Kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân

Bước vào thời kỳ đổi mới, Nghị quyết Đại hội VI của Đảng xác định: “Tăng cường kinh tế xã hội chủ nghĩa trên cả ba mặt chế độ sở hữu, chế độ quản lý, chế độ phân phối, làm cho kinh tế quốc doanh phát huy được vai trò chủ đạo và cùng với kinh tế thị trường giữ vị trí quyết định trong nền kinh tế quốc dân, chi phối được các thành phần kinh tế khác”⁽¹⁾. Từ đó đến nay, phát triển kinh tế thị trường trở thành chủ trương nhất quán và xuyên suốt của Đảng trong quá trình lãnh đạo phát triển kinh tế đất nước. Đặc biệt, tại Hội nghị Trung ương 5 khóa IX, Ban Chấp hành Trung ương đã ban hành Nghị quyết số 13-NQ/TW với mục tiêu: “Đưa kinh tế thị trường thoát khỏi những yếu kém hiện nay, phấn đấu đạt tốc độ tăng trưởng cao hơn, tiến tới có tỷ trọng ngày càng lớn hơn trong GDP của nền kinh tế”.

Quán triệt Nghị quyết số 13-NQ/TW, Thành ủy, Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh đã ban hành nhiều văn bản hướng dẫn thực hiện⁽²⁾, trong đó, chú trọng tuyên truyền các nội dung của Nghị quyết số 13-NQ/TW, Luật Hợp tác xã (năm 2003 và năm 2012), các văn bản hướng dẫn; những mô hình hợp tác xã hoạt động tích cực, các địa phương tiên phong trong đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể… đến từng cán bộ, đảng viên và mọi tầng lớp nhân dân. Giai đoạn 2002 - 2019, Thành phố đã tổ chức 91 lớp tuyên truyền về Luật Hợp tác xã và các văn bản liên quan cho 6.024 lượt người tham dự; 193 lớp tập huấn bồi dưỡng kỹ năng chuyên môn, nghiệp vụ cho 10.482 cán bộ quản lý hợp tác xã. Nhờ vậy, nhận thức trong hệ thống chính trị, các tầng lớp nhân dân về vai trò kinh tế tập thể trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, mô hình hợp tác xã kiểu mới… có nhiều chuyển biến tích cực.

Khu vực kinh tế tập thể đã được củng cố và ngày càng phát triển. Năm 2022, tổng sản phẩm theo giá hiện hành đạt 6.500 tỷ đồng, tăng 5.093 tỷ đồng so với năm 2001, đóng góp 0,46% vào GRDP Thành phố. Với loại hình tổ hợp tác, nếu năm 2002, Thành phố chỉ có 1.109 tổ, 38.000 thành viên, thì đến năm 2021 đã tăng lên 2.800 tổ với 61.200 thành viên⁽³⁾. Tuy các tổ hợp tác có quy mô nhỏ, hoạt động tập trung trong lĩnh vực nông nghiệp, thương mại và dịch vụ, công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp; hiệu quả khiêm tốn, đóng góp không nhiều vào phát triển kinh tế của địa phương, song đã phần nào tạo được việc làm cho người lao động, góp phần bảo đảm an sinh, an ninh, trật tự, an toàn xã hội. Trong phát triển hợp tác xã, năm 2022, Thành phố hiện có 704 hợp tác xã và 8 liên hiệp hợp tác xã hoạt động theo Luật Hợp tác xã năm 2012, với 51.500 thành viên, 22.000 lao động thường xuyên; tăng 432 hợp tác xã, 17.844 thành viên, 1.972 lao động thường xuyên so với năm 2002. Các hợp tác xã được thành lập mới đều dựa trên nhu cầu liên kết, hợp tác, cùng có lợi trong sản xuất, kinh doanh; tính dân chủ, tự nguyện cao; tình trạng phát triển hợp tác xã kiểu phong trào được xóa bỏ. Việc chấp hành Luật Hợp tác xã, điều lệ hợp tác xã ngày càng tiến bộ; tỷ lệ các hợp tác xã tổ chức đại hội theo quy định tăng lên, bảo đảm nguyên tắc và chú trọng lợi ích kinh tế của thành viên. Trong quản lý, điều hành, nguyên tắc tự chủ, tự chịu trách nhiệm của hợp tác xã được xác lập, trình độ cán bộ quản lý, nghiệp vụ được nâng lên. Nhờ vậy, nhiều doanh nghiệp, các chủ trang trại và nhiều thành phần lao động trong xã hội đã chủ động tham gia vào hợp tác xã. Quy mô, phạm vi hoạt động được mở rộng, nhiều hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã đã liên doanh, liên kết với nhau, với các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác để phát triển sản xuất, kinh doanh, mở rộng thị trường, địa bàn hoạt động, tăng quy mô nguồn vốn và thu hút lao động. Vị trí, vai trò của kinh tế tập thể, nòng cốt là hợp tác xã kiểu mới đạt nhiều kết quả tích cực, toàn diện.

Trong lĩnh vực nông nghiệp, các hợp tác xã đã từng bước thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh doanh sang các sản phẩm có giá trị kinh tế cao; bước đầu hình thành chuỗi liên kết giữa các hợp tác xã nông nghiệp với hệ thống hợp tác xã thương mại, siêu thị để tiêu thụ sản phẩm. Điển hình là Hợp tác xã Phú Lộc (huyện Củ Chi), chủ yếu sản xuất, tiêu thụ rau, củ, quả an toàn theo quy trình VietGAP với hơn 100 chủng loại sản phẩm; diện tích canh tác của hợp tác xã đạt 25ha, diện tích gieo trồng đạt 80ha, sản lượng bình quân lên đến 5.000 tấn/năm; chủ yếu cung cấp sản phẩm cho Co.opmart, Big C, Lotte, Smart (CT), Satra, Safefoods…, các bếp ăn công nghiệp, nhà trẻ trong Thành phố với số lượng 5 - 8 tấn/ngày; sản phẩm rau của hợp tác xã được chứng nhận VietGAP, tham gia chợ phiên nông sản an toàn, xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc, cấp giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm. Để đa dạng hóa các sản phẩm cung ứng cho thị trường, hợp tác xã còn thu mua nông sản từ các tỉnh Tiền Giang, Long An, Lâm Đồng. Năm 2019, doanh thu của hợp tác xã đạt 39 tỷ đồng.

Ở lĩnh vực thương mại - dịch vụ, các hợp tác xã hoạt động với mô hình cung ứng sản phẩm - dịch vụ và tạo việc làm; ngành, nghề kinh doanh chủ yếu là bán lẻ hàng hóa, khai thác và quản lý chợ. Hoạt động thành công nhất theo mô hình này chính là Liên hiệp hợp tác xã Thương mại Thành phố - Saigon Co.op, đây là mô hình kinh doanh theo chuỗi siêu thị và cung ứng hàng hóa, là đơn vị dẫn đầu trong lĩnh vực thương mại bán lẻ của Thành phố với mạng lưới rộng khắp hầu hết các tỉnh, thành phố trên cả nước. Năm 2020, Saigon Co.op có 877 điểm bán trên toàn quốc, lượng khách hàng đến tham quan và mua sắm trung bình đạt 1 triệu lượt/ngày.

Đặc biệt, trong lĩnh vực này, nhiều mô hình hợp tác xã quản lý chợ đã xuất hiện và hoạt động hiệu quả trên cơ sở chuyển đổi từ ban quản lý chợ. Đây là mô hình mới, việc đầu tư, khai thác, quản lý theo hình thức hạch toán kinh doanh, tự đảm nhận thu chi, chủ động mọi hoạt động đã góp phần thực hiện hiệu quả chủ trương xã hội hóa, huy động được các nguồn vốn, giảm chi phí cho ngân sách, từng bước giải tỏa các chợ cóc, chợ tạm. Điển hình như Hợp tác xã Thương mại - Dịch vụ Tân Kiểng (Quận 7), Hợp tác xã Thương mại - Dịch vụ Tân Tiến (quận Tân Bình).

Với lĩnh vực giao thông vận tải, các hợp tác xã vận tải xe buýt, hành khách bằng ô-tô theo tuyến cố định và xe taxi đang thực hiện kiện toàn, tái cấu trúc nhằm tăng quy mô, nâng cao năng lực quản lý và điều hành hoạt động đáp ứng nhu cầu thị trường. Đi đầu phải kể đến Liên hiệp hợp tác xã vận tải Thành phố, Hợp tác xã vận tải 19-5; hiện các đơn vị đang chú trọng thực hiện thay mới xe buýt, ưu tiên đầu tư các xe chạy nhiên liệu sạch CNG, thực hiện các tuyến xe buýt văn minh, trang bị hệ thống định vị toàn cầu (GPS) để kiểm soát hoạt động toàn tuyến…

Về công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp, nhiều hợp tác xã đã cố gắng, chủ động tìm thị trường, đầu ra cho sản phẩm, đầu tư chiều sâu, mở rộng sản xuất, góp phần giải quyết việc làm, cải thiện thu nhập và đời sống cho người lao động, cung ứng hàng tiêu dùng thiết yếu trong nước và xuất khẩu. Trong đó, Cần Giờ Tương Lai (huyện Cần Giờ) là hợp tác xã nổi bật, tham gia sâu vào chuỗi giá trị hàng hóa, không chỉ tập trung sản xuất mà còn chú trọng sơ chế, nâng cao giá trị những sản phẩm chủ lực của huyện như tôm, cua, cá dứa…, sản lượng cung ứng bình quân cho các doanh nghiệp và siêu thị lên đến 350 tấn/năm. Hiện nay, Cần Giờ Tương Lai đã thực hiện liên kết sản xuất với những hợp tác xã khác trên địa bàn huyện và thực hiện ký kết hợp đồng tiêu thụ sản phẩm với các doanh nghiệp để bảo đảm ổn định đầu ra cho các hộ thành viên.

Lĩnh vực vệ sinh môi trường, các hợp tác xã vệ sinh môi trường với hoạt động chính là thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải rất hiệu quả, vừa giải quyết lao động nhàn rỗi tại địa phương, vừa tăng trách nhiệm quản lý cộng đồng của người dân. Tiêu biểu như Hợp tác xã vệ sinh môi trường Liên Minh, Hợp tác xã vệ sinh môi trường Thống Nhất; không những hoạt động hiệu quả, các hợp tác xã này còn tích cực tham gia vận chuyển hàng hóa, dịch vụ vệ sinh công cộng và cây xanh, duy tu, nạo vét cống rãnh…

Trong lĩnh vực tín dụng, các hợp tác xã hoạt động với mô hình cung ứng sản phẩm dịch vụ cho thành viên, hỗ trợ vốn vay. Hoạt động kinh doanh của các hợp tác xã khá hiệu quả, các khoản nợ đọng luôn dưới mức quy định. Quỹ tín dụng nhân dân Tân Quy Đông (Quận 7) là mô hình tiêu biểu trong lĩnh vực này, đã hỗ trợ vốn kịp thời cho người dân vay vốn kinh doanh, sản xuất, chăn nuôi, ổn định cuộc sống, góp phần hạn chế tình trạng "tín dụng đen".

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, việc phát triển kinh tế tập thể của Thành phố vẫn bộc lộ một số hạn chế cần sớm khắc phục, như: Tâm lý e ngại đối với hợp tác xã kiểu cũ vẫn ảnh hưởng trong nhân dân, trong khi hợp tác xã kiểu mới chưa thật sự trở thành mô hình phổ biến, đủ sức cuốn hút so với loại hình doanh nghiệp; một số tổ hợp tác hoạt động chưa mang lại hiệu quả cao, việc hỗ trợ, định hướng phát triển thiếu đồng bộ; đội ngũ quản lý hợp tác xã còn bất cập, trình độ, năng lực hạn chế so với các thành phần kinh tế khác, chưa thu hút được đội ngũ trẻ tham gia; bộ máy quản lý nhà nước về kinh tế tập thể chưa được quan tâm, kiện toàn theo yêu cầu, thiếu cán bộ chuyên trách, hầu hết là kiêm nhiệm, chưa nắm chắc chuyên môn, thiếu thực tế, nên việc tham mưu thực hiện công tác quản lý nhà nước về kinh tế tập thể còn hạn chế…

Những bài học kinh nghiệm quý

Từ thực tiễn triển khai thực hiện Nghị quyết số 13-NQ/TW trên địa bàn Thành phố hơn 20 năm qua, có thể rút ra một số bài học kinh nghiệm quý sau:

Thứ nhất, để phát triển kinh tế tập thể có hiệu quả, Thành phố đã đề ra nhiệm vụ trọng tâm là nâng cao nhận thức về tầm quan trọng, tính cấp thiết của việc phát triển kinh tế tập thể trong cơ chế thị trường, ứng phó biến đổi khí hậu; phát huy nội lực, tính tự chủ, năng động trong sản xuất, kinh doanh của mỗi đơn vị kinh tế tập thể bằng việc chú trọng công tác tuyên truyền, giáo dục, tổng kết thực tiễn, nhân rộng điển hình tiên tiến trong các lĩnh vực. Gắn mục tiêu phát triển kinh tế tập thể với nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp, phát triển kinh tế tập thể gắn với cơ cấu lại ngành nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới.

Thứ hai, quá trình thực hiện phát triển kinh tế tập thể phải bám sát quan điểm chỉ đạo trong Nghị quyết số 13-NQ/TW, vận dụng phù hợp với tình hình, đặc điểm và điều kiện cụ thể của địa phương; tôn trọng giá trị, nguyên tắc hoạt động của tổ chức kinh tế tập thể; bảo đảm tính tự nguyện, tự chủ, tự chịu trách nhiệm, tự vươn lên của tổ chức kinh tế tập thể; phát huy vai trò làm chủ thật sự, gắn bó chặt chẽ giữa quyền lợi, trách nhiệm và nghĩa vụ của thành viên.

Thứ ba, chủ trương, chính sách phát triển kinh tế tập thể phải phù hợp với cơ chế thị trường, định hướng xã hội chủ nghĩa; phát huy tính sáng tạo, tự chủ của các thành viên. Việc ban hành chính sách mới cần nêu rõ điều kiện, tiêu chí, nguồn lực, phương pháp thực hiện để các hợp tác xã tiếp cận công bằng. Cần quan tâm công tác kiểm tra, giám sát thực hiện; tăng cường sơ kết, tổng kết đánh giá tình hình phát triển kinh tế tập thể; qua đó, rút ra những vấn đề căn bản, bài học kinh nghiệm để có định hướng chỉ đạo, ban hành cơ chế, chính sách phù hợp với cơ chế đặc thù của Thành phố.

Thứ tư, vai trò, ý thức, trách nhiệm của các cấp ủy đảng, chính quyền, đặc biệt là người đứng đầu, sự phối hợp giữa Mặt trận Tổ quốc các cấp và các đoàn thể nhân dân là nhân tố quan trọng đối với việc phát triển kinh tế tập thể. Thực tiễn cho thấy, nơi nào cấp ủy, chính quyền địa phương quan tâm, xem nhiệm vụ lãnh đạo phát triển kinh tế tập thể là nhiệm vụ trọng tâm, thường xuyên và có sự vào cuộc tích cực của các đoàn thể, nhân dân thì nơi đó có sự chuyển biến rõ nét và ngược lại.

Tiếp tục đổi mới, phát triển, nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể trong thời gian tới

Phát huy những thành tựu, bài học kinh nghiệm đạt được, Thành phố Hồ Chí Minh đã đề ra mục tiêu phát triển kinh tế tập thể trong thời gian tới là: “Phát triển kinh tế tập thể năng động, hiệu quả, bền vững, cùng với kinh tế nhà nước trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân với nhiều mô hình hợp tác, liên kết trên cơ sở tôn trọng bản chất, giá trị và nguyên tắc của kinh tế tập thể, thu hút ngày càng nhiều hộ nông dân, hộ gia đình, cá nhân và tổ chức tham gia; góp phần nâng cao thu nhập và chất lượng cuộc sống của các thành viên, hộ gia đình, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, gắn với xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh trở thành đô thị thông minh, phát triển nhanh, bền vững, giữ vững vai trò đầu tàu của cả nước, bảo đảm quốc phòng - an ninh”⁽⁴⁾. Để thực hiện thắng lợi mục tiêu trên, Thành phố nên thực hiện đồng bộ một số giải pháp cơ bản sau:

Một là, tiếp tục tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu cơ quan, tổ chức và nhân dân, nhận thức đúng, đầy đủ về phát triển kinh tế tập thể là yêu cầu và xu thế tất yếu trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Xây dựng nội dung và phương pháp tuyên truyền, giáo dục phù hợp với từng đối tượng, bảo đảm thiết thực, hiệu quả, hình thức đa dạng, phong phú; kịp thời khen thưởng, tôn vinh và nhân rộng các tổ chức kinh tế tập thể hoạt động hiệu quả.

Hai là, chú trọng đổi mới, hoàn thiện cơ chế, chính sách khuyến khích, hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể. Thường xuyên rà soát, đề xuất với các cơ quan có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung những quy định pháp luật về kinh tế tập thể chưa phù hợp thực tiễn, khó khăn trong áp dụng, thi hành; hoàn thiện khung pháp lý về kinh tế tập thể. Khuyến nghị sửa đổi, bổ sung các chính sách ưu đãi, hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể theo hướng xác định các tổ chức kinh tế tập thể là chủ thể phù hợp để kết hợp giữa đầu tư của Nhà nước và đầu tư, quản lý của tập thể người dân (đầu tư công - quản trị cộng đồng)…

Ba là, thường xuyên nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các tổ chức kinh tế tập thể. Nghiên cứu, đề xuất các chính sách phù hợp để tập trung giải quyết dứt điểm các vấn đề tồn đọng; các quan hệ về tài sản của hợp tác xã, nhất là tài sản liên quan đến đất đai. Phát huy tinh thần dân chủ, tự nguyện, tự chủ, tự chịu trách nhiệm của thành viên trong các tổ chức kinh tế tập thể; kết hợp động lực kinh tế với động lực tinh thần, khơi dậy phong trào quần chúng nhân dân tham gia phát triển kinh tế tập thể. Tập trung ưu tiên bố trí và sử dụng hiệu quả ngân sách nhà nước trong việc hỗ trợ các tổ chức kinh tế tập thể. Tăng cường liên kết giữa tổ chức kinh tế tập thể với các tổ chức thuộc thành phần kinh tế khác, đặc biệt là liên kết với doanh nghiệp nhà nước.

Bốn là, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước đối với kinh tế tập thể. Xây dựng đội ngũ cán bộ quản lý có chuyên môn, nghiệp vụ, được đào tạo chuyên sâu về kinh tế tập thể, tư tưởng chính trị vững vàng, có năng lực xây dựng và tổ chức thực hiện hiệu quả pháp luật, cơ chế, chính sách, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch. Trong đó, cán bộ quản lý nhà nước cần được bồi dưỡng, đào tạo, cập nhật thường xuyên các kiến thức, kinh nghiệm quản lý hợp tác xã trong và ngoài nước, bảo đảm có trình độ, năng lực, khả năng tham mưu với các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương trong công tác định hướng, phát triển kinh tế tập thể. Tăng cường trách nhiệm của các cơ quan chuyên ngành về kết quả thực hiện các nhiệm vụ thuộc ngành, lĩnh vực được phân công quản lý. Tăng cường hiệu lực, hiệu quả công tác giám sát, thanh tra, kiểm tra, trách nhiệm giải trình của các cơ quan, tổ chức đối với việc chấp hành chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về phát triển kinh tế tập thể, kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm.

Năm là, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp, các tổ chức chính trị - xã hội và Liên minh hợp tác xã Thành phố. Các cấp ủy, chính quyền tập trung lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện và đưa nội dung phát triển kinh tế tập thể trở thành một trong những nội dung quan trọng trong kế hoạch, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của các ngành, địa phương. Phát huy vai trò Liên minh hợp tác xã Thành phố trong việc đại diện, bảo vệ quyền lợi và lợi ích hợp pháp của các tổ chức kinh tế tập thể, giữ vai trò nòng cốt và thúc đẩy phát triển kinh tế tập thể, làm cầu nối giữa Đảng và Nhà nước với thành phần kinh tế tập thể, góp phần vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của Thành phố.

------------------------

(1) “Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng”, Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, ngày 24-12-2017, https://tulieuvankien.dangcongsan.vn/ban-chap-hanh-trung-uong-dang/dai-hoi-dang/lan-thu-vi/nghi-quyet-dai-hoi-dai-bieu-toan-quoc-lan-thu-vi-cua-dang-1493
(2) Chương trình hành động số 07-NQ/TU, ngày 4-7-2002, của Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố, “Về thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa IX”; Chỉ thị số 16-CT/TU, ngày 5-6-2012, của Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh, “Về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa X về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả khu vực kinh tế tập thể của Thành phố đến năm 2020”; Quyết định số 5512/QĐ-UNBD, ngày 7-10-2013, của Ủy ban nhân dân Thành phố, “Về ban hành Kế hoạch đổi mới, phát triển nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể Thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2020”…
(3) Báo cáo số 215-BC/TU, ngày 7-1-2022, của Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh, “Tổng kết 20 năm thực hiện Nghị quyết số 12-NQ/TW ngày 18 tháng 3 năm 2002, Hội nghị lần thứ 5, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể”
(4) Chương trình hành động số 29-CTrHĐ/TU, ngày 1-1-2023, của Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh, “Thực hiện Nghị quyết số 20-NQ/TW ngày 16 tháng 6 năm 2022 Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể trong giai đoạn mới”