Để bảo vệ quyền lợi của người lao động khi cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước

Theo báo cáo của Tổng liên đoàn lao động tổng hợp tại 53 tỉnh và 3 công đoàn ngành, với số doanh nghiệp địa phương được cổ phần hoá là 1.340 doanh nghiệp, số lao động có mặt đến thời điểm cổ phần hoá là 428 nghìn người thì đã có 356 nghìn người được mua cổ phần ưu đãi, chiếm 63,8% tổng số lao động; với mức bình quân được mua là 1.247 cổ phần/người lao động. Tổng hợp ở 3.786 doanh nghiệp đã cổ phần hóa thì tỷ lệ người lao động chiếm giữ đã đạt tới 11% số vốn điều lệ; có nhiều doanh nghiệp tỷ lệ người lao động nắm giữ lên tới 30-40%.

Ngày 21-8, Ủy ban Thường vụ Quốc hội họp phiên khai mạc kỳ họp thứ 11 - cho ý kiến báo cáo kết quả giám sát việc thực hiện chính sách pháp luật về xử lý đất đai, mua bán cổ phiếu trong thực hiện cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước. Một trong nhiều vấn đề nổi cộm được đại biểu Quốc hội quan tâm là người lao động đang phải "bán lúa non" và không thật sự tha thiết với doanh nghiệp cổ phần hóa..., đồng thời đưa ra giải pháp giữ chân người lao động.

"Bán lúa non"

Đa số ý kiến thảo luận đều thống nhất quan điểm về những mục tiêu của cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước là tạo ra loại hình doanh nghiệp có nhiều chủ sở hữu, trong đó có đông đảo người lao động và các nhà đầu tư ngoài xã hội, nhằm tạo động lực phát triển và làm ăn có hiệu quả của doanh nghiệp. Theo kết quả giám sát nêu tại phiên họp thì trong các chính sách của Nhà nước đã thể hiện sự quan tâm của Nhà nước đối với người lao động, phát huy quyền làm chủ, sự gắn bó của người lao động với doanh nghiệp, nhưng cũng thể hiện một số bất cập.

Thứ nhất, do quy định cổ phần bán cho người lao động tính theo năm công tác, mỗi năm không quá 100 cổ phần với mệnh giá 10.000 đồng/cổ phiếu, dẫn đến người lao động được mua cổ phần quá ít trong tổng số vốn điều lệ; thu nhập từ cổ tức của họ lại không nhiều so với tiền lương; vì vậy, người lao động cũng không mặn mà với số cổ phần họ có và số cổ tức chia được hàng năm, tập thể người lao động cũng không thực sự có quyền làm chủ khi vốn cổ phần của họ chỉ chiếm từ 11-15% vốn điều lệ; mặt khác, những người có thâm niên cao cũng là những người sắp nghỉ chế độ, do vậy, sự gắn bó với doanh nghiệp là hạn chế.

Thứ hai, việc quy định người lao động được mua giá giảm từ 30-40% trên giá bán công khai hoặc giá đấu thành công trên thị trường chứng khoán cũng là một sự ưu đãi, song người lao động cho rằng vẫn quá cao so với thu nhập của họ, nhất là trong điều kiện thị trường chứng khoán “nóng” như năm 2007, còn khi thị trường chứng khoán sụt giảm như hiện nay thì sự ưu đãi này lại trở thành thiệt thòi với người lao động.

Thứ ba, do thu nhập thấp, vốn ít, phải đi vay ngân hàng, giá bán cổ phiếu cao; chế tài quy định chưa rõ ràng nên người lao động dễ “bán lúa non” những cổ phần của mình hoặc bán trên thị trường chứng khoán.

Về vấn đề này, nhiều ý kiến đại biểu Quốc hội lo ngại: Xu hướng người lao động phải "bán lúa non"... sẽ tích tụ cổ phần cho một người hoặc một số người sẽ dễ biến cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước thành tư nhân hoá. Và do vậy, mục tiêu đặt ra cho việc bán cổ phiếu cho người lao động để người lao động gắn bó với doanh nghiệp theo Nghị quyết của Đảng là “để người lao động giữ được cổ phần ưu đãi trong một thời gian nhất định; ưu tiên bán cổ phần cho người lao động trong doanh nghiệp để gắn người lao động với doanh nghiệp…” trên thực tế đạt được còn rất hạn chế.

Bàn cách giữ chân người lao động

Tại phiên họp, nhiều ý kiến đại biểu Quốc hội thừa nhận một thực tế là người lao động, nhất là những lao động nghèo do không có đủ khả năng về tài chính để mua hết số cổ phần, thường bán lại quyền mua cổ phần ưu đãi đó cho các đối tượng đầu tư khác ở trong hoặc ngoài doanh nghiệp để hưởng chênh lệch. Đa phần các doanh nghiệp sau khi cổ phần hoá đều không nắm được chính xác tỷ lệ cổ phần của người lao động trong doanh nghiệp còn nắm giữ. Nhưng xu thế chung là cổ phần của người lao động trong doanh nghiệp giảm, phần lớn được chuyển nhượng lại cho các đối tượng khác.

Vậy, làm sao để giữ chân người lao động ở lại doanh nghiệp cổ phần hóa theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 3 khoá IX là “Nghiên cứu sử dụng một phần vốn tự có của doanh nghiệp để hình thành cổ phần của người lao động, người lao động được hưởng lãi nhưng không được rút cổ phần này khỏi doanh nghiệp. Có chính sách khuyến khích doanh nghiệp cổ phần hoá sử dụng nhiều lao động và có quy định cho phép chuyển nợ thành vốn góp cổ phần hoá ”? Trước yêu cầu này, đoàn giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội kiến nghị Chính phủ một số vấn đề:

Tiếp tục thực hiện bán cổ phần ưu đãi cho người lao động nhưng theo mệnh giá, theo số năm công tác mà họ làm việc cho Nhà nước; người lao động được hưởng mọi quyền lợi đối với cổ phần được cấp như hưởng cổ tức, dự đại hội cổ đông, bầu cử, ứng cử, trừ quyền duy nhất là không được chuyển nhượng cổ phần, trừ trường hợp người lao động nghỉ hưu hoặc chuyển khỏi doanh nghiệp.

Cần có quy định để những người lao động trong doanh nghiệp được mua một tỷ lệ cổ phần nhất định trong tổng số vốn điều lệ; cho phép người lao động mua trả chậm cổ phần; cho sử dụng quỹ khen thưởng phúc lợi còn lại của doanh nghiệp để thành lập Quỹ công đoàn. Công đoàn có thể sử dụng quỹ này để mua cổ phần theo quy định của Nhà nước, tạo điều kiện cho tổ chức công đoàn tham gia quản lý Công ty cổ phần bảo vệ quyền lợi của người lao động, góp phần đảm bảo cơ cấu vốn hợp lý của người lao động trong doanh nghiệp./.