Buổi thảo luận ghi nhận nhiều ý kiến quan ngại của đại biểu Quốc hội trước tình trạng tồn tại nhiều vi phạm trong quản lý đất nông lâm trường, gây lãng phí tài nguyên xã hội, đồng thời cho thấy những bất cập trong công tác quản lý nhà nước.

Hiệu quả yếu kém trong sử dụng đất nông trường, lâm trường

Hầu hết các ý kiến tại buổi thảo luận tán thành cơ bản với Báo cáo giám sát của Quốc hội về việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý và sử dụng đất đai tại các nông, lâm trường quốc doanh giai đoạn 2004 - 2014 và thống nhất cao việc Quốc hội ban hành nghị quyết về tăng cường quản lý, sử dụng đất đai tại các công ty nông nghiệp, công ty lâm nghiệp, ban quản lý rừng và các tổ chức khác có nguồn gốc đất đai từ nông, lâm trường quốc doanh.

Các đại biểu phản ánh một thực tế nhiều nông, lâm trường, nhất là những nơi khoán trắng, không quản lý chặt chẽ quá trình sử dụng đất sau khi giao khoán, để xảy ra tình trạng người nhận khoán đất của công ty nông, lâm nghiệp tự do chuyển nhượng, mua bán hợp đồng giao khoán, chuyển mục đích sử dụng đất trái pháp luật, tự ý xây dựng nhà ở, công trình dịch vụ kiên cố trên đất nhận khoán là phổ biến, nhất là đất vùng ven đô thị, gây nhiều bức xúc.

Đa số các ý kiến đều chỉ rõ nguyên nhân của những tồn tại của các nông, lâm nghiệp hiện nay là hiệu quả quản lý nhà nước còn nhiều yếu kém về chính sách, bên cạnh đó bản thân các nông, lâm trường cũng yếu kém về năng lực quản lý. 

Một số ý kiến nêu vấn đề, trong bối cảnh nhiều nông, lâm trường có đất nhưng để hoang hóa trong khi người dân lại không có đất để canh tác sản xuất. Đây là nguồn gốc của những mâu thuẫn phát sinh giữa người dân và các nông, lâm trường. 

Chuyển đổi mô hình chỉ là “bình mới, rượu cũ”?

Đánh giá về tình hình quản lý sử dụng đất nông, lâm trường quốc doanh, theo đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Khá (Trà Vinh) - thành viên của Đoàn Giám sát, tình trạng phổ biến tại các nông, lâm trường hiện nay là hiệu quả sử dụng đất thấp, Nhà nước thất thu tiền thuế sử dụng đất. Hầu hết các nông, lâm trường mới sắp xếp lại tổ chức để thực hiện chuyển đổi tên gọi thành công ty mà chưa có sự thay đổi căn bản về cơ chế quản lý và quản trị doanh nghiệp, tức là “bình mới mà rượu vẫn cũ”.

Tại một số đơn vị sau khi cổ phần hóa công tác quản lý đất đai vẫn tiếp tục lỏng lẻo; không quản lý chặt chẽ quá trình sử dụng đất để tình trạng người nhận khoán tùy tiện chuyển nhượng, chuyển mục đích sử dụng đất trái pháp luật sang làm nhà ở, công trình dịch vụ cơ bản trên đất. Tình trạng tranh chấp vi phạm pháp luật về quản lý sử dụng đất đai tại các nông, lâm trường, công ty nông, lâm nghiệp vẫn diễn ra thường xuyên trong thời gian dài.

Đại biểu Nguyễn Thị Khá đề nghị làm rõ trách nhiệm của ngành tài nguyên môi trường, ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn, các ngành khác có liên quan trong việc quản lý nhà nước đối với hoạt động của công ty, doanh nghiệp nông, lâm trường được giao quản lý, khai thác sử dụng đất.

Đại biểu Trần Minh Diệu (Quảng Bình) cho rằng quá trình thực thi pháp luật về đất đai tại các nông, lâm trường quốc doanh có những hạn chế sai phạm khá phổ biến là công tác quy hoạch phân loại rừng chưa sát thực tế.

Đại biểu Trần Minh Diệu dẫn chứng về hiệu quả sản xuất đất, diện tích đất do các nông, lâm trường quốc doanh quản lý gần 8 triệu héc-ta là rất lớn; trong đó diện tích giao để sản xuất kinh doanh và làm nghĩa vụ tài chính là hơn 2 triệu héc-ta nhưng theo Báo cáo của Tổng cục thuế có 6 đơn vị không có số liệu thu vào ngân sách. Còn tất cả các địa phương có đất rừng còn lại trong giai đoạn năm 2004 - 2014 chỉ nộp được 1.700 tỷ đồng, bình quân 1ha đất sản xuất phải kê khai để làm nghĩa vụ tài chính trong mỗi năm chỉ nộp vào ngân sách nhà nước 80.000 - 90.000 đồng.

Tồn tại trong quản lý đất nông, lâm trường

Giải trình tại buổi thảo luận về trách nhiệm của ngành, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên môi trường Nguyễn Minh Quang thừa nhận các khuyết điểm trong của Bộ Tài nguyên và Môi trường đối với những tồn tại, hạn chế trong việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý và sử dụng đất đai tại các nông, lâm trường quốc doanh. Bộ còn nhiều hạn chế trong việc thực thi nhiệm vụ xây dựng văn bản pháp luật, chính sách sử dụng đất, đo vẽ địa chính và cấp giấy chứng nhân sử dụng đất, thanh tra xử lý đối tượng được giao đất và xử lý sau thanh tra.

Để khắc phục tình hình, hiện Bộ Tài nguyên và Môi trường đang phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn thành lập các tổ công tác xuống các địa phương trọng điểm hướng dẫn thực hiện đo vẽ hồ sơ địa chính, bảo đảm tiến độ đề ra của Chính phủ. 

Theo Bộ trưởng Nguyễn Minh Quang, việc tổ chức lại sản xuất tại các nông, lâm trường hiện nay hết sức khó khăn do rất nhiều lý do khác nhau. Lãnh đạo Bộ Tài nguyên và Môi trường giải thích quá trình sử dụng đất còn nhiều tồn tại do chính sách pháp luật về đất đai có nhiều thay đổi theo từng thời kỳ mà chưa theo kịp.

Bộ trưởng Nguyễn Minh Quang đề nghị Quốc hội, Chính phủ quan tâm hỗ trợ các địa phương số kinh phí khoảng 1.000 tỷ đồng để hoàn thành đo vẽ hồ sơ địa chính và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất trong năm 2016. Số tiền này chưa tính số đo vẽ hồ sơ địa chính cho các khu bảo tồn thiên nhiên. 

Trách nhiệm trong quản lý hoạt động nông, lâm trường

Thẳng thắn nhận trách nhiệm quản lý nhà nước của Bộ còn nhiều tồn tại trong quản lý hoạt động sử dụng đất nông, lâm trường quốc doanh giai đoạn 2004 - 2014, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Cao Đức Phát bày tỏ tâm tư trước ý kiến cho rằng hiện nay có tình trạng đồng bào dân tộc thiểu số thiếu đất sản xuất, đất ở mà nguyên nhân chính do việc các lâm trường quốc doanh chiếm một lượng quỹ đất quá lớn.

Bộ trưởng Cao Đức Phát cho rằng nhìn tổng thể trong nhiều giai đoạn, các nông lâm trường đã có nhiều đóng góp quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội. Theo ông, chính nhờ các nông trường mới hình thành được ngành cao su, cà phê, ngành chè,...

Mặc dù vậy, người đứng đầu ngành nông nghiệp vẫn thừa nhận các khuyết điểm của mình trong việc quản lý hoạt động kém hiệu quả của nhiều nông, lâm trường hiện nay. Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã phối hợp, tham mưu cho Đảng, Chính phủ ban hành nhiều chủ trương, nghị định, thông tư hướng dẫn, nhưng khuyết điểm chính là việc tổ chức thực hiện nhiệm vụ theo chức năng kém hiệu quả.

Buổi thảo luận ghi nhận nhiều ý kiến của các đại biểu đề nghị các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng đất đai tại các nông, lâm trường. Các đại biểu Quốc hội đề xuất rà soát diện tích đất từng nông, lâm trường, đánh giá kết quả sử dụng đất. Trên cơ sở đó, giao đất cho nông, lâm trường và ưu tiên giao thêm đất cho người dân để ổn định sản xuất.

Để nâng cao hiệu quả trong việc sử dụng đất tại các nông, lâm trường quốc doanh và tránh lãng phí, Đại biểu Trần Minh Diệu cho rằng Quốc hội cần kiên quyết xử lý trách nhiệm thu hồi toàn bộ diện tích đất sử dụng sai mục đích phát canh thu tô, đất giao khoán cho những người không trực tiếp sản xuất, đồng thời tiếp tục rà soát điều chỉnh lại quy hoạch để thực hiện việc thu hồi nhiều hơn nữa diện tích đất từ các công ty nông, lâm nghiệp sử dụng không đúng mục đích để giao lại cho người dân có tư liệu để lao động, tổ chức lại sản xuất, xóa đói, giảm nghèo.

Các đại biểu cũng đề nghị cần sớm ban hành Nghị quyết quản lý về nông, lâm trường để tránh tình trạng hàng triệu héc-ta đất sử dụng không hiệu quả như hiện nay./.