Về thực hiện thí điểm chủ trương bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân cấp xã và địa phương không tổ chức hội đồng nhân dân

TCCS - Thí điểm chủ trương “bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân ở cấp xã và địa phương không tổ chức hội đồng nhân dân” là vấn đề mới, chưa được quy định trong Điều lệ Đảng, Luật Tổ chức hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân. Việc làm cần thiết này nhằm tiếp tục nghiên cứu, xây dựng mô hình để đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, tạo sự đồng bộ, thống nhất, kịp thời trong lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành các mặt công tác của địa phương. Từ đó, góp phần nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng và hiệu lực quản lý của Nhà nước, đề cao trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu.

Góp phần đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng

Sau gần hai năm thực hiện Hướng dẫn số 25-HD/BTCTW của Ban Tổ chức Trung ương về “Việc thí điểm chủ trương bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân ở cấp xã và địa phương không tổ chức hội đồng nhân dân”, tính đến đầu tháng 11-2010, trong 10 tỉnh, thành phố thí điểm bỏ hội đồng nhân dân cấp huyện, quận, phường (theo Nghị quyết số 26/2008 QH12 ngày 15-11-2008 của Quốc hội khóa XII), đã có 133/569 đơn vị (tức 19,86%) đưa vào thực hiện, trong đó có 116 phường, 4 quận, 13 huyện. Trong tổng số 133 bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân, có 56 đồng chí bí thư cấp ủy được bổ nhiệm đồng thời là chủ tịch; 55 đồng chí chủ tịch được bầu đồng thời là bí thư; 5 đồng chí phó bí thư cấp ủy được bầu và bổ nhiệm là bí thư - chủ tịch; 16 trường hợp được điều động, hoặc luân chuyển từ nơi khác đến làm bí thư đồng thời là chủ tịch.

Ở 61 tỉnh, thành trong cả nước có 464 xã đưa chủ trương vào thí điểm. Trong số 464 bí thư đảng ủy xã đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân, 204 đồng chí được bầu đồng thời là chủ tịch; 211 chủ tịch được bầu đồng thời là bí thư; 10 phó bí thư được bầu làm bí thư đồng thời là chủ tịch; 4 phó chủ tịch được bầu làm bí thư đồng thời là chủ tịch; 35 trường hợp được điều động, hoặc luân chuyển từ nơi khác đến xã làm bí thư đồng thời là chủ tịch.

Các đơn vị thực hiện thí điểm bí thư đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân được chọn đại diện ở cả ba miền Bắc, Trung, Nam và trên các vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khác nhau đều thực hiện tốt việc đánh giá, quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng và xây dựng đội ngũ cán bộ, nội bộ đoàn kết, thống nhất. Đa số các đồng chí được giao nhiệm vụ sau một thời gian đảm nhận cơ bản hoàn thành nhiệm vụ được giao. Một số nơi chọn được phó bí thư thường trực và phó chủ tịch ủy ban nhân dân thường trực có năng lực, kinh nghiệm về công tác xây dựng Đảng và quản lý nhà nước... giúp việc cho bí thư - chủ tịch tương đối hiệu quả. Trong xây dựng, rà soát, bổ sung quy chế làm việc ở một số đơn vị làm điểm đã làm rõ hơn chức trách, nhiệm vụ của bí thư - chủ tịch và mối quan hệ với tập thể đảng ủy, ủy ban nhân dân, hội đồng nhân dân. Công tác nhân sự bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân đều được thực hiện theo Hướng dẫn số 25-HD/BTCTW...

So sánh mô hình truyền thống trước đây với mô hình thí điểm bí thư đồng thời là chủ tịch ở cùng một đơn vị, có thể thấy: tình hình hầu hết các đơn vị thí điểm, ít nhất cũng giữ được bằng, còn lại đều tốt hơn so với trước khi thí điểm, kinh tế ổn định và tiếp tục phát triển, văn hóa - xã hội có chuyển biến tiến bộ, trật tự an toàn trên địa bàn được bảo đảm, công tác xây dựng Đảng, vận động quần chúng được tăng cường, nội bộ đoàn kết, vai trò cá nhân của đồng chí bí thư - chủ tịch được khẳng định...

Đánh giá chung về kết quả thực hiện, có thể thấy những ưu điểm:

- Việc lãnh đạo, chỉ đạo triển khai tổ chức thực hiện các chủ trương, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và các nhiệm vụ chính trị của địa phương đồng bộ, linh hoạt hơn. Từ đó, tạo sự thống nhất giữa việc ra nghị quyết của cấp ủy với tổ chức thực hiện nghị quyết của chính quyền, góp phần nâng cao vai trò lãnh đạo toàn diện của Đảng ở địa phương.

- Vai trò lãnh đạo của cấp ủy và chức năng quản lý, điều hành, tổ chức thực hiện của chính quyền được phát huy tốt hơn; các nhiệm vụ được triển khai kịp thời và có hiệu quả hơn; khắc phục tư tưởng trông chờ, ỷ lại trong thực hiện chức trách, nhiệm vụ; hạn chế tình trạng bao biện, làm thay hoặc buông lỏng sự lãnh đạo của cấp ủy đối với chính quyền.

- Hoạt động của các đoàn thể quần chúng được quy về một mối, sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, đặc biệt là bí thư cấp ủy - chủ tịch ủy ban nhân dân đã giúp cho các đoàn thể chủ động, sáng tạo, nâng cao trách nhiệm và phát huy hiệu quả hơn trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình.

- Tính chủ động, sáng tạo, tự chịu trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy và ủy ban nhân dân được đề cao. Từ đó, tích cực góp phần đào tạo, bồi dưỡng, phát hiện cán bộ giỏi, cán bộ nguồn; khắc phục tình trạng đùn đẩy trách nhiệm giữa cấp ủy và chính quyền, giữa tập thể và cá nhân; nội bộ đoàn kết, thống nhất hơn...

- Phù hợp với chủ trương cải cách hành chính, tinh giản tổ chức, biên chế giảm bớt cồng kềnh, chồng chéo, tiết kiệm về chi phí mua sắm, thời gian hội họp và nâng cao trình độ, năng lực của đội ngũ cán bộ, công chức hiện nay.

Bất cập, hạn chế: Nguyên nhân do đâu?

Quá trình thực hiện thí điểm chủ trương vẫn tồn tại không ít hạn chế, bất cập:

- Trình độ, năng lực một bộ phận cán bộ còn hạn chế, nên việc lựa chọn cán bộ có thể đảm nhiệm và thực hiện tốt cả hai chức danh này gặp khó khăn.

- Ranh giới giữa nhiệm vụ, quyền hạn của bí thư và chủ tịch ủy ban nhân dân chưa được phân định rõ, khó xác định được khi nào thể hiện vai trò của bí thư, khi nào thể hiện rõ vai trò của chủ tịch ủy ban nhân dân. Do tập trung quyền lực vào một người nên dễ dẫn đến tình trạng chủ quan, chuyên quyền, độc đoán, mất dân chủ, đoàn kết một chiều hoặc bỏ sót việc, chất lượng công việc kém do không có khả năng bao quát trong lãnh đạo...

- Bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân thường phải giải quyết nhiều công việc cụ thể của ủy ban nhân dân; phải tham dự nhiều cuộc họp do cấp ủy, ủy ban nhân dân cấp trên triệu tập. Do đó, mất nhiều thời gian đi họp, giải quyết nhiều công việc, ảnh hưởng tới vai trò lãnh đạo toàn diện của cấp ủy.

- Công tác kiểm tra, giám sát, hướng dẫn của cấp ủy cấp trên chưa chặt chẽ. Ở những nơi thí điểm bỏ hội đồng nhân dân, chức năng giám sát của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội đối với hoạt động của ủy ban nhân dân chưa được làm rõ. Việc bố trí cán bộ dôi dư sau sắp xếp gặp nhiều khó khăn.

Nguyên nhân khách quan của những bất cập, hạn chế trên chủ yếu do:

- Đây là chủ trương mới, thời gian thực hiện thí điểm chưa nhiều, hơn nữa nhiều đồng chí bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân trong các đơn vị được chọn làm thí điểm đều ở dạng “tình thế”, do đồng chí bí thư thuộc diện thuyên chuyển, điều động, hoặc có vấn đề về tuổi tác, năng lực, sức khỏe, kỷ luật... không cơ cấu vào cấp ủy khóa tiếp theo; tương tự như vậy đối với trường hợp chủ tịch ủy ban nhân dân.

- Chưa có văn bản pháp lý quy định cụ thể về chức năng, nhiệm vụ, trách nhiệm của bí thư đồng thời là chủ tịch; phó bí thư, phó chủ tịch ủy ban nhân dân thường trực; quy chế làm việc của cấp ủy, ủy ban nhân dân, hội đồng nhân dân, nhất là quy định về mối quan hệ giữa cá nhân và tập thể ở những nơi thí điểm; quy định về hướng dẫn, kiểm tra giám sát của cấp ủy cấp trên; giám sát của cấp ủy, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội ở những nơi thí điểm bỏ hội đồng nhân dân.

- Chưa có sự chuẩn bị cán bộ làm bí thư đồng thời là chủ tịch kể cả trong công tác bồi dưỡng, đào tạo ở các trường lớp và trong thực tiễn...

Nguyên nhân chủ quan:

- Việc triển khai chủ trương “bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân ở cấp xã và địa phương không tổ chức hội đồng nhân dân” ở nhiều tỉnh ủy, thành ủy còn thiếu được quan tâm, chưa chủ động, quá phụ thuộc vào các văn bản quy định, hướng dẫn của Trung ương. Số đơn vị được chọn đa số là những đơn vị có khó khăn về cán bộ chủ chốt, ít nơi có được sự chuẩn bị nội dung, kế hoạch về cán bộ (kể cả cấp trưởng và cấp phó thường trực), về tổ chức bộ máy thừa hành, cũng như hệ thống giám sát và các quy chế hoạt động đồng bộ phù hợp với cơ chế mới của mô hình “nhất thể hóa bí thư cấp ủy và chủ tịch ủy ban nhân dân”.

- Các đơn vị tiến hành thí điểm, kể cả quận, huyện, phường thí điểm bỏ hội đồng nhân dân và xã (còn hội đồng nhân dân) khi triển khai thực hiện, nói chung còn thiếu mạnh dạn, chưa có sự đầu tư nghiên cứu sâu về bộ máy và đội ngũ giúp việc cũng như xây dựng các quy chế hoạt động; không có sự đột phá trong sử dụng cán bộ; chưa khai thác, phát huy hết thế mạnh của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội trong việc tuyên truyền vận động quần chúng, giám sát bộ máy lãnh đạo và cá nhân cán bộ chủ chốt, nhất là bí thư cấp ủy - chủ tịch ủy ban nhân dân...

Để chủ trương thí điểm sớm trở thành hiện thực và phát huy tác dụng

Qua báo cáo của các địa phương và thực tiễn nghiên cứu, khảo sát cho thấy đây là một chủ trương đúng, có thể phát huy tốt tác dụng. Mặc dù Đề án chính thức mới thực hiện chưa đầy hai năm kể từ khi có Thông báo số 223- TB/TW ý kiến của Bộ Chính trị và Hướng dẫn số 25-HD/BTCTW, ngày 6-3-2009 của Ban Tổ chức Trung ương về “Việc thí điểm bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân ở cấp xã và địa phương không tổ chức hội đồng nhân dân”, nhưng chủ trương này đã có sự chuẩn bị cả về lý luận và thực tiễn. Tuy nhiên, đây là chủ trương lớn liên quan đến việc sửa đổi, bổ sung Điều lệ Đảng, Luật Tổ chức hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân; thời gian chính thức thực hiện chưa nhiều, chưa đánh giá được một cách chính xác kết quả (kể cả mặt được, chưa được) và chưa có được một giải pháp thực thi tối ưu nào... Vì vậy, theo chúng tôi, Đề án cần thêm thời gian, có lộ trình, đội ngũ bí thư đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân cần được bồi dưỡng, đào tạo kỹ hơn về cả lý luận và quản lý nhà nước; cần có cơ chế phù hợp, xây dựng được những quy định mang tính pháp lý về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của tập thể cấp ủy, ủy ban nhân dân cũng như mối quan hệ giữa cá nhân bí thư cấp ủy - chủ tịch ủy ban nhân dân với các tập thể đó... Trong khi chưa có điều kiện thực hiện đại trà, các địa phương đang làm thí điểm thì tiếp tục làm, những địa phương có đủ điều kiện về cán bộ, nội bộ đoàn kết thì đưa vào thí điểm; tập trung vào những nơi đang thí điểm bỏ hội đồng nhân dân, đặc biệt đối với cấp phường, thị trấn.

Để chủ trương thí điểm sớm trở thành hiện thực và phát huy tác dụng, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp:

Một là, ở những nơi thực hiện thí điểm phải bám sát nội dung Hướng dẫn số 25-HD/BTCTW, của Ban Tổ chức Trung ương. Chủ động giải quyết những khó khăn, vướng mắc, phát huy sức mạnh tổng hợp của hệ thống chính trị tại địa phương, tập trung thực hiện để có cơ sở đánh giá chính xác hơn. Tiếp tục tuyên truyền để cán bộ, đảng viên hiểu hơn về chủ trương thí điểm, từ đó đồng thuận thực hiện. Trong công tác cán bộ, đồng chí bí thư - chủ tịch cần tự xác định rõ trách nhiệm của mình, xây dựng kế hoạch, chương trình bảo đảm hài hòa giữa hai vị trí công tác, đồng thời là trung tâm đoàn kết, phát huy sức mạnh tập thể cấp ủy và thường trực ủy ban nhân dân; phân công, giao trách nhiệm, kiểm tra cán bộ trong bộ máy giúp việc, nhất là đối với phó bí thư thường trực, phó chủ tịch ủy ban nhân dân thường trực. Lãnh đạo xây dựng quy chế hoạt động của cấp ủy, ủy ban nhân dân, trong đó xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của từng cán bộ chủ chốt và mối quan hệ giữa cá nhân với tập thể.

Hai là, cấp ủy cấp trên trực tiếp của các đơn vị thí điểm (tỉnh ủy đối với quận, huyện; huyện ủy, quận ủy đối với phường, xã) cần tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo, hướng dẫn các đơn vị làm điểm; làm tốt công tác quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, động viên kịp thời đối với cán bộ kiêm nhiệm. Xây dựng quy chế kiểm tra, giám sát của cấp ủy cấp trên trực tiếp và của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội tại đơn vị thí điểm (nhất là ở những nơi đang thí điểm bỏ hội đồng nhân dân)... để khắc phục tình trạng cán bộ kiêm nhiệm chuyên quyền, độc đoán chọn việc hoặc bỏ sót việc. Tổ chức thực hiện, vận dụng sáng tạo các chế độ, chính sách kịp thời theo quy định của Trung ương và thế mạnh của địa phương, nhằm tạo cho bí thư - chủ tịch và các phó thường trực có điều kiện thuận lợi nhất trong thực thi nhiệm vụ. Chủ động sơ kết, tổng kết đánh giá cụ thể ưu, nhược, bổ sung các giải pháp mới sau mỗi năm thực hiện.

Ba là, Bộ Chính trị, Ban Bí thư sớm có kết luận về mô hình thí điểm “bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân ở cấp xã và địa phương không tổ chức hội đồng nhân dân”. Quốc hội cũng nên có kết luận về việc thí điểm không tổ chức hội đồng nhân dân huyện, quận, phường; tổ chức và hoạt động của hội đồng nhân dân, ủy ban nhân dân tại những địa phương thực hiện thí điểm không tổ chức hội đồng nhân dân huyện, quận, phường. Đây sẽ là căn cứ để Ban Tổ chức Trung ương, Chính phủ, Bộ Nội vụ và các ban, bộ, ngành có liên quan triển khai cụ thể hóa các nội dung để thực hiện, như ban hành các nghị định, quy định, hướng dẫn về công tác cán bộ; xây dựng quy chế mẫu của cấp ủy, ủy ban nhân dân, hội đồng nhân dân các cấp khi thực hiện bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân; xây dựng chế độ chính sách đối với cán bộ kiêm nhiệm một cách hợp lý.../.