Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thành phố Hà Nội tham gia xây dựng Đảng, chính quyền

TCCS - Công cuộc đổi mới toàn diện đất nước do Đảng lãnh đạo đã mở ra cơ hội để các thành viên trong hệ thống chính trị các cấp, trong đó có Mặt trận Tổ quốc Việt Nam từng bước tham gia xây dựng đời sống dân chủ và phát huy dân chủ, tạo sự đồng thuận xã hội để góp phần vào sự vững mạnh của Đảng và chính quyền nhân dân.

1 - Đại đoàn kết dân tộc là một nhân tố có ý nghĩa quan trọng trong suốt chiều dài lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước của nhân dân ta. Chính nhân tố đại đoàn kết đã tạo nguồn lực to lớn tiềm ẩn trong nhân dân làm nên sức mạnh vĩ đại của dân tộc để vượt qua những thử thách khắc nghiệt của lịch sử nước nhà.

Cách động viên sức mạnh dân tộc ở mỗi thời kỳ có khác nhau, phụ thuộc vào yêu cầu của đất nước trong mỗi giai đoạn lịch sử cụ thể. Xây dựng được và phát huy tốt sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân tộc trong phát triển và bảo vệ đất nước là một vấn đề lớn lao, mang tính hệ thống, đồng bộ, nhất là trong giai đoạn hiện nay.

Ngay sau khi thành lập, Đảng ta đã nhận thức sâu sắc rằng: “giai cấp vô sản lãnh đạo cuộc cách mạng tư sản dân quyền ở Đông Dương mà không tổ chức được toàn dân lại thành một lực lượng thật rộng, thật kín thì cuộc cách mạng cũng khó thành công”(1).

Từ đó, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (MTTQVN) là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị - xã hội - nghề nghiệp, các tổ chức xã hội - nghề nghiệp, các tổ chức xã hội và các cá nhân tiêu biểu trong các tầng lớp nhân dân, các dân tộc, tôn giáo và người Việt Nam nước ngoài.

2 - Trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và chủ động hội nhập quốc tế vì mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”, MTTQVN ngày càng có vai trò, vị trí đặc biệt quan trọng.

Xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc làm cơ sở chính trị cho chính quyền nhân dân, tập hợp nguyện vọng, ý chí và phát huy quyền làm chủ của nhân dân; nơi tăng cường sự nhất trí về chính trị và tinh thần, thống nhất về hành động trong nhân dân.

Tuyên truyền, động viên nhân dân thực hiện tốt đường lối, chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước; chăm lo, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của nhân dân; tích cực tham gia giám sát hoạt động các cơ quan, đảng viên, cán bộ, công chức nhà nước (Đại hội X của Đảng còn xác định vai trò phản biện xã hội của MTTQ); kịp thời kiến nghị, phản ánh tâm tư, nguyện vọng của nhân dân với Đảng, Nhà nước, góp phần xây dựng và củng cố chính quyền nhân dân.

Chủ động tham gia mở rộng đoàn kết quốc tế, thông qua các hoạt động đối ngoại nhân dân với nhân dân các nước trong khu vực và trên thế giới, vì mục tiêu hòa bình, hợp tác và phát triển.

Để MTTQVN thực hiện tốt vị trí, vai trò nêu trên, những yếu tố mang tính chất cốt lõi bảo đảm sự thành công được đặt ra là dân chủ, đoàn kết và đồng thuận xã hội. Ba yếu tố này có mối quan hệ biện chứng sâu sắc, tác động lẫn nhau. Muốn đồng thuận xã hội để thống nhất hành động, thì phải đoàn kết, muốn có đoàn kết phải dân chủ thực sự; chỉ khi phát huy được dân chủ thì mới có đoàn kết thực sự, khi đã đoàn kết thực sự thì tính đồng thuận xã hội sẽ cao; đồng thuận xã hội cao cũng là nhờ có một đời sống dân chủ cao.

Như thế, xét trong mối quan hệ của ba yếu tố này, vấn đề dân chủ phải được đặt ở vị trí then chốt, nền tảng. MTTQVN là trung tâm đại đoàn kết toàn dân tộc, nơi tập trung và phát huy sức mạnh của toàn dân tộc trong mối liên hệ với sức mạnh thời đại. Trong mối quan hệ này, hoạt động của MTTQVN có mục đích tạo sự đồng thuận xã hội cao để có thống nhất cao trong hành động bảo vệ độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.

3 - Những năm qua, MTTQVN thành phố Hà Nội đã có những bước tiến về phát huy dân chủ trong các tầng lớp nhân dân để vận động, tập hợp quần chúng, thực hiện các phong trào thi đua yêu nước, tham gia xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền, tuyên truyền đoàn kết quốc tế thông qua hoạt động đối ngoại nhân dân và dân chủ trong hoạt động của bản thân hệ thống MTTQ. Điều đó thể hiện qua các hoạt động sau:

- Là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân, MTTQ các cấp luôn coi trọng nhiệm vụ tham gia xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền, tổ chức nhiều hội nghị để nhân dân tham gia đóng góp ý kiến cho dự thảo báo cáo chính trị trình Đại hội Đảng các cấp. Đây chính là dịp để các tầng lớp nhân dân thể hiện vai trò làm chủ của mình trong việc tham gia xây dựng những chủ trương, chính sách phát triển địa phương và đất nước. Đồng thời cũng là hoạt động tạo sự thống nhất “lòng Dân, ý Đảng” trong nhận thức. Ủy ban MTTQ các cấp và các tổ chức thành viên đã tập hợp những ý kiến đóng góp của các tầng lớp nhân dân phản ánh cho cấp ủy các cấp.

- Trước các kỳ họp Quốc hội, Ban Thường trực Ủy ban MTTQ thành phố tổ chức để thành viên các hội đồng tư vấn và các chuyên gia liên quan trên địa bàn nghiên cứu, đóng góp xây dựng các dự thảo dự án luật. Nhờ đó, ý kiến đóng góp luôn có chất lượng. Nhiều ý kiến của MTTQ đã góp phần xây dựng các văn bản pháp luật, chính sách sát với thực tiễn, đáp ứng nguyện vọng chính đáng của nhân dân. Qua hoạt động này, trách nhiệm công dân được thực hiện một cách dân chủ, hiệu quả.

- Mặt trận Tổ quốc các cấp đã tham gia tổ chức tốt cuộc bầu cử Hội đồng nhân dân (HĐND) ba cấp và cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XII. Các hội nghị hiệp thương để giới thiệu người ra ứng cử bảo đảm dân chủ, đúng luật, đúng quy trình. Ngày bầu cử đã trở thành ngày hội của các tầng lớp nhân dân Thủ đô.

- Mặt trận Tổ quốc các cấp đã phối hợp với HĐND cùng cấp tổ chức các cuộc tiếp xúc của đại biểu Quốc hội và HĐND các cấp với cử tri trước và sau kỳ họp. Hình thức và nội dung các cuộc tiếp xúc được đổi mới ngày càng thiết thực, có chất lượng. Ngoài những cử tri đại diện do các phường cử, bất kỳ cử tri nào quan tâm đều được tham dự cuộc tiếp xúc với đại biểu Quốc hội và HĐND. Những kiến nghị của cử tri được phản ánh trung thực với cấp chính quyền liên quan. Những bức xúc dân sinh đã được chính quyền các cấp từng bước giải quyết. Tuy nhiên, không ít những vấn đề giải quyết chưa dứt điểm, tạo ra những bức xúc trong dư luận nhân dân, như hiện trạng các dự án “treo”, công tác giải phóng mặt bằng, kết cấu hạ tầng vật chất và chính sách giáo dục mẫu giáo, môi trường văn hóa, giao thông đô thị...

- Ủy ban MTTQ thành phố và Đoàn đại biểu Quốc hội, HĐND thành phố đã phối hợp giám sát việc giải quyết các kiến nghị của cử tri. Hoạt động giám sát có những chuyển biến tiến bộ. Ủy ban MTTQ các cấp tham gia giám sát việc thực hiện nghị quyết của HĐND trên các lĩnh vực cải cách hành chính, giải quyết đơn thư của dân, thực hiện giải phóng mặt bằng, tiến độ triển khai các dự án. Qua đó, thúc đẩy thực hiện các nghị quyết của HĐND, đồng thời đã phát hiện, ngăn chặn, xử lý các hành vi vi phạm pháp luật.

- Là một trong 5 địa phương được chọn thí điểm thực hiện Quy chế “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam giám sát cán bộ, công chức, đảng viên ở khu dân cư”, Hà Nội đã tổ chức triển khai làm điểm ở 61 xã, phường, thị trấn. Qua sơ kết việc làm điểm cho thấy, mặc dù bước đầu Quy chế đã được triển khai rất nghiêm túc, nhưng còn thiếu tính đồng bộ, cần phải bổ sung những cơ chế cần thiết.

- Hằng năm, Ủy ban MTTQ, UBND, HĐND và Đoàn đại biểu Quốc hội thành phố đều ký kết chương trình phối hợp thống nhất hành động. Theo đó, mọi hoạt động triển khai được phối hợp chặt chẽ. Gần đây, những đề án phát triển thành phố đã được UBND thành phố chuyển cho Ủy ban MTTQ thành phố thảo luận, đóng góp ý kiến. Đây cũng là những động thái chuẩn bị để MTTQ thực hiện vai trò phản biện xã hội đối với những chủ trương, chính sách của thành phố. Duy trì và nâng cao chất lượng thông báo của MTTQ các cấp tham gia xây dựng chính quyền tại các kỳ họp HĐND cùng cấp theo hướng khoa học, khách quan, công tâm, không né tránh và mang tính xây dựng.

- Kiện toàn 577 Ban Thanh tra nhân dân và Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng ở cơ sở. Nhiệm kỳ qua đã phát hiện và kiến nghị hơn 3.000 vụ việc. Các cơ quan chức năng đã giải quyết 78% số vụ việc tại địa phương. Toàn thành phố có 5.554 tổ hòa giải, trong nhiệm kỳ qua đã phối hợp hòa giải thành công gần 6.000 vụ, đạt tỷ lệ 80%. Qua tổng kết, Ủy ban MTTQ thành phố đã có chủ trương trang bị, bồi dưỡng chuyên môn thanh tra, giám sát để nâng cao chất lượng và hiệu quả trong hoạt đông của hai lĩnh vực này tại cơ sở.

- Triển khai Pháp lệnh về thực hiện dân chủ ở cơ sở, năm 2008 Ban Chỉ đạo thành phố (do một đồng chí Phó Bí thư Thành ủy làm Trưởng ban), trong đó Ủy ban MTTQ là cơ quan thường trực, đã tổ chức tập huấn, ban hành các văn bản hướng dẫn ủy ban MTTQ cấp xã chủ trì tổ chức tốt việc lấy phiếu tín nhiệm đối với chủ tịch, phó chủ tịch HĐND và UBND ở 577 xã, phường, thị trấn. Trong hoạt động này, Ban Thường vụ Thành ủy có chỉ đạo với những quan điểm cụ thể. Toàn hệ thống chính trị cấp xã và các tầng lớp nhân dân được quán triệt tinh thần, trách nhiệm xây dựng đời sống dân chủ ở cơ sở. Đây là dịp nhân dân thực hiện quyền làm chủ của mình trong việc xây dựng chính quyền trên tinh thần khách quan, công tâm và xây dựng. Qua đó, từng bước chủ động chống tư tưởng bè phái, dòng họ trong đánh giá cán bộ.

Qua đợt lấy phiếu tín nhiệm đối với cán bộ chủ chốt cơ sở, toàn thành phố có 37 người đạt số phiếu tín nhiệm dưới 50%. Qua đó, cấp ủy, chính quyền có thêm cơ sở đánh giá, bố trí cán bộ phù hợp hơn. Đồng thời, các chức danh được lấy phiếu tín nhiệm có cơ hội nhận được sự đánh giá của nhân dân để phát huy những mặt mạnh, khẩn trương khắc phục những yếu kém trong quản lý, điều hành. Một số cán bộ có phiếu tín nhiệm quá thấp, đã chủ động xin rút khỏi vị trí đang đảm trách. Chúng tôi cho rằng, đây là một hành động biết đánh giá bản thân, cần khuyến khích.

- Dưới sự chỉ đạo của Thành ủy, trước đại hội MTTQ các cấp, UBND đã phối hợp với Ủy ban MTTQ cùng cấp tổ chức hội nghị đánh giá 10 năm thực hiện Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Các hội nghị tập trung đánh giá sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, trách nhiệm phối hợp hành động của chính quyền, của các tổ chức thành viên và trách nhiệm thực hiện của MTTQ các cấp. Từ đó, đề ra những biện pháp nâng cao chất lượng thực hiện Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong thời gian tới.

4 - Bên cạnh những thành tích đạt được, trong hoạt động của MTTQ thành phố Hà Nội còn có những hạn chế nhất định:

Công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật trong các tầng lớp nhân dân đạt hiệu quả chưa cao. Việc phát huy vai trò của đội ngũ trí thức, của người Việt Nam ở nước ngoài chưa đạt yêu cầu của thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế. Vai trò của ủy ban MTTQ và các tổ chức thành viên trong thực hiện các hoạt động giám sát, trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, quan liêu, lãng phí còn hạn chế. Có nơi, có lúc chưa nắm chắc tâm tư, nguyện vọng của nhân dân, chưa thực sự đại diện cho quyền làm chủ của nhân dân. Hoạt động của ủy ban MTTQ một số nơi còn mang tính hành chính. Phong trào thi đua yêu nước có nơi còn mang tính hình thức; việc nhân điển hình và tổng kết thực tiễn còn chậm.

Nguyên nhân của những hạn chế trên có thể khái quát như sau: Một số nơi, nhận thức của cấp ủy, chính quyền về vị trí, vai trò của Mặt trận chưa đầy đủ nên MTTQ gặp phải những khó khăn khách quan. Mối quan hệ phối hợp công tác giữa Mặt trận với chính quyền có nơi, có lúc còn chưa chặt chẽ, hiệu quả chưa cao. Tổ chức bộ máy cán bộ của cơ quan chuyên trách Mặt trận có nơi còn thiếu về số lượng, yếu về chất lượng nên tính chủ động, sáng tạo trong công tác còn hạn chế. Chính sách đối với đội ngũ cán bộ Mặt trận còn bất cập.

5 - Từ thực tiễn hoạt động của hệ thống MTTQ Thủ đô trong 5 năm qua, những bài học kinh nghiệm được rút ra là:

Thứ nhất, nơi nào được cấp ủy quan tâm lãnh đạo, nơi đó vai trò, vị trí của MTTQ được phát huy. Đồng thời, hoạt động phối hợp thực hiện chương trình hành động giữa ủy ban MTTQ với chính quyền và các tổ chức thành viên có hiệu quả và thiết thực.

Thứ hai, sức mạnh khối đại đoàn kết được tăng cường vững chắc, chỉ khi ủy ban MTTQ và các tổ chức thành viên chủ động phát huy dân chủ trong các tầng lớp nhân dân, tăng cường đối thoại, tạo sự đồng thuận xã hội và thống nhất hành động vì mục tiêu xây dựng cơ sở chính trị vững mạnh của chính quyền nhân dân.

Thứ ba, chương trình phối hợp và thống nhất hành động giữa MTTQ các cấp với chính quyền mang tính hiệu quả, thiết thực chỉ khi bám sát thực tiễn cuộc sống và lấy cơ sở làm xuất phát điểm.

Đổi mới phương thức hoạt động của MTTQ theo hướng có trọng tâm, trọng điểm, xây dựng các mô hình điểm trước khi nhân ra diện rộng. Biểu dương, nhân điển hình tập thể, cá nhân xuất sắc và tổng kết thực tiễn kịp thời.

Thứ tư, thường xuyên quan tâm đào tạo, bồi dưỡng, đánh giá, lựa chọn, bố trí đội ngũ cán bộ Mặt trận đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ; động viên, khuyến khích cán bộ có năng lực, nhiệt tình, tâm huyết, có tín nhiệm tham gia công tác Mặt trận. Xác định MTTQ là địa chỉ bồi dưỡng, rèn luyện đội ngũ cán bộ trong công tác quy hoạch cán bộ.

6 - Khối đại đoàn kết toàn dân tộc trên địa bàn được củng cố và phát huy đã tạo nguồn sức mạnh to lớn về chính trị và tinh thần. Sự đồng thuận của các tầng lớp nhân dân là nhân tố rất quan trọng thúc đẩy sự phát triển mọi mặt của Thủ đô. Tuy vậy, bên cạnh những kết quả đã đạt được, trong khối đại đoàn kết toàn dân tộc ở Thủ đô vẫn còn tiềm ẩn những nhân tố chưa thật ổn định, bền vững.

Không ít người dân chưa tự giác chấp hành pháp luật. Lối sống thực dụng, tệ nạn xã hội, bạo lực gia đình đang là lực cản trong quá trình phát triển. Khoảng cách giàu - nghèo, nông thôn - thành thị tăng lên và an sinh xã hội còn nhiều bất cập đang là mối băn khoăn, lo lắng của người dân.

Tình trạng tham nhũng, quan liêu, lãng phí chưa được đẩy lùi; nhiều nơi chưa thực hiện nghiêm túc dân chủ, công khai, minh bạch nên ảnh hưởng đến niềm tin của nhân dân. Năm nhiệm vụ trọng tâm của thành phố chưa đạt được những kết quả mong muốn.

Các thế lực thù địch lợi dụng vấn đề nhân quyền, tôn giáo, dân tộc để chống phá công cuộc đổi mới đất nước bằng các thủ đoạn xuyên tạc, bôi nhọ, vu cáo, chia rẽ. Đây cũng là một trở ngại cho xây dựng và phát triển khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Nhân dân Thủ đô mong muốn Đảng, Nhà nước, thành phố tiếp tục đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới, có những giải pháp hiệu quả ngăn chặn tình trạng suy giảm kinh tế, sớm giải quyết những bức xúc dân sinh, kiên quyết chống tham nhũng, quan liêu, lãng phí; chăm lo đào tạo nghề cho người lao động, nhất là cho người dân ở những nơi đất đai bị thu hồi cho phát triển. Có chính sách sử dụng, thu hút những chuyên gia giỏi trong, ngoài nước; có biện pháp giáo dục nâng cao trách nhiệm, đạo đức nghề nghiệp, trình độ chuyên môn cho đội ngũ cán bộ nhằm thực hiện tốt 5 nhiệm vụ trọng tâm và 2 khâu đột phá.

Trên cơ sở đánh giá hoạt động của MTTQ Hà Nội 5 năm qua, phương hướng chung của nhiệm kỳ 2009 - 2014 là:

- Chủ động, sáng tạo nâng cao vai trò, vị trí của MTTQ Việt Nam trên địa bàn; phát huy dân chủ, tăng cường, mở rộng khối đại đoàn kết toàn dân tộc góp phần thực hiện thắng lợi công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế của Thủ đô.

- Đẩy mạnh tuyên truyền đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Làm tốt chức năng đại diện cho quyền, lợi ích hợp pháp của nhân dân và vai trò cầu nối giữa dân với Đảng và Nhà nước. Tham gia xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh.

- Tiếp tục đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của MTTQ với phương châm tập trung cho cơ sở; nâng cao chất lượng giám sát và phản biện xã hội; thực hiện hiệu quả các chương trình phối hợp với chính quyền.

(1) Văn kiện Đảng: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t 2, tr 227