Ngay từ những năm đầu của công cuộc đổi mới đất nước, Đảng ta đã sớm có chủ trương về giáo dục quốc phòng. Nghị quyết số 02-NQ/TW, ngày 30-7-1987, của Bộ Chính trị đã quy định đưa nội dung đường lối quân sự vào chương trình học tập chính thức của các trường đào tạo, bổ túc cán bộ của Đảng và Nhà nước; đưa nội dung giáo dục quốc phòng vào chương trình chính khóa của các trường trung học và đại học. Từ năm 2001, thực hiện Chỉ thị số 62-CT/TW, ngày 12-02-2001, của Bộ Chính trị, các nội dung giáo dục về kiến thức và kỹ năng quân sự; quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về quốc phòng, an ninh được đưa vào chương trình giáo dục cho tất cả các đối tượng. Chỉ thị số 12 CT/TW, ngày 03-5-2007, của Bộ Chính trị khóa X về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giáo dục quốc phòng - an ninh trong tình hình mới” xác định: Bảo đảm trong nhiệm kỳ công tác, cán bộ đều được bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh; bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh là tiêu chuẩn bắt buộc đối với cán bộ, đảng viên, là một trong những tiêu chí để xem xét, đề bạt, bổ nhiệm cán bộ. Đại hội XI của Đảng xác định: “Tăng cường tuyên truyền, giáo dục tinh thần yêu nước, ý thức dân tộc, trách nhiệm và nghĩa vụ bảo vệ chủ quyền, lợi ích quốc gia, kiến thức quốc phòng, an ninh, làm cho mọi người hiểu rõ những thách thức lớn tác động trực tiếp đến nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện mới”(1) là nhiệm vụ chiến lược, thường xuyên, lâu dài, là trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân và của cả hệ thống chính trị.

Quan điểm, chủ trương của Đảng về giáo dục quốc phòng - an ninh nhanh chóng được luật hóa. Luật Giáo dục quốc phòng và an ninh năm 2013 (Luật số 30/2013/QH13 được Quốc hội khóa XIII thông qua ngày 19-6-2013) tại Chương III quy định bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp; Quyết định số 1911/QĐ-TTg, ngày 18-10-2013, của Thủ tướng Chính phủ về ban hành Kế hoạch triển khai thi hành Luật Giáo dục quốc phòng - an ninh, Nghị định số 13/2014/NĐ-CP, ngày 25-2-2014, của Chính phủ quy định chi tiết và biện pháp thi hành Luật Giáo dục quốc phòng - an ninh đã xác định cụ thể các chức danh và phân cấp quản lý, tổ chức bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp từ Trung ương đến cơ sở.

Để thực hiện thắng lợi mục tiêu, nhiệm vụ tăng cường quốc phòng, an ninh, bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong tình hình mới, Đại hội XII của Đảng xác định một trong những giải pháp quan trọng là: “Đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền, giáo dục, nâng cao ý thức trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, của các cấp, các ngành, của mỗi cán bộ, đảng viên và từng người dân đối với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc”(2).

Nhận thức sâu sắc vị trí, vai trò, tầm quan trọng của công tác bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp, những năm qua cấp ủy, chính quyền các cấp từ Trung ương đến cơ sở; lãnh đạo và người đứng đầu các cơ quan, tổ chức, các cấp, các ngành trong hệ thống chính trị đã quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý, tổ chức thực hiện công tác bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho các đối tượng cán bộ lãnh đạo, quản lý. Các chủ trương, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về công tác bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho các đối tượng được quán triệt, triển khai thực hiện nghiêm túc, đồng bộ và hiệu quả.

Các tỉnh ủy, thành ủy, đảng ủy các quân khu đều ban hành nghị quyết chuyên đề, chỉ thị về lãnh đạo công tác bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp. Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và Bộ Tư lệnh các quân khu đều ban hành kế hoạch thực hiện nghị định của Chính phủ; Ban Tổ chức Trung ương, Ban Tuyên giáo Trung ương, các ban, bộ, ngành liên quan có văn bản hướng dẫn thực hiện trên từng lĩnh vực quản lý. Hệ thống văn bản pháp quy được ban hành kịp thời, đồng bộ, tạo cơ sở pháp lý trong tổ chức thực hiện, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh trong phạm vi cả nước.

Hội đồng Giáo dục quốc phòng và an ninh các cấp từ Trung ương đến cơ sở được thành lập với cơ cấu, thành phần hợp lý, chất lượng và hiệu quả hoạt động ngày càng được nâng lên; khẳng định vị trí, vai trò quan trọng trong tổ chức thực hiện nhiệm vụ bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho đối tượng là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp.

Việc xây dựng chương trình, nội dung bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp được triển khai tích cực, chặt chẽ, đồng bộ. Đến nay, hệ thống chương trình, giáo trình bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh được ban hành thống nhất, phù hợp với yêu cầu, mục tiêu của từng đối tượng. Nội dung bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh đã tập trung quán triệt, cụ thể hóa các chủ trương, đường lối của Đảng về hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ mới; yêu cầu, nội dung xây dựng nền quốc phòng toàn dân gắn với xây dựng nền an ninh nhân dân; công tác quản lý nhà nước về quốc phòng, an ninh; kết hợp giữa kinh tế, văn hóa, xã hội với quốc phòng, an ninh; giữa quốc phòng, an ninh và đối ngoại; tăng cường hợp tác quốc tế về quốc phòng, an ninh; xây dựng “thế trận lòng dân”, tạo nền tảng vững chắc để xây dựng nền quốc phòng toàn dân, nền an ninh nhân dân; xây dựng tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thành khu vực phòng thủ vững chắc...

Quá trình tổ chức bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho cán bộ lãnh đạo, quản lý có sự chỉ đạo thường xuyên của Hội đồng Giáo dục quốc phòng và an ninh các cấp. Bộ Quốc phòng đã tích cực, chủ động phối hợp chặt chẽ với Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng các ban, bộ, ngành, địa phương liên quan thực hiện chức năng, nhiệm vụ quản lý nhà nước về giáo dục quốc phòng và an ninh. Các cơ quan thông tấn báo chí từ Trung ương đến địa phương đều có chuyên trang, chuyên mục về quốc phòng, an ninh, góp phần tích cực vào công tác tuyên truyền, bồi dưỡng kiến thức quốc phòng, an ninh. Đồng thời, việc huy động các nguồn lực bảo đảm cho công tác bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh được Chính phủ, các ban, bộ, ngành Trung ương, địa phương quan tâm, tạo cơ sở vật chất đáp ứng ngày càng tốt hơn yêu cầu nhiệm vụ.

Trong 20 năm qua, số lượng cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp từ Trung ương đến cơ sở được bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh ngày càng tăng, đối tượng ngày càng được mở rộng; tỷ lệ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp được bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh trên phạm vi toàn quốc đạt gần 90% kế hoạch. Qua đó, góp phần quan trọng nâng cao nhận thức, trách nhiệm, tư duy lý luận và năng lực tổ chức hoạt động thực tiễn của đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp trong quá trình chỉ đạo, điều hành và tham gia hoạch định các chủ trương, chính sách về phát triển kinh tế - xã hội gắn với tăng cường quốc phòng, an ninh, bảo vệ Tổ quốc. Kết quả đó đã góp phần thiết thực vào việc tăng cường tiềm lực, lực lượng, thế trận của nền quốc phòng toàn dân, nền an ninh nhân dân.

Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được, công tác bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp còn có những hạn chế. Việc quán triệt, triển khai thực hiện các chủ trương, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh ở một số nơi chưa đầy đủ, sâu sắc. Nhận thức của một bộ phận cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp, trong đó có cả cán bộ chủ chốt về công tác bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh chưa đầy đủ và toàn diện. Một số bộ, ngành, địa phương chưa coi trọng đúng mức công tác bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho cán bộ lãnh đạo, quản lý nên việc tổ chức thực hiện công tác này có mặt còn hạn chế, chất lượng chưa cao.

Chương trình, nội dung bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp có mặt còn chưa theo kịp sự phát triển của tình hình thế giới, khu vực, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu tăng cường quốc phòng, an ninh, bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và hội nhập quốc tế sâu rộng trên các lĩnh vực. Hình thức, biện pháp bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh chưa phong phú, sinh động.

Đội ngũ giảng viên, giáo viên bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh ở các cơ sở giáo dục và đào tạo, trung tâm giáo dục quốc phòng trên phạm vi cả nước còn thiếu về số lượng, có mặt chưa đáp ứng yêu cầu đề ra về chất lượng. Cơ sở vật chất, kinh phí bảo đảm còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu quả bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp...

Trong những năm tới, tình hình thế giới và khu vực tiếp tục có những diễn biến mới, phức tạp. Ở trong nước, bên cạnh thời cơ, thuận lợi đất nước ta vẫn đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Các thế lực thù địch đẩy mạnh âm mưu, hoạt động “diễn biến hòa bình”, thúc đẩy “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ ta. Nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa nói chung, công tác giáo dục quốc phòng an ninh nói riêng đang đặt ra những yêu cầu mới cao hơn. Tình hình đó đòi hỏi công tác bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp phải tiếp tục được đổi mới, nâng cao chất lượng và hiệu quả hơn nữa; phải được tiến hành toàn diện, đồng bộ, có chiều sâu, tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức và trách nhiệm đối với nhiệm vụ tăng cường quốc phòng, an ninh, bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

Để thực hiện tốt việc đổi mới và tăng cường bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp phù hợp với yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, các ban, bộ, ngành, địa phương cần tập trung thực hiện tốt một số nội dung, giải pháp chủ yếu sau:

Một là, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, tổ chức điều hành, quản lý của Nhà nước đối với công tác bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh.

Các cấp ủy đảng, chính quyền từ Trung ương đến cơ sở phải luôn coi trọng công tác giáo dục, bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho các đối tượng, nhất là đối tượng cán bộ lãnh đạo, quản lý. Mỗi cấp ủy đảng, chính quyền phải thường xuyên quán triệt và tổ chức thực hiện nghiêm túc các chỉ thị, nghị quyết của Đảng, các văn bản quy phạm pháp luật về bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh, trước hết là Chỉ thị số 12-CT/TW của Bộ Chính trị, Luật Giáo dục quốc phòng và an ninh và các văn bản hướng dẫn thi hành. Tập trung nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ, nhất là cán bộ giữ các cương vị lãnh đạo, quản lý về vai trò, vị trí của công tác bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh, xác định rõ đây là nhiệm vụ bắt buộc đối với cán bộ, đảng viên, là một trong những tiêu chí để xem xét, đề bạt, bổ nhiệm cán bộ. Thực hiện tốt nhiệm vụ này chính là sự chuẩn bị về nhận thức, tư tưởng, tâm lý, thái độ để mỗi cán bộ lãnh đạo, quản lý có thể hoàn thành tốt chức trách, nhiệm vụ của bản thân trong công tác quốc phòng, an ninh, là sự cụ thể hóa Chiến lược bảo vệ Tổ quốc từ bên trong, bảo vệ từ sớm, từ xa của Đảng ta.

Trên cơ sở các quy định của Nhà nước, các cấp ủy đảng, chính quyền, các ban, bộ, ngành từ Trung ương đến địa phương cần chủ động rà soát, phân loại đối tượng, xác định và triển khai kế hoạch bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho đội ngũ cán bộ; bảo đảm trong nhiệm kỳ công tác, mọi cán bộ lãnh đạo, quản lý đều được bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh theo quy định.

Hai là, kịp thời nghiên cứu, quán triệt quan điểm, đường lối quân sự, quốc phòng của Đảng, cập nhật những diễn biến mới của tình hình thực tiễn vào chương trình, nội dung bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh.

Đây là giải pháp quan trọng, vì chương trình, nội dung là yếu tố quyết định chất lượng bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh. Đổi mới chương trình, nội dung bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp là yêu cầu thường xuyên, bắt buộc, vì đường lối, quan điểm của Đảng luôn có sự phát triển, tình hình thực tiễn cũng vận động, biến đổi không ngừng. Trước hết, cần tập trung nghiên cứu, cụ thể hóa đường lối, quan điểm của Đảng về bảo vệ Tổ quốc trong văn kiện Đại hội XII, đặc biệt là những quan điểm mới, như bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa; kiên quyết, kiên trì đấu tranh bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc; kết hợp chặt chẽ kinh tế, văn hóa, xã hội với quốc phòng, an ninh và quốc phòng, an ninh với kinh tế, văn hóa, xã hội trong từng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội; xây dựng “thế trận lòng dân” vững chắc; tăng cường sự quản lý của Nhà nước về quốc phòng. Tiếp tục cụ thể hóa Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, Chiến lược Quốc phòng Việt Nam, Chiến lược Quân sự Việt Nam, Chiến lược Bảo vệ biên giới quốc gia, Chiến lược Bảo vệ Tổ quốc trên không gian mạng,... trong chương trình, nội dung bồi dưỡng cho cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp.

Bên cạnh đó, chương trình, nội dung bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp phải lựa chọn, cập nhật thường xuyên, kịp thời những diễn biến mới của tình hình thế giới, khu vực và trong nước, nhất là những yếu tố tác động trực tiếp đến nhiệm vụ quốc phòng, an ninh của đất nước. Chương trình bồi dưỡng phải bảo đảm cho học viên có kiến thức mới, hiện đại. Nội dung các chuyên đề phải giải đáp trúng các vấn đề lý luận và thực tiễn về quốc phòng, an ninh đang đặt ra cần phải giải quyết, tạo tiền đề cho các chức danh lãnh đạo, quản lý bám sát thực tiễn và đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

Ba là, tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra, sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm đối với công tác bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh.

Kiểm tra, thanh tra là những nội dung quản lý nhà nước về giáo dục quốc phòng - an ninh, được quy định cụ thể trong Luật Giáo dục quốc phòng và an ninh. Bộ Quốc phòng, Bộ Công an và ủy ban nhân dân các cấp cần phát huy tốt vai trò, đồng thời thường xuyên phối hợp, tiến hành kiểm tra, thanh tra nghiêm túc hoạt động bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp. Kết hợp linh hoạt giữa kiểm tra, thanh tra thường xuyên, định kỳ và đột xuất, tập trung vào việc chấp hành các quy định của pháp luật về bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh. Hoạt động kiểm tra, thanh tra phải bảo đảm thiết thực, hiệu quả, không gây phiền hà, cản trở hoạt động của cơ sở bồi dưỡng, tập trung vào đánh giá đúng thực tiễn, kiên quyết khắc phục “bệnh” thành tích. Thông qua kiểm tra, thanh tra kịp thời biểu dương, khen thưởng những gương “người tốt, việc tốt”, nhân rộng những điển hình tiên tiến trong bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh; có biện pháp khắc phục những hạn chế, giải quyết dứt điểm vướng mắc, bất cập nảy sinh trong quá trình tổ chức bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp.

Hội đồng Giáo dục quốc phòng và an ninh các cấp, các cơ sở giáo dục - đào tạo, trung tâm giáo dục quốc phòng được giao nhiệm vụ bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp và các cơ quan chức năng phải thường xuyên làm tốt công tác sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm hoạt động bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho đối tượng là cán bộ lãnh đạo, quản lý. Hoạt động sơ kết, tổng kết cần hướng vào việc đánh giá chính xác những kết quả đã đạt được, mức độ đáp ứng của chương trình, nội dung, phương pháp bồi dưỡng với yêu cầu của nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Qua sơ kết, tổng kết chỉ ra được hạn chế, vướng mắc, thiếu sót của cơ chế, quy định hiện hành, từ đó kịp thời tham mưu, tư vấn cho Đảng, Chính phủ và các ban, bộ, ngành chức năng bổ sung, hoàn thiện, chuẩn hóa các quy định của Nhà nước về bồi dưỡng kiến thức quốc phòng và an ninh cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp.

Bốn là, quan tâm đầu tư nhân lực, vật lực cho các cơ sở bồi dưỡng kiến thức quốc phòng và an ninh.

Trước hết, tập trung xây dựng, chuẩn hóa đội ngũ giảng viên tại các cơ sở bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp ở Học viện Quốc phòng, Học viện Chính trị, trường quân sự của các quân khu, Bộ Tư lệnh Thủ đô Hà Nội và của các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, bảo đảm có đủ phẩm chất, trình độ và năng lực đáp ứng tốt nhất yêu cầu, nhiệm vụ. Bộ Quốc phòng cần có kế hoạch tập huấn, bồi dưỡng nâng cao năng lực, trình độ, phương pháp cho đội ngũ giảng viên đảm nhiệm công tác này. Bên cạnh đó, tăng cường phối hợp giữa các cơ sở đào tạo, mời cán bộ, giảng viên thỉnh giảng là các chuyên gia đầu ngành có uy tín về quản lý giảng dạy, các chuyên đề đòi hỏi cao về lý luận và thực tiễn. Các cơ quan chức năng cần chủ động bảo đảm kinh phí, ngân sách để mua sắm đầy đủ các trang thiết bị dạy - học, có đầy đủ giáo trình, tài liệu và các điều kiện vật chất khác phù hợp với phương pháp giảng dạy hiện đại.

Đổi mới và tăng cường bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới là vấn đề có ý nghĩa hết sức cấp bách hiện nay, đòi hỏi cả hệ thống chính trị, mọi cán bộ, đảng viên và nhân dân phải quán triệt sâu sắc đường lối, quan điểm của Đảng về quốc phòng, an ninh, thống nhất về nhận thức, tư tưởng và hành động nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác bồi dưỡng kiến thức quốc phòng - an ninh cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp, góp phần tăng cường quốc phòng, an ninh, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới./.

-------------------------------------------

(1) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 234
(2) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2016, tr. 150 - 151