những biến đổi về giá trị bao gồm cả những mặt tích cực lẫn những mặt tiêu cực. Sự phát triển của nền kinh tế thị trường đã tạo ra một thế hệ thanh niên đa dạng và năng động hơn.

Chính trong những biến động của cuộc sống đang đổi thay từng ngày, nhiều thanh niên đã nhanh chóng nhập cuộc, tìm thấy chỗ đứng của mình ở những hoạt động học tập, lao động, sáng tạo, phát huy tốt khả năng và sức lực của mình vì sự phát triển của đất nước. Có nhiều người đã vượt qua được những khó khăn và thử thách khắc nghiệt của cuộc sống và trở thành những người có học vấn cao, những trí thức, nhà quản lý đầy tài năng, những chủ doanh nghiệp lớn có uy tín và nhân cách, làm ăn phát đạt.

Những điều tra xã hội học trong thời gian gần đây đã cho thấy chính những thành công bước đầu nhưng đáng kể của sự đổi mới đất nước đã tạo ra ở thế hệ trẻ một sự tin tưởng và một nguồn sinh lực mới để hướng tới tương lai. Điều đó gắn liền với những chỉ báo về số lượng những thanh niên rèn luyện phấn đấu trong các hoạt động kinh tế, chính trị xã hội, thanh niên tình nguyện, thanh niên xung phong tới các vùng sâu, vùng xa, vùng nghèo đói trong những năm gần đây đã tăng lên và còn có chiều hướng tăng lên nhanh chóng. Chúng ta đều có thể không mấy khó khăn khi nhận ra rằng thanh niên ngày nay nhạy bén, sắc sảo và năng nổ hơn trong tư duy kinh tế cũng như trong chính những hoạt động lao động, làm giàu cho bản thân và xã hội.

Tuy nhiên, trong quá trình vận động của xã hội hiện nay, cũng có khá nhiều thanh niên, hoặc không vượt qua được những “khắc nghiệt” của cơ chế kinh tế thị trường, hoặc chỉ tiếp nhận được những mặt tiêu cực và sai lệch của nó mà đã trở nên lạc lõng và mất phương hướng. Một số người bi quan, chán nản khi không đủ sức để vươn lên, đáp ứng những đòi hỏi ngày càng cao của thực tế cuộc sống. Một số khác, trước những đổi thay phức tạp ở môi trường sống xung quanh đã không đủ sức mạnh để vượt qua chính mình và trở nên sa ngã, tha hoá.

Thực tế ngày càng chỉ rõ rằng, sự phát triển của nền kinh tế thị trường đã tạo ra một nghịch lý đáng buồn là nếu không được nghiên cứu và điều chỉnh kịp thời thì sự tăng trưởng kinh tế nhanh có thể kéo theo những sự suy thoái tương ứng về văn hoá, đạo đức và xã hội. Chính trong bối cảnh đó, nếu không có được một nhận thức đúng đắn và sáng suốt, một ý thức tự giác và tự chủ cao độ, thanh niên ngày nay sẽ dễ bị lầm lạc hơn trước. Trước mắt họ là cả một khối lượng ngày càng lớn những thông tin cần phải được xem xét và xử lý đúng đắn, những chiều tốt xấu, sáng tối khác nhau tác động tới họ, buộc họ phải suy nghĩ và hành động. Bởi vậy, do nhận thức và định hướng chưa đúng dắn mà có nhiều thanh niên khi lầm lỡ và sa ngã đã hoàn toàn không ý thức được tính nghiêm trọng trong hành vi của mình .

Trong những điều kiện mà ý thức tự giác của thanh niên , sự năng động trong các hoạt động chính trị - kinh tế - xã hội của họ ngày càng tăng lên, đời sống tình cảm của họ ngày càng phong phú, đa dạng và phức tạp thì chính sách và cơ chế quản lý công tác thanh niên cũng lại càng phải phát triển tương xứng và không thể chỉ dựa trên những nhận định chủ quan, thiên kiến.

Điều đó cho thấy, ngày nay khó có thể phủ nhận được tầm quan trọng của việc nghiên cứu thanh niên đối với thực tế việc hoạch định các chiến lược phát triển xã hội. Chỉ có đẩy mạnh các nghiên cứu khoa học về thanh niên chúng ta mới có thể có được những nhận thức đúng đắn và khách quan về thanh niên, trên cơ sở đó xây dựng các giải pháp phù hợp, tập hợp, đoàn kết và nâng cao vị thế, vai trò của thanh niên trong những điều kiện mới.

3. Những định hướng nghiên cứu về thanh niên

Ở nước ta, cùng với sư phát triển và lớn mạnh không ngừng của những nghiên cứu và điều tra xã hội học về thực tiễn xã hội, vấn đề nghiên cứu thanh niên, đời sống tư tưởng, lao động, học tập sinh hoạt, tâm lý thanh niên, cũng ngày càng được chú ý. Có thể nói, sự ra đời của Viện nghiên cứu khoa học về thanh niên cách đây hơn hai mươi năm trong đó lấy chuyên ngành xã hội học thanh niên làm một trong những hướng tiếp cận khoa học chính, đã là một bước tiến quan trọng đánh dấu sự phát triển của việc nghiên cứu thanh niên và xã hội học về thanh niên ở nước ta. Thanh niên không chỉ là đối tượng của một phong trào quần chúng mà còn là đối tượng của việc nghiên cứu khoa học. Hoạt động sống của thanh niên không chỉ là phạm vi của công tác vận động đoàn thể mà còn được xem xét phân tích khách quan, khoa học để có thể được điều chỉnh và định hướng một cách đúng đắn. Tuy nhiên việc nghiên cứu thanh niên đòi hỏi những vấn đề lý luận, phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu đặc thù, chuyên biệt

Điều khó khăn chung đối với những nhà nghiên cứu về thanh niên là ở chỗ họ luôn luôn bị choáng ngợp bởi sự rộng lớn và đa dạng của các chủ đề nghiên cứu mà dường như tất cả đềù là quan trọng và cần thiết. Đối với họ thì dường như tất cả các hướng nghiên cứu có liên quan đến thanh niên đều là nghiên cứu mở, bởi vậy mà khó có thể xác định được là nên bắt đầu từ đâu cũng như nên kết thúc ở điểm nào. Tuy nhiên, theo chúng tôi, nếu tổng hợp lại sẽ có ba hệ thống các vấn đề lớn cần được nghiên cứu và làm sáng tỏ .

Thứ nhất, cần phải làm rõ được vị trí và vai trò của thanh niên cũng như vấn đề thanh niên trong sự vận động và phát triển của đất nước, mối quan hệ giữa vấn đề thanh niên với những vấn đề kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội... Và nguợc lại, ảnh hưởng của những vấn đề trên tới nhận thức và hành động của thanh niên.

Thứ hai, nghiên cứu bản thân vấn đề thanh niên cũng như thế hệ thanh niên trong nội hàm của nó, hoặc nói một cách khác là nghiên cứu, phân tích và lý giải vấn đề thanh niên, đời sống lao động, sinh hoạt, tâm lý tâm trạng, nhu cầu và hành vi của thanh niên ở dạng độc lập tương đối của nó với những vấn đề khác .

Thứ ba, nghiên cứu những hoạt động của phong trào thanh niên, các tổ chức thanh niên trong quá trình đoàn kết, tập hợp thanh niên, vai trò của các cơ quan, chính quyền, đoàn thể, cộng đồng và gia đình trong việc quan tâm chăm sóc, rèn luyện, giáo dục thanh niên theo những đòi hỏi của công cuộc công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước.

Cả ba hệ thống những vấn đề nghiên cứu lớn nói trên có quan hệ chặt chẽ với nhau và bổ sung cho nhau, tạo thành cơ sở nền tảng cho sự định hướng các chủ đề nghiên cứu trước mắt và lâu dài, lý thuyết và thực nghiệm về thanh niên. Để đáp ứng được những đòi hỏi từ tình hình thực tế ở nước ta hiện nay, theo chúng tôi chúng ta nên tập trung nghiên cứu một số chủ đề xã hội học thanh niên dưới đây :

Vấn đề thực trạng những nhận thưc tư tưởng, tâm tư, tình cảm và suy nghĩ của thanh niên hiện nay trước những biến đổi của đất nước. Các điều kiện thuận lợi và khó khăn của họ trong việc đóng góp vào quá trình phát triển kinh tế xã hội, sự thay đổi các định hướng giá trị của họ trước những biến động và xáo trộn của các quy luật kinh tế thị trường. Ở đây nổi bật lên các chủ đề nghiên cứu về lao động và việc làm, về văn hoá và sinh hoạt về việc phòng chống và khắc phục các sai lệch xã hội, các vấn đề về thanh niên và pháp luật v.v...

Trên cơ sở những nhận thức khoa học về thanh niên hiện nay, chúng ta cũng cần phải đi sâu nghiên cứu các chính sách thanh niên và cơ chế thực hiên các chính sách đó, so sánh nó với tình hình thực tế để tìm ra những giải pháp hợp lý nhất nhằm định hướng việc giải quyết đúng đắn vấn đề thanh niên, tạo điều kiên thuân lợi cho họ đóng góp khả năng trí tuệ và sức lực vào sự phát triển đất nước. Về phương diện này, ở đây cũng xuất hiện một loạt những chủ đề nghiên cứu quan trọng và hấp dẫn đối với nhà khoa học.

Chẳng hạn, những chủ đề nghiên cứu liên quan đén các chính sách nhằm xử lý mối quan hệ giữa quyền lợi và nghĩa vụ của thanh niên, những chính sách nhằm động viên và khuyến khích thanh niên tham gia vào các lĩnh vưc và ngành nghề mũi nhọn, những nơi khó khăn và gian khổ của tổ quốc trong những điều kiên mới của nền kinh tế thị trường. Bên cạnh đó một loạt các chính sách và cơ chế có liên quan trực tiêp tới đời sống, lao động, sinh hoạt văn hoá và nghỉ ngơi của thanh niên cũng cần phải được nghiên cứu và phân tích nhằm đáp ứng được những đòi hỏi từ tình hình thực tế cũng như nhu cầu của chính thanh niên.

Phát triển mạnh mẽ các nghiên cứu xã hội học về thanh niên là phương thức tốt nhất để tìm cách ngăn chăn sự cằn cỗi của một xã hội, tạo nguồn động lực mới cho sự phát triển xã hội. Cũng trong các nghiên cứu đó, đến lượt mình, các khoa học xã hội và nhân văn, rõ ràng cũng sẽ có thêm được sự trẻ trung, tránh đi những tư duy kinh viện, khô cứng và chắc chắn sẽ ngày càng biểu lộ được những mặt tích cực của mình./.