1- Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đưa ra nhiều tiêu chí về người cán bộ, về rèn luyện đạo đức cách mạng cho đội ngũ cán bộ, như cán bộ là “công bộc” của nhân dân; đức là “gốc”, đức quyết định thành công của người cán bộ, giúp người cán bộ vượt qua mọi khó khăn, gian khổ, hy sinh để hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ mà Đảng, Nhà nước và nhân dân giao cho. Đức của người cán bộ, công chức, viên chức là đạo đức cách mạng, thể hiện ở phẩm chất chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống; ở lòng trung thành vô hạn đối với Đảng, với Tổ quốc, với nhân dân và với chế độ xã hội chủ nghĩa; ở trình độ giác ngộ lý tưởng xã hội chủ nghĩa, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh để thực hiện mục tiêu, lý tưởng cao đẹp là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Đức của người cán bộ, công chức, viên chức còn được thể hiện ở sự trong sáng, trung thực, không cơ hội, thực hiện cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư; biết hy sinh lợi ích của cá nhân cho lợi ích của Tổ quốc, của dân tộc, của nhân dân; có lối sống trong sạch, lành mạnh, gần gũi với quần chúng, gương mẫu, gắn bó với nhân dân, luôn khiêm tốn, giản dị, cầu thị; luôn có tinh thần đoàn kết, thương yêu, giúp đỡ lẫn nhau.

Cùng với sự ra đời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, là sự ra đời của hệ thống pháp luật. Với bản chất nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, những giá trị đạo đức nghề nghiệp hướng tới xây dựng một nền công vụ phục vụ nhân dân đã từng bước được hình thành và phát triển trên nền tảng tư tưởng đạo đức và pháp luật của nhà nước dân chủ nhân dân. Trong hệ thống pháp luật của Nhà nước ta đã xuất hiện và ngày càng được bổ sung đầy đủ hơn, hoàn thiện hơn hệ thống các quy phạm pháp luật về công vụ, công chức, viên chức. Nhiều nguyên tắc, chuẩn mực đạo đức của xã hội mới đã từng bước được thể chế hóa thành những quy phạm pháp luật cho chuẩn mực hành vi của cán bộ, công chức, viên chức trong quá trình thi hành công vụ, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu xây dựng một nền công vụ gắn với nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. 

Ngay từ năm 1950, trong điều kiện khó khăn, gian khổ của công cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 76/SL, ngày 20-5-1950, ban hành Quy chế công chức Việt Nam. Đây là lần đầu tiên, Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ban hành một hệ thống các quy phạm pháp luật khá hoàn chỉnh, làm cơ sở pháp lý cho việc xây dựng đội ngũ công chức.

Kế thừa và phát triển những quy định pháp luật về công chức, về đạo đức công vụ của cán bộ, công chức, nhằm đáp ứng nhu cầu xây dựng và kiện toàn đội ngũ cán bộ, công chức trong thời kỳ mới của công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, Hiến pháp năm 1980 quy định tại Điều 8: “Tất cả các cơ quan nhà nước và nhân viên nhà nước phải hết lòng, hết sức phục vụ nhân dân, liên hệ chặt chẽ với nhân dân, lắng nghe ý kiến và chịu sự giám sát của nhân dân, phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa. Nghiêm cấm mọi biểu hiện quan liêu, hách dịch, cửa quyền”. Hiến pháp 1992 tại Điều 8 cũng quy định: “Các cơ quan nhà nước, cán bộ, viên chức nhà nước phải tôn trọng nhân dân, tận tụy phục vụ nhân dân, liên hệ chặt chẽ với nhân dân, lắng nghe ý kiến và chịu sự giám sát của nhân dân; kiên quyết đấu tranh chống mọi biểu hiện quan liêu, hách dịch, cửa quyền, tham nhũng”. 

Căn cứ vào Hiến pháp 1992, để xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức có phẩm chất đạo đức tốt, có trình độ, năng lực và tận tụy phục vụ nhân dân, trung thành với Đảng, với Nhà nước, với Tổ quốc và với chế độ xã hội chủ nghĩa, Nhà nước ta đã ban hành Luật Cán bộ, công chức, trong đó, những chuẩn mực đạo đức - pháp lý được thể hiện một cách tập trung và rất cụ thể ở các quy định về nghĩa vụ của cán bộ, công chức, như trung thành với Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, bảo vệ danh dự Tổ quốc và lợi ích quốc gia; tôn trọng nhân dân, tận tâm phục vụ nhân dân; liên hệ chặt chẽ với nhân dân, lắng nghe ý kiến và chịu sự giám sát của nhân dân; chấp hành nghiêm chỉnh đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước.

Luật Cán bộ, công chức cũng quy định nghĩa vụ của cán bộ, công chức trong thi hành công vụ phải thực hiện đúng, đầy đủ và chịu trách nhiệm về kết quả thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được giao; có ý thức kỷ luật; nghiêm chỉnh chấp hành nội quy, quy chế của cơ quan, tổ chức, đơn vị; báo cáo người có thẩm quyền khi phát hiện hành vi vi phạm pháp luật trong cơ quan, tổ chức, đơn vị; bảo vệ bí mật nhà nước; chủ động và phối hợp chặt chẽ trong thi hành công vụ; giữ gìn đoàn kết trong cơ quan, tổ chức, đơn vị; bảo vệ, quản lý và sử dụng hiệu quả, tiết kiệm tài sản nhà nước được giao...

2- Đạo đức công vụ của cán bộ, công chức, viên chức là vấn đề có tầm quan trọng đối với sự thành bại, tồn tại và phát triển của nền hành chính nhà nước. Đây là yếu tố cốt lõi bảo đảm cho mọi hoạt động của Nhà nước có hiệu quả. Đạo đức công vụ của cán bộ, công chức, viên chức được hiểu là đạo đức thực thi công vụ, là những giá trị, những chuẩn mực đạo đức được áp dụng cho một nhóm người nhất định trong xã hội - cán bộ, công chức, viên chức - trong một lĩnh vực hoạt động cụ thể - hoạt động công vụ. Đạo đức công vụ của cán bộ, công chức, viên chức là hệ thống các chuẩn mực, quy tắc, nguyên tắc nhằm điều chỉnh thái độ, hành vi, cách ứng xử của cán bộ, công chức trong hoạt động công vụ nhằm hướng tới xây dựng một nền hành chính trách nhiệm, công tâm, trong sạch, tận tụy và chuyên nghiệp.

Đạo đức công vụ gắn liền với những giá trị chuẩn mực đạo đức chung của xã hội; đồng thời là đạo đức nghề nghiệp đặc biệt - thực thi công vụ của cán bộ, công chức, viên chức. Do đó, nó gắn chặt với quyền lợi, nghĩa vụ, trách nhiệm, những điều cán bộ, công chức được làm và không được làm; cách ứng xử của cán bộ, công chức khi thực thi công vụ do pháp luật quy định. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ, những người trong các công sở đều có nhiều hoặc ít quyền hành. Nếu không giữ đúng cần, kiệm, liêm, chính thì dễ trở nên hủ bại, biến thành sâu mọt của dân. Đạo đức công vụ không tự nhiên mà có, mà phải trải qua quá trình giáo dục, bồi dưỡng, rèn luyện của các chủ thể quản lý cán bộ, công chức, viên chức và quá trình tự giáo dục, tự bồi dưỡng và tự rèn luyện của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trong quá trình thực thi công vụ.

Nâng cao đạo đức công vụ là công việc thường xuyên nhằm làm cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức luôn được trau dồi, bồi dưỡng, rèn luyện để không ngừng nâng cao đạo đức cách mạng trong quá trình thực thi công vụ. Đó là công việc không chỉ của bản thân đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức mà còn là trách nhiệm của các chủ thể quản lý cán bộ, công chức.

3- Thực tế hiện nay cho thấy, đại bộ phận cán bộ, công chức luôn có ý thức rèn luyện, không ngừng nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống; có thái độ tôn trọng nhân dân, tận tâm, tận lực phục vụ nhân dân, lắng nghe ý kiến, nguyện vọng chính đáng của nhân dân, chịu sự giám sát của nhân dân, được nhân dân tin tưởng.

Tuy nhiên, bên cạnh đó, vẫn có một bộ phận cán bộ, công chức, viên chức còn yếu cả về năng lực và phẩm chất; một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trong đó có những đảng viên giữ vị trí lãnh đạo, quản lý, kể cả một số cán bộ cao cấp, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống với những biểu hiện khác nhau về sự phai nhạt lý tưởng, sa vào chủ nghĩa cá nhân ích kỷ, cơ hội, thực dụng, chạy theo danh lợi, tiền tài, kèn cựa địa vị, cục bộ, tham nhũng, lãng phí, tùy tiện, vô nguyên tắc... Không ít cán bộ, công chức vận dụng các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước có lúc còn tùy tiện, gây khó khăn cho người dân; giải quyết công việc cho dân theo kiểu “ban ơn”, “ban phát”, chưa làm tròn chức trách, nhiệm vụ của “người đầy tớ trung thành của nhân dân”; một số cán bộ còn thiếu bình đẳng, thiếu tôn trọng dân, chưa thực sự thể hiện mối quan hệ giữa người phục vụ và người được phục vụ. Một số cán bộ, công chức tỏ thái độ quan liêu, hách dịch, cửa quyền khi giải quyết công việc, còn hiện tượng đùn đẩy, né tránh trách nhiệm; thái độ cư xử chưa thật lịch sự, nhã nhặn, chưa thực hiện nhiệm vụ với tinh thần nhiệt tình, trách nhiệm, tận tụy, trung thực, không vụ lợi, không vun vén cá nhân. Một số cơ quan, đơn vị còn có biểu hiện mất đoàn kết nội bộ, bè phái, ghen ghét, đố kị, không hợp tác với nhau trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. Một bộ phận cán bộ, công chức có biểu hiện trung bình chủ nghĩa, làm việc cầm chừng, chưa thường xuyên, tích cực học tập, bồi dưỡng, rèn luyện để nâng cao phẩm chất đạo đức, lối sống và trình độ chuyên môn, nghiệp vụ...

4- Thời gian tới, hoạt động nâng cao đạo đức công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức ở nước ta đang và sẽ chịu sự tác động, ảnh hưởng của nhiều điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan. Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta đang dần hoàn thiện, bên cạnh những tác động tích cực thì còn có tác động tiêu cực, ảnh hưởng đến đạo đức công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức; sự chống phá ngày càng tinh vi, thâm độc, quyết liệt của các thế lực thù địch bằng “diễn biến hòa bình” để thúc đẩy quá trình “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” từ bên trong, làm cho đội ngũ cán bộ, công chức suy giảm lý tưởng, niềm tin vào chủ nghĩa xã hội, sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước, suy giảm đạo đức cách mạng, đạo đức công vụ.

Nhiệm vụ xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ mới, nhất là nhiệm vụ xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa, đang và sẽ đặt ra những yêu cầu mới cao hơn trong xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức một cách toàn diện, cả số lượng, chất lượng và cơ cấu, cả phẩm chất, năng lực và phương pháp, tác phong công tác, nhất là việc nâng cao đạo đức công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức gắn với xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong thời kỳ mới. Tại Đại hội XI của Đảng, Đảng ta đã xác định một trong ba nội dung lớn để xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức trong sạch, có năng lực đáp ứng yêu cầu của tình hình mới; nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức cả về bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, năng lực công tác; kiên quyết “loại bỏ, bãi miễn những người không hoàn thành nhiệm vụ, vi phạm kỷ luật, mất uy tín với nhân dân. Tại Đại hội XII của Đảng, Đảng ta tiếp tục xác định một trong bốn nội dung lớn để xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức trong sáng, có trình độ, năng lực chuyên môn phù hợp, đáp ứng yêu cầu của giai đoạn mới...; khuyến khích cán bộ, công chức nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, đạo đức công vụ, hoàn thành tốt nhiệm vụ; đẩy mạnh đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, quan liêu, hách dịch, cửa quyền; thực hành tiết kiệm.

Để tạo sự chuyển biến mạnh mẽ trong xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa, có được một đội ngũ cán bộ, công chức trong sạch, có năng lực, vừa có đức, vừa có tài, vừa “hồng”, vừa “chuyên”, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của cách mạng nước ta trong thời kỳ mới, cần quan tâm nâng cao đạo đức cách mạng, đạo đức công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức; kiên quyết đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, công chức ở nước ta hiện nay. Theo đó, cần tập trung làm tốt một số nội dung, giải pháp chủ yếu:

Thứ nhất, thường xuyên đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cho mọi người dân nói chung, cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức nói riêng về đạo đức cách mạng, về đạo đức công vụ, về Hiến pháp, pháp luật của Nhà nước, nhất là tiếp tục tuyên truyền, quán triệt, triển khai thực hiện việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh gắn với việc thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XII về “Tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến” và “tự chuyển hóa” trong nội bộ”.

Thứ hai, tiếp tục quán triệt và triển khai thực hiện tốt chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước, cải cách chế độ công vụ, công chức, viên chức; kiên quyết loại bỏ những thủ tục hành chính gây phiền hà khi giải quyết công việc của người dân và của doanh nghiệp. Tiếp tục rà soát, bổ sung, sửa đổi, hoàn thiện các quy định về quy trình, thủ tục hành chính; công khai, minh bạch các quy định về trình tự, về thủ tục hành chính tạo điều kiện cho nhân dân giám sát để kịp thời ngăn ngừa cán bộ, công chức lợi dụng kẽ hở từ những quy định của pháp luật, từ đó nảy sinh tiêu cực trong quá trình thực thi công vụ.

Thứ ba, phát huy hơn nữa vai trò lãnh đạo của các cấp ủy đảng, vai trò quản lý của chính quyền và vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội, của nhân dân trong việc nâng cao đạo đức công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức. Tiếp tục bổ sung, hoàn thiện hệ thống các chuẩn mực, quy tắc, nguyên tắc, hành vi trong hoạt động công vụ của cán bộ, công chức, viên chức và đạo đức công vụ đã được quy định ở Luật Cán bộ, công chức, Luật Phòng, chống tham nhũng và Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí... Từng bước đổi mới và cải cách công tác quản lý đội ngũ cán bộ, công chức ở tất cả các khâu, từ tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng, bố trí sử dụng, đánh giá đến việc giải quyết các chế độ, chính sách theo đúng các nguyên tắc trong thi hành công vụ, theo đúng Luật Cán bộ, công chức.

Thứ tư, nêu cao tinh thần tiên phong, gương mẫu của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trong thực thi công vụ; thông qua học tập, rèn luyện và thực tiễn thực thi công vụ để tự bồi dưỡng, tự rèn luyện nâng cao đạo đức công vụ. Khuyến khích tính năng động, sáng tạo của cán bộ, công chức, viên chức trong hoạt động công vụ với việc bảo đảm chế độ, chính sách đãi ngộ phù hợp; trọng dụng người tài, thực hiện tốt nguyên tắc công bằng giữa cống hiến và hưởng thụ, giữa quyền lợi và trách nhiệm. Cải cách hệ thống tiền lương, tiền thưởng, bảo đảm trả đúng sức lao động và giá trị cống hiến của cán bộ, công chức, tạo động lực thực thi công vụ ngày càng tốt hơn. Cán bộ, công chức, viên chức cần phấn đấu để trở thành chuyên gia giỏi trong lĩnh vực chuyên môn mà mình đảm nhiệm, thay vì tìm mọi cách để trở thành người lãnh đạo, quản lý trong khi trình độ, năng lực, phẩm chất đạo đức, phương pháp, tác phong công tác còn nhiều bất cập, hạn chế so với yêu cầu.

Thứ năm, thực hiện tốt Quy chế Dân chủ ở cơ sở nhằm phát huy vai trò của nhân dân trong kiểm tra, giám sát các hoạt động của cán bộ, công chức, viên chức trong quá trình thực thi công vụ. Có cơ chế hữu hiệu để người dân được thực hiện quyền giám sát để hạn chế tình trạng cán bộ, công chức, viên chức vi phạm đạo đức công vụ. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra thường xuyên và định kỳ các hoạt động công vụ. Chú trọng công tác thi đua, khen thưởng và xử lý vi phạm; phát hiện và xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm pháp luật, cũng như khen thưởng, động viên kịp thời những tấm gương điển hình của những cán bộ, công chức luôn nêu cao tinh thần đạo đức công vụ, hết lòng, hết sức phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân./.