Hôm đó, hai vợ chồng anh bạn tôi mừng lắm. Chả là lo cho cậu con trai trưởng được vào làm việc ở khu công nghiệp (KCN) của tỉnh. Dẫu còn nghèo nhưng cũng chuẩn bị cho cháu được những tư trang cần thiết và chiếc xe máy Tàu mới toanh, rồi mời bằng được dăm đôi bạn thân đến ăn cơm liên hoan để mừng cho cháu...

Hai năm sau, tôi mới có dịp trở lại nhà bạn, rồi hỏi thăm chuyện cậu trưởng dạo này "làm ăn" ra sao. Với vẻ mặt buồn thiu, anh bạn tôi tâm sự: những tưởng lo cho nó công ăn, việc làm là yên phận, là mừng cho tương lai của nó, nhưng bây giờ suốt ngày về nhà ăn "đẽo" bố mẹ. Tôi ngạc nhiên hỏi KCN tỉnh ta hồi khai trương hoành tráng thế cơ mà. Vâng, "trống dong, cờ mở", "oai phong lẫm liệt lắm", nhưng bây giờ ỉu như bánh đa gặp nước, hết "oai" rồi chỉ còn "liệt" thôi. Tuần trước tôi có mấy người bạn có con làm việc ở KCN của một số tỉnh khác ngồi với nhau rồi cùng đưa ra nhận xét. Ở không ít KCN hiện nay đang tồn tại một thực tế chua chát đó là bốn thấp. Anh kể:

Một là, thu nhập thấp. Hiện tại bình quân đầu người chưa được 1 triệu/tháng. Đa phần công nhân trong KCN do hoàn cảnh kinh tế khó khăn, họ mong muốn cải thiện "nền" kinh tế gia đình nhưng không được. Thực tế, họ còn phải lo trang trải nhiều khoản khác cho cuộc sống như thuê nhà, tiền tàu xe về quê, tiền dành dụm giúp gia đình, tiền sinh hoạt thiết yếu... Với mức thu nhập như vậy đã dẫn đến tình trạng nhiều cặp nam nữ công nhân tìm giải pháp "kinh tế" bằng cách "góp gạo thổi cơm chung" như vợ chồng, hậu quả là tình trạng nạo phá thai có khu ở mức báo động... Thu nhập thấp đang là điểm "nóng", là nguyên nhân của nhiều nguyên nhân làm "chìm đắm", thui chột hoài bão, giấc mơ của bao thanh niên công nhân ở KCN, làm "tê liệt" động lực của doanh nghiệp.

Hai là, tay nghề thấp, trình độ văn hóa thấp. Một thống kê khi khảo sát một số KCN cho thấy: Về tay nghề, lao động có trình độ cao đẳng, đại học 5,8%; có trình độ trung cấp 5,35%; có kỹ thuật được đào tạo sơ qua 34,65%; còn lại là lao động phổ thông 54,2%. Về trình độ văn hóa, cấp tiểu học 4,8%; cấp trung học cơ sở 49,56%; cấp trung học phổ thông 41,48%... Khi ra đời, các KCN đã "đi tắt đón đầu" tuyển ào ào lao động, nên có tình trạng nhiều thanh niên nông thôn mới học hết lớp 7, qua một đêm đã "hãnh diện" với thiên hạ ta là công nhân của thời đại mới. Thực tế đó không chỉ là nỗi lo hiện tại của các KCN, mà là nỗi lo chung về nguồn lực lao động còn quá yếu của ta trong hội nhập, phát triển.

Ba là, đời sống văn hóa, tinh thần thấp. Anh lấy ra một tờ báo rồi cầm đọc: khảo sát 483 công nhân tại KCN của tỉnh Z thấy: có 66% công nhân xem truyền hình (đa số xem nhờ nhà trọ); 73% không nghe đài phát thanh; 71% không có sách báo để đọc; 95% không được xem biểu diễn văn nghệ; 97% không được xem phim trong rạp; 91,7% không được xem chương trình phục vụ thông tin lưu động; 90% không tham gia các hoạt động thể dục, thể thao. Anh vừa dừng lời, tôi liền xen vào. Như vậy còn "khá" đấy. Tôi được biết có KCN gần ngay thành phố lớn, trung tâm văn hóa hẳn hoi mà công nhân lại "ba không": không báo chí, không ti vi, không đài phát thanh.

Bốn là, nhà ở chất lượng thấp. Vâng đúng vậy, không chỉ chất lượng thấp mà diện tích nhà ở cũng quá thấp. Đại bộ phận các khu lưu trú của công nhân ở các KCN là nhà cấp bốn, mùa đông thì quá lạnh còn mùa hè thì "quá mát", những hôm mưa to, gió lớn cả phòng "đành" ngồi lên giường và trùm áo mưa để tránh mưa bão. Còn diện tích ở thì tỷ lệ bình quân đầu người chưa quá 3m², thậm chí có phòng 15m² mà 10 người ở, có phòng chỉ có 12m² mà 2 cặp vợ chồng cùng chung sống. Họ nói "vui" là sống với nhau rất gắn bó gồm "năm chung": ăn chung, ngủ chung, thở chung, làm việc chung, và chung một nỗi niềm là sống "vô gia cư".

Chúng tôi đang mải mê "hội thảo" mà không biết có người hàng xóm sang chơi từ lúc nào... Anh bỗng đằng hắng rồi "góp" chuyện. - Tôi thấy từ nãy các vị nêu có bốn cái thấp ở KCN, riêng tôi tham góp có một cái cao. Mọi người dồn mắt nhìn anh. - Cái cao tôi định nói là, công nhân KCN của ta hiện nay có cường độ làm việc cao nhất! Rồi anh bình luận: Mong rằng bốn thấp, một cao đổi ngược lại thành bốn cao, một thấp thì hạnh phúc cho công nhân KCN biết nhường nào??