Hiệu quả hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội ở cơ sở nông thôn thời gian qua

Hiệu quả hoạt động của Mặt trận Tổ quốc xã: Mặt trận Tổ quốc xã đã phát động, tổ chức thực hiện nhiều cuộc vận động và phong trào thi đua yêu nước có ý nghĩa thiết thực. Đặc biệt, việc phát động và tổ chức thực hiện cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng cuộc sống mới ở khu dân cư” đã góp phần quan trọng phát triển sản xuất, kinh doanh, chuyển đổi cơ cấu kinh tế, mở mang ngành nghề, giải quyết việc làm, khuyến nông, lâm, ngư nghiệp; đẩy mạnh chuyển giao tiến bộ khoa học - kỹ thuật, giúp nhau vốn, giống cây trồng, vật nuôi, kinh nghiệm sản xuất. Cuộc vận động còn góp phần giải quyết những vấn đề cơ bản về kết cấu hạ tầng, như điện, đường, trường, trạm, nước sạch; đẩy mạnh các hoạt động đền ơn, đáp nghĩa và từ thiện, nhân đạo; xây dựng, hoàn thiện các hình thức tự quản của cộng đồng, tạo dựng nếp sống dân chủ, kỷ cương trong đời sống chính trị - xã hội ở cơ sở.

Phối hợp với chính quyền, Mặt trận Tổ quốc các xã tích cực tham gia các chương trình, dự án về xóa đói, giảm nghèo, phát triển kinh tế - xã hội, nhất là Chương trình của Chính phủ về phát triển kinh tế - xã hội ở các xã đặc biệt khó khăn thuộc miền núi và vùng sâu, vùng xa (Chương trình 135). Đến nay, nhiều hộ gia đình ở nông thôn đã thoát khỏi đói nghèo; nhiều công trình hạ tầng tại các xã đặc biệt khó khăn được hoàn thành và đưa vào sử dụng, giúp cải thiện đời sống của đồng bào.

Hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc nhiều xã ngày càng được tăng cường và đạt được một số thành tựu nhất định, như tổng hợp ý kiến, kiến nghị của hội viên, đoàn viên để đề nghị các cơ quan, cá nhân có thẩm quyền xem xét, giải quyết, nhất là về những sai sót, yếu kém trong quản lý, điều hành, thực thi nhiệm vụ của các cơ quan, cá nhân có thẩm quyền, gây bức xúc và thiệt hại cho dân; cùng với ban thanh tra nhân dân xã thực hiện giám sát các hoạt động của chính quyền, qua đó phát hiện ra những sai sót, yếu kém và đề nghị cơ quan có thẩm quyền chỉ đạo khắc phục, sửa chữa.

Mặt trận Tổ quốc các xã có vai trò quan trọng trong tổ chức thực hiện Quy chế Dân chủ ở cơ sở, theo tinh thần Chỉ thị số 30-CT/TW, ngày 18-02-1998, của Bộ Chính trị, “Về xây dựng và thực hiện Quy chế Dân chủ ở cơ sở” và Nghị định số 29/1998/NĐ-CP, ngày 11-5-1998, của Chính phủ, “Về việc ban hành Quy chế thực hiện dân chủ ở xã”. Những năm gần đây, Mặt trận Tổ quốc các xã tiếp tục vận động nhân dân phát huy dân chủ ở cơ sở, gắn với đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, đẩy mạnh cải cách hành chính, nâng cao hiệu quả hoạt động của ban thanh tra nhân dân và ban giám sát đầu tư của cộng đồng. Kết quả điều tra của Dự án về vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong giám sát và tuyên truyền, vận động thực hiện dân chủ ở cấp xã cho thấy, một tỷ lệ không nhỏ số người được hỏi đánh giá Mặt trận Tổ quốc thực hiện rất tốt trách nhiệm giám sát việc thực hiện dân chủ ở cấp xã (23,4%) và trách nhiệm tham gia tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện dân chủ ở cấp xã (25,0%). Bên cạnh đó, phần lớn số người được hỏi có ý kiến cho rằng, Mặt trận Tổ quốc cấp xã đã thực hiện tốt trách nhiệm giám sát và tham gia tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện dân chủ ở cấp xã, trong đó có 63,7% số người đồng ý về việc thực hiện tốt trách nhiệm giám sát và 64,1% số người đồng ý về việc thực hiện tốt trách nhiệm tuyên truyền, vận động nhân dân(1).

Hiệu quả hoạt động của đoàn thanh niên xã: Tổ chức đoàn thanh niên các xã đã phát động và tổ chức thực hiện nhiều phong trào thi đua, thu hút được rất đông thanh niên hưởng ứng, như các phong trào “Thanh niên lập thân, lập nghiệp”, “Thanh niên xung kích”, “Thanh niên tình nguyện”, “Làng thanh niên”, “Thanh niên nói không với ma túy”,... Đáng chú ý là, phong trào “Thanh niên lập thân, lập nghiệp” đã giúp cho nhiều thanh niên nông thôn được vay vốn để mở rộng sản xuất, kinh doanh, đồng thời giúp cho nhiều thanh niên khác có việc làm và tăng thu nhập. Bên cạnh đó, nhiều tổ chức đoàn thanh niên xã tổ chức các lớp tập huấn nhằm trang bị cho thanh niên những kiến thức về khoa học - kỹ thuật nông nghiệp. Ở nhiều xã còn thành lập “Quỹ tiết kiệm giúp nhau lập nghiệp trong thanh niên”, qua đó, giúp cho nhiều thanh niên lập nghiệp, có công ăn, việc làm.

Có thể thấy, việc thực hiện các phong trào thi đua nói trên đã tạo ra nhiều mô hình thanh niên nông thôn làm kinh tế giỏi, trong đó nhiều trang trại của thanh niên đem lại một khối lượng giá trị kinh tế lớn về nông, lâm sản, góp phần chuyển đổi cơ cấu sản xuất nông nghiệp, tạo ra nhiều việc làm cho thanh niên nông thôn.

Hiệu quả hoạt động của hội phụ nữ xã: Hội phụ nữ các xã có nhiều hoạt động rất hiệu quả và thiết thực, nhất là trong việc phát triển kinh tế gia đình và công tác vận động kế hoạch hóa gia đình. Trong phát triển kinh tế gia đình, hội phụ nữ nhiều xã đã tổ chức các hoạt động vay vốn nhằm xóa đói, giảm nghèo và hỗ trợ phát triển kinh tế gia đình. Nhiều hội phụ nữ xã còn tổ chức các lớp học chuyển giao khoa học - kỹ thuật, hướng dẫn cách trồng trọt, chăn nuôi mới để thích ứng với việc chuyển đổi giống cây trồng, vật nuôi, qua đó, giúp hội viên có thêm kiến thức, phục vụ phát triển kinh tế hộ gia đình. Các hội phụ nữ xã rất coi trọng công tác vận động kế hoạch hóa gia đình, trong đó tổ chức nhiều hoạt động nhằm nâng cao nhận thức cho hội viên về thực hiện gia đình nhỏ, ít con để có cuộc sống ấm no, tiến bộ, hạnh phúc và được đông đảo hội viên hưởng ứng. Ngoài ra, hội phụ nữ các xã còn tích cực tham gia công tác hòa giải, phòng, chống tệ nạn xã hội, giữ gìn an ninh, trật tự, bảo vệ môi trường, các hoạt động từ thiện, nhân đạo ở cơ sở.

Hiệu quả hoạt động của hội cựu chiến binh xã: Các hội cựu chiến binh xã có vai trò quan trọng trong đời sống chính trị - xã hội ở cơ sở nông thôn. Các kết quả điều tra xã hội học cho thấy, nhiều chi bộ ở cơ sở nông thôn, số đảng viên là cựu chiến binh chiếm tới 50% - 70%; số cựu chiến binh tham gia lãnh đạo Đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội ở cơ sở nhiều nơi chiếm trên 50%. Những năm qua, hội cựu chiến binh các xã đã tổ chức, động viên các hội viên nêu cao tinh thần tự chủ, hăng hái tham gia hoạt động tình nghĩa, giúp nhau xóa đói, giảm nghèo, nâng cao đời sống, vươn lên làm giàu hợp pháp, góp phần quan trọng vào việc phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Đồng thời, tích cực vận động các hội viên tham gia thực hiện các cuộc vận động, các phong trào thi đua yêu nước, các dự án, chương trình mục tiêu quốc gia, đặc biệt là các dự án, chương trình về xóa đói, giảm nghèo, thúc đẩy và hỗ trợ sản xuất, kinh doanh, xây dựng nông thôn mới; chủ động phối hợp với Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội khác, nhất là với đoàn thanh niên, giáo dục cho thế hệ trẻ về ý chí tự lập, tự cường, truyền thống yêu nước, đạo lý “uống nước nhớ nguồn”. Hội cựu chiến binh nhiều xã còn đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ an ninh, trật tự, phòng, chống các tệ nạn xã hội ở cơ sở; ở những nơi có “điểm nóng”, hội cựu chiến binh đã kịp thời phối hợp với chính quyền và các cơ quan chức năng tháo gỡ, làm cho tình hình sớm trở lại ổn định.

Hiệu quả hoạt động của hội nông dân xã: Hội nông dân các xã tích cực vận động nhân dân tham gia các cuộc vận động, các phong trào thi đua yêu nước, nhất là phong trào “Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới”. Đồng thời, tiếp tục đẩy mạnh thực hiện 3 phong trào thi đua lớn của hội: “Nông dân thi đua sản xuất, kinh doanh giỏi, đoàn kết giúp nhau làm giàu và giảm nghèo bền vững”; “Nông dân thi đua xây dựng nông thôn mới” và “Nông dân tham gia bảo đảm quốc phòng, an ninh”. Đặc biệt, ở nhiều nơi, phong trào “Nông dân thi đua sản xuất, kinh doanh giỏi, đoàn kết giúp nhau làm giàu và giảm nghèo bền vững” đã trở thành phong trào thi đua sôi nổi, cuốn hút đông đảo hội viên tham gia. Theo đó, hội nông dân phối hợp với chính quyền chuyển giao tiến bộ khoa học - kỹ thuật, tổ chức các lớp dạy nghề ngắn hạn về trồng trọt, chăn nuôi, sửa chữa máy nông nghiệp cho hội viên; tiến hành các hoạt động hỗ trợ về vốn, vật tư, thiết bị, máy móc cho nông dân; vận động nông dân chuyển đổi cây trồng, vật nuôi có năng suất, chất lượng cao.

Trong thời gian qua, bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội ở cơ sở nông thôn vẫn còn có những hạn chế, vướng mắc như sau: Nội dung và phương thức hoạt động chưa có sự đổi mới rõ nét; vẫn còn diễn ra khá phổ biến tình trạng hành chính hóa trong tổ chức hoạt động. Trong hoạt động giám sát, chất lượng và hiệu quả còn thấp, nhất là hiệu quả pháp lý chưa cao, nhiều khi mang tính hình thức, chủ yếu mới chỉ dừng lại ở dạng phát hiện vấn đề và đề xuất, kiến nghị với cấp trên và các cơ quan chức năng quan tâm giải quyết vấn đề. Chất lượng và hiệu quả hoạt động phản biện xã hội cũng tương tự như vậy, chưa có sự đột phá và rõ nét. Đến nay, vẫn chưa có cơ chế, chính sách rõ ràng, cụ thể để tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động phản biện xã hội đạt hiệu quả cao. Những quy định mang tính pháp lý hiện có về phản biện xã hội vẫn còn nhiều vướng mắc, gây khó khăn cho các chủ thể tham gia thực hiện phản biện xã hội. Hiệu quả của việc tham gia đóng góp ý kiến đối với chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước cũng như của địa phương vẫn còn hạn chế. Hiện vẫn chưa có những quy định mang tính pháp lý về trách nhiệm tiếp thu hoặc không tiếp thu ý kiến đóng góp của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội, đặc biệt là chưa có quy định chế tài về việc các cơ quan đảng, nhà nước và những người đứng đầu cơ quan đảng, nhà nước không chịu hoặc “cố tình” không tiếp thu ý kiến đóng góp của các tổ chức này.

Bên cạnh đó, một bộ phận không nhỏ cán bộ của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội còn hạn chế về trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, mà một trong những nguyên nhân chính là do chưa qua các lớp bồi dưỡng về nghiệp vụ công tác vận động nhân dân, trong khi lại thiếu kinh nghiệm và thiếu nhiệt tình trong công tác. Đặc biệt, ở nhiều cơ sở nông thôn miền núi phía Bắc và Tây Nguyên, không ít cán bộ của Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ rất thấp, thậm chí có một số người không biết chữ. Ngoài ra, một số cán bộ chủ chốt của Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội còn chưa thực sự gương mẫu, nhiệt tình trong công tác, nhất là trong công tác vận động nhân dân; còn thụ động và nể nang, né tránh trong lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức hoạt động giám sát và phản biện xã hội.

Một số giải pháp chủ yếu nhằm tiếp tục nâng cao hiệu quả hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội ở cơ sở nông thôn

Hiện nay, trình độ hiểu biết cũng như trình độ dân trí nói chung của nhân dân ở cơ sở nông thôn đã được nâng lên rất nhiều, đồng thời các mặt công tác của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội, nhất là công tác vận động nhân dân cũng có những yêu cầu cao so với trước, do đó, hoạt động của Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội cần được tiếp tục tăng cường và nâng cao hiệu quả hơn nữa. Muốn vậy, Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội ở cơ sở nông thôn cần thực hiện tốt một số biện pháp chủ yếu sau:

1- Trước hết, tiếp tục đổi mới nội dung và phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội cho phù hợp với thực tiễn xã hội, tình hình thực tế của địa phương và nhu cầu, nguyện vọng chính đáng của người dân, trong đó, trọng tâm là đổi mới công tác tuyên truyền, vận động nhân dân, sao cho vừa mang tính thuyết phục cao, vừa phù hợp với nhu cầu mang tính chất tự nhiên, tự nguyện của nhân dân trong tham gia các hoạt động phong trào cũng như các hoạt động xã hội nói chung. Khắc phục triệt để tính hình thức trong nội dung và phương thức hoạt động, làm cho mọi hoạt động đều theo đúng điều lệ của mình, đều hướng đến mục tiêu chung là vận động nhân dân hăng hái thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế, xây dựng đời sống văn hóa - xã hội, chấp hành tốt chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và tham gia quản lý nhà nước, quản lý xã hội ở cơ sở nông thôn.

2- Để góp phần thực hiện tốt việc xây dựng nông thôn mới, Mặt trận Tổ quốc cần chủ động phối hợp chặt chẽ với chính quyền, các tổ chức chính trị - xã hội tiếp tục tổ chức cho nhân dân quán triệt các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về nông nghiệp, nông thôn, nông dân và xây dựng nông thôn mới, đặc biệt là Nghị quyết Hội nghị Trung ương 7 khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn và Quyết định số 800/QĐ-TTg, ngày 4-6-2010, của Thủ tướng Chính phủ, về phê duyệt “Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020”; các chủ trương và kế hoạch, đề án của tỉnh, huyện và cơ sở về xây dựng nông thôn mới. Qua đó, củng cố niềm tin và nâng cao nhận thức của nhân dân về chủ trương, chính sách đúng đắn của Đảng và Nhà nước đối với nông nghiệp, nông dân, nông thôn nói chung, xây dựng nông thôn mới nói riêng, nhằm tạo sự đồng thuận và huy động sự đóng góp tích cực của nhân dân trong triển khai thực hiện xây dựng nông thôn mới.

3- Mặt trận Tổ quốc tiếp tục làm nòng cốt phối hợp với chính quyền, các tổ chức chính trị - xã hội trong việc hướng dẫn, triển khai thực hiện Quy chế Dân chủ ở cơ sở. Đặc biệt, trong thực hiện xây dựng nông thôn mới, cần tập trung chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện dân chủ, công khai, minh bạch trong quy hoạch xây dựng, thu hồi đất, đền bù giải phóng mặt bằng, thu chi tài chính và đóng góp của nhân dân,..., bảo đảm cho mọi người dân được biết và tham gia ý kiến. Đồng thời, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát của Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội trong thực hiện xây dựng nông thôn mới, nhất là đối với việc thu chi tài chính, đền bù giải phóng mặt bằng, sự đóng góp của nhân dân, gắn với việc giám sát của cộng đồng, thanh tra nhân dân; qua đó, kịp thời phát hiện những biểu hiện sai sót, lệch lạc để kiến nghị và phối hợp với các cơ quan chức năng chấn chỉnh, tháo gỡ. Ngoài ra, Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội cần tập trung tham gia giải quyết những khó khăn, vướng mắc của địa phương, cũng như những bức xúc, những mâu thuẫn nảy sinh trong nội bộ nhân dân hoặc trong quan hệ giữa nhân dân với chính quyền, tránh để tình trạng khiếu kiện đông người, kéo dài, vượt cấp và phát sinh những “điểm nóng”.

4- Đẩy mạnh và nâng cao chất lượng, hiệu quả vận động, tổ chức thực hiện các cuộc vận động, các phong trào thi đua yêu nước, các chương trình, đề án đáp ứng yêu cầu của thực tiễn địa phương và phù hợp với nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân ở cơ sở nông thôn. Tập trung triển khai đồng bộ các nội dung liên quan của cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”; kế thừa, phát triển các cuộc vận động, các phong trào tiêu biểu, như “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư”, “Toàn dân đoàn kết xây dựng cuộc sống mới ở khu dân cư”, “Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới”, “Nông dân thi đua sản xuất, kinh doanh giỏi, đoàn kết giúp nhau làm giàu và giảm nghèo bền vững”, “Nông dân thi đua xây dựng nông thôn mới”, “Nông dân tham gia bảo đảm quốc phòng, an ninh”, “Thanh niên lập thân, lập nghiệp”, “Xây dựng gia đình 5 không, 3 sạch”,…; tích cực phối hợp triển khai thực hiện các chương trình, đề án liên quan trực tiếp đến đời sống ở cơ sở nông thôn, như “Chương trình phối hợp hỗ trợ nhân dân khắc phục thiệt hại do ảnh hưởng xâm nhập mặn, hạn hán, thủy hải sản chết hàng loạt”, Chương trình “Toàn dân tham gia bảo vệ môi trường”, Đề án “Tăng cường vận động, đoàn kết các tôn giáo ở nước ta hiện nay”,…

5- Tiếp tục kiện toàn tổ chức bộ máy của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội ở cấp xã theo hướng tinh gọn, rõ chức năng, nhiệm vụ, tránh hành chính hóa và chồng chéo; hoàn thiện các quy chế phối hợp, các quy định về giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội để bảo đảm phát huy tính đại diện lợi ích và quyền lực thực sự của các tầng lớp nhân dân. Tích cực đổi mới cơ chế bảo đảm kinh phí hoạt động của Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội ở cấp xã theo hướng phát huy tính chủ động của các tổ chức này trong việc tạo nguồn và sử dụng kinh phí; nhà nước cấp một phần kinh phí hoạt động cho Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội, đồng thời tạo điều kiện để các tổ chức này gây quỹ theo đúng quy định của pháp luật./.

------------------------------------------

(1) Theo Báo cáo tóm tắt Dự án điều tra cơ bản năm 2012 về “Vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn giai đoạn 2005 - 2010” của Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam