Cội nguồn của những đột phá tạo ra những bước tiến vượt bậc của xã hội loài người có sự đóng góp của lý luận đích thực. Với tư cách là sản phẩm của sự phát triển cao của nhận thức, lý luận luôn có khả năng xâm nhập vào ý thức của quần chúng nhân dân, và như cách nói của C. Mác, nó biến thể thành một lực lượng vật chất to lớn, mới mẻ, có thể đánh đổ lực lượng vật chất cũ kỹ, lỗi thời. Như thế, lý luận đích thực mang tố chất cách mạng, đồng nghĩa với cách mạng và tạo ra phong trào cách mạng.

1 - Nhận rõ vai trò đặc biệt quan trọng của lý luận trong việc nhận thức đúng đắn chiều hướng và quy luật phát triển của xã hội, trong việc định hướng nhận thức tư tưởng, định hướng mục tiêu và con đường đi lên của cách mạng Việt Nam, Đảng ta rất quan tâm công tác lý luận. Có thể hiểu đây là lĩnh vực công tác nhằm phát triển và làm sâu sắc hơn những vấn đề lý luận, tổng kết và đúc rút thực tiễn, giúp cho việc đi sâu vào bản chất của hiện tượng tự nhiên, xã hội, từ đó tìm ra những giải pháp và phương thức hành động theo hướng chủ định trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh nhằm phục vụ công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc.

Công tác lý luận bao gồm hai lĩnh vực rất quan trọng và có quan hệ mật thiết với nhau : nghiên cứu lý luận và giáo dục lý luận. Nghiên cứu lý luận là việc xem xét, tìm hiểu những vấn đề lý luận để nhận thức đúng đắn và đầy đủ bản chất của hiện tượng tự nhiên, xã hội, đồng thời, chỉ ra quy luật vận động và phát triển của nó. Nội dung và nhiệm vụ trọng yếu của nghiên cứu lý luận còn là tổng kết thực tiễn. Nhiệm vụ đặt ra đối với chúng ta hiện nay là, sao cho kết quả nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn phải đưa ra được những dự báo mới làm cơ sở cho các quyết định chiến lược, sách lược của Đảng và Nhà nước ; đồng thời, tạo ra những chuẩn mực giá trị xã hội mới làm giàu cho nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc Việt Nam. Giáo dục lý luận là giải thích, tuyên truyền những vấn đề có tính quy luật và các quy luật của sự vật, hiện tượng diễn ra trong tự nhiên và xã hội ; từ đó, xây dựng cơ sở khoa học cho nhận thức và niềm tin vững chắc của con người để có hành động đúng. Đối với chúng ta, giáo dục lý luận có nghĩa là truyền bá chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng trong cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân. Đó là việc trình bày, giải thích một cách khoa học những khái niệm, những quy luật, những quan điểm, v.v..., nhằm làm cho cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân nắm được những vấn đề lý luận của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng, nâng cao phẩm chất cách mạng và năng lực hoạt động thực tiễn, hướng dẫn họ vận dụng những hiểu biết ấy vào cuộc sống.

Nhiệm vụ bao trùm của công tác lý luận của chúng ta là thực hiện việc nghiên cứu, quán triệt một cách sâu sắc, đồng thời phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh - học thuyết cách mạng và khoa học, là vũ khí tinh thần của giai cấp công nhân, nhân dân lao động, và của cả dân tộc ta. Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống quan điểm toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, là kết quả của sự vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lê-nin vào điều kiện cụ thể của nước ta ; kế thừa và phát triển những giá trị tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Trong khi giải quyết những vấn đề của cách mạng Việt Nam, Hồ Chí Minh đã góp phần phát triển chủ nghĩa Mác - Lê-nin trên nhiều vấn đề quan trọng, đặc biệt là lý luận về cách mạng giải phóng dân tộc và tiến lên chủ nghĩa xã hội ở các nước thuộc địa và phụ thuộc. Tư tưởng Hồ Chí Minh đã, đang và mãi mãi soi sáng cách mạng Việt Nam, trở thành giá trị lý luận bền vững của dân tộc ta và có sức lan tỏa ra thế giới. Lấy chủ nghĩa Mác - Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam cho hành động, Đảng ta đã đề ra đường lối cách mạng xã hội chủ nghĩa và hiện nay, định ra đường lối đổi mới sáng tạo với tầm nhìn xa trông rộng. Đó chính là những thành quả to lớn của công tác lý luận của Đảng ta.

2 - Trong lĩnh vực nghiên cứu lý luận, có một nội dung hết sức trọng yếu là tổng kết thực tiễn. Tuy được coi là bộ phận của nghiên cứu lý luận, việc tổng kết thực tiễn chiếm vị trí hết sức quan trọng, đôi khi được coi như “môn đăng hộ đối” với nghiên cứu lý luận, xét từ vị trí và trong mối quan hệ đặc biệt giữa lý luận và thực tiễn. Lý luận là kim chỉ nam cho hành động, soi đường, dẫn dắt, chỉ đạo thực tiễn. Nhờ có lý luận khoa học mà hoạt động của con người trở nên chủ động, tự giác. Nhưng cũng phải thấy rằng, do tính gián tiếp và trừu tượng hóa cao trong việc phản ánh hiện thực nên lý luận rất có thể xa rời thực tiễn, trở thành giáo điều. Vậy nên, lý luận phải có thực tiễn kiểm nghiệm, lý luận nhất định phải có liên hệ với thực tiễn. Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ : Thống nhất giữa lý luận và thực tiễn là một nguyên tắc căn bản của chủ nghĩa Mác - Lê-nin. Thực tiễn không có lý luận hướng dẫn thì thành thực tiễn mù quáng. Lý luận mà không liên hệ với thực tiễn là lý luận suông.

Nhận rõ mối quan hệ đó, công tác nghiên cứu lý luận của chúng ta luôn gắn kết mật thiết với tổng kết thực tiễn. Tổng kết thực tiễn để bổ sung, hoàn thiện, làm giàu thêm kho tàng lý luận. Thành quả của công tác lý luận và tổng kết thực tiễn đều đi tới nhiệm vụ chung là góp phần vào việc hoạch định chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước ta. Đảng ta là đảng cách mạng, là Bộ Tổng tham mưu sáng suốt của cách mạng Việt Nam. Nhờ có đường lối đúng đắn, sáng tạo và sự dẫn dắt chỉ đạo tài tình của Đảng, chúng ta làm Cách mạng Tháng Tám thành công, chiến thắng thực dân Pháp, "đánh cho Mỹ cút, đánh cho ngụy nhào", giành thắng lợi trọn vẹn, đưa giang sơn về một mối thống nhất. Đường lối và những chính sách đưa tới thắng lợi vẻ vang đó, trong một chừng mực nhất định, đều dựa trên cơ sở kết quả của việc nghiên cứu lý luận và đúc rút kinh nghiệm thực tiễn. Nhiệm vụ của tổng kết thực tiễn chính là nhìn nhận, đánh giá xem những chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước được triển khai và thực hiện như thế nào, nghị quyết đi vào đời sống xã hội ra sao, kết quả việc thực hiện đó đạt được đến đâu, điều gì còn khó khăn trở ngại, nguyên nhân nào đưa tới kết quả và nguyên nhân nào gây cản trở các quá trình ? Vấn đề quan trọng là, qua tổng kết thực tiễn để rút ra được những bài học kinh nghiệm về sự thành công và chưa thành công. Như thế, kết quả của tổng kết thực tiễn trực tiếp cung cấp những cơ sở cho việc nâng tầm lý luận ; thiết thực hơn, đó là cơ sở cho việc bổ sung, hoàn thiện và hoạch định đường lối, chính sách cũng như tìm các cách thức, bước đi thích hợp để đưa nước ta vững bước đi lên. Có thể nói rằng, mỗi Đại hội của Đảng là một dịp để tổng kết thực tiễn, nâng tầm lý luận, là một bước nhận rõ hơn con đường cách mạng mà chúng ta tất yếu đi tới. Nếu như Đại hội VI đã khởi xướng và đặt nền móng vững chắc cho sự nghiệp đổi mới mọi mặt đời sống đất nước, Đại hội VII tiếp tục khẳng định đường lối đổi mới đó với những thành tựu đã đạt được, Đại hội VIII làm sáng tỏ thêm những đường nét của hành trình đổi mới thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, thì Đại hội IX là một bước tổng kết toàn diện về những thành tựu và khuyết điểm, nguyên nhân và những bài học sau 15 năm đổi mới. Đường lối của Đại hội IX là kết quả của việc đổi mới tư duy lý luận và thấm đậm những kinh nghiệm đúc kết từ thực tiễn đời sống đất nước.

Việc nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn nhiều khi gắn kết với nhau, tuy hai là một, nhưng tuy một lại là hai, cùng thực hiện một nhiệm vụ theo hai chiều hướng : một chiều là cô đúc, một chiều là triển khai. Để đúc rút ra những cụm từ ngữ đơn giản, dễ hiểu, lại có sức bao quát là cả một quá trình tìm tòi công phu, tìm ra cho được những cơ sở khoa học với nhiều nội dung phong phú rồi chắt lọc, chưng cất để có được kết quả mong muốn. Ví dụ, khi chúng ta đổi mới, chuyển đổi từ cơ chế tập trung sang cơ chế thị trường, phù hợp với tình hình cụ thể của Việt Nam, Đảng ta đã xác định xây dựng nền kinh tế nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước, theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Tới Đại hội IX, do thực tiễn đã có những chuyển biến tích cực và sáng rõ, Đảng ta lại đúc rút gọn hơn : Xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Những đúc kết có tầm bao quát rộng lớn như : Phát triển kinh tế là nhiệm vụ trọng tâm, xây dựng Đảng là nhiệm vụ then chốt. Chúng ta có thể thấy hình mẫu của kết quả nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn để đưa ra mục tiêu, lý tưởng cao đẹp mà chúng ta xây dựng : Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.

Ở một chiều hướng khác của việc phối kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn là việc triển khai, cụ thể hóa đường lối, quan điểm, nghị quyết của các Đại hội của Đảng, xây dựng các nghị quyết về từng lĩnh vực cụ thể. Ví dụ, để triển khai và cụ thể hóa các quan điểm tư tưởng và đường lối do Đại hội IX đề ra, các hội nghị của Trung ương (khóa IX) đã lần lượt giải quyết những vấn đề quốc kế dân sinh. Xác định nhiệm vụ trọng tâm là phát triển kinh tế, Trung ương đã đưa ra các chủ trương đúng đắn và giải pháp khả thi để xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế cùng với việc đẩy nhanh nhịp độ xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, bảo đảm phát triển kinh tế - xã hội nhanh và vững chắc. Khẳng định xây dựng Đảng là nhiệm vụ then chốt, Trung ương đã thường xuyên quan tâm chỉ đạo việc xây dựng chỉnh đốn Đảng, xây dựng hệ thống chính trị, đặc biệt là ở cấp cơ sở. Cụ thể hóa tư tưởng đại đoàn kết toàn dân, Trung ương đã rất quan tâm đến vấn đề dân tộc, tôn giáo, đưa ra những chủ trương và giải pháp để củng cố và tăng cường sức mạnh đại đoàn kết dân tộc, tạo động lực mạnh mẽ để xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc.

3 - Hiện nay, công cuộc đổi mới ở nước ta ngày càng mở rộng và phát triển theo chiều sâu. Những biến đổi trên thế giới nhanh chóng, phức tạp, khó lường, những vấn đề mới đặt ra ngày càng nhiều, đòi hỏi phải làm sáng tỏ để tìm ra giải đáp đúng đắn thì công tác lý luận càng trở nên đặc biệt quan trọng. Mặt khác, các thế lực thù địch tìm mọi cách phá hoại sự nghiệp cách mạng của nước ta, ra sức tấn công nền tảng tư tưởng của Đảng nhằm làm chúng ta đi chệch hướng, thì đấu tranh để bảo vệ, phát triển và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh trở thành một trong những nhiệm vụ hàng đầu trong công tác lý luận của chúng ta.

Để thiết thực chuẩn bị những luận cứ khoa học cho Đại hội X của Đảng vào năm 2006, thời điểm tròn 20 năm đất nước ta tiến hành công cuộc đổi mới, Bộ Chính trị đã quyết định và Ban Bí thư ra Chỉ thị Về tổng kết một số vấn đề lý luận - thực tiễn qua 20 năm đổi mới. Nhiệm vụ chủ yếu của cuộc tổng kết lớn này là tổng kết 5 vấn đề chính yếu : Một là, đặc điểm mới của thời đại, những xu hướng chủ yếu của thế giới ngày nay ; hai là, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ; ba là, tăng trưởng kinh tế với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội trong từng bước phát triển ; bốn là, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân ; năm là, những vấn đề về Đảng và xây dựng Đảng trong điều kiện mới. Từ kết quả tổng kết 5 vấn đề trên, đánh giá tổng quát quá trình hình thành, phát triển và thực hiện đường lối đổi mới của Đảng ta trong 20 năm qua, mặt được, mặt chưa được ? Có gì cần điều chỉnh, uốn nắn ? Những bài học kinh nghiệm ? Trên cơ sở đó, làm sáng tỏ hơn quan niệm về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta.

Chỉ thị 24/CT-TƯ của Ban Bí thư nhấn mạnh rằng, việc tổng kết một số vấn đề lý luận - thực tiễn qua 20 năm đổi mới là nhiệm vụ của toàn Đảng, các cấp các ngành và là trách nhiệm của đội ngũ cán bộ nghiên cứu lý luận của nước ta, nhằm khẳng định những thành tựu, tiến bộ, chỉ ra những hạn chế và thiếu sót trong quá trình phát triển tư duy lý luận của Đảng ta, phân tích nguyên nhân, rút ra kinh nghiệm ; phát hiện những nhân tố mới và những vấn đề mới về lý luận trong quá trình đổi mới ; làm sáng tỏ hơn về lý luận một số vấn đề chủ yếu về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam ; lý giải, kết luận một số vấn đề lý luận - thực tiễn còn có ý kiến khác nhau hoặc mới nảy sinh trong quá trình đổi mới ; góp phần bổ sung, hoàn chỉnh Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội và cung cấp luận cứ khoa học cho soạn thảo các văn kiện trình Đại hội X của Đảng.

4 - Tạp chí Cộng sản là cơ quan lý luận - chính trị của Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, là một trong những ngọn cờ lý luận của Đảng. Là cơ quan báo chí ra đời sớm nhất ngay sau khi thành lập Đảng, 73 năm qua, Tạp chí đã không ngừng phấn đấu trưởng thành, trực tiếp tham gia thực hiện nhiệm vụ công tác lý luận, đóng góp đáng kể vào nhiệm vụ cung cấp những luận cứ khoa học cho việc hoạch định đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách của Nhà nước ta. Là diễn đàn lý luận quan trọng của Đảng ta, Tạp chí Cộng sản đã khắc ghi nhiều bài viết quý báu của Bác Hồ, của tất cả các đồng chí lãnh đạo cao cấp của Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Mặt trận Tổ quốc và của các nhà lý luận hàng đầu của đất nước. Đây mãi mãi là niềm tự hào của lớp lớp cán bộ, biên tập viên, nhân viên của Tạp chí ở mọi thế hệ.

Tình hình mới và nhiệm vụ đẩy mạnh công tác lý luận đang đặt ra những yêu cầu và đòi hỏi mới đối với Tạp chí Cộng sản. Là cơ quan lý luận và chính trị, Tạp chí Cộng sản lĩnh trọn cả hai nhiệm vụ nghiên cứu lý luận và giáo dục lý luận ; trực tiếp tham gia tổng kết lý luận, tổng kết thực tiễn, đặc biệt tham gia tổng kết những vấn đề lý luận - thực tiễn của 20 năm đổi mới đất nước, cùng các cơ quan chức năng khác xây dựng, thiết kế những luận cứ khoa học giúp cho việc điều chỉnh bổ sung và hoạch định đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước. Với tư cách là cơ quan báo chí - công cụ chính trị sắc bén của Đảng, Tạp chí Cộng sản tuyên truyền một cách có hệ thống các nghị quyết, các quan điểm của Đảng, góp phần tích cực vào việc đưa nghị quyết vào cuộc sống. Thực hiện chức năng, nhiệm vụ như thế, Tạp chí không ngừng phấn đấu để thu hút ngày càng nhiều bài viết về lý luận hay nhất, sâu sắc nhất của nước ta.

Hiện nay, số lượng và chất lượng bạn đọc của Tạp chí Cộng sản đã có nhiều chuyển biến. Tạp chí là cơ quan lý luận chính trị của Trung ương Đảng đồng thời cũng là của toàn Đảng và rộng hơn nữa, quảng đại quần chúng cũng rất quan tâm. Do vậy, đòi hỏi của bạn đọc ở các địa phương, cơ quan, đơn vị là, bên cạnh những bài lý luận có tầm cao và chiều sâu, Tạp chí Cộng sản cũng cần có những bài viết mang tính phổ cập hơn, phản ánh được tâm tư nguyện vọng của đảng viên và tình hình cụ thể của mọi vùng đất nước. Những bài đó có thể ví như những chiếc cầu nhỏ nối thực tiễn với lý luận.

Với bề dày truyền thống 73 năm, Tạp chí Cộng sản nhất định thực hiện tốt mọi nhiệm vụ chính trị được giao, xứng đáng là ngọn cờ lý luận của Đảng, xứng đáng với phần thưởng cao quý do Nhà nước trao tặng - Huân chương Sao Vàng./.