Khát vọng vươn mình với chiến lược phát triển công nghiệp công nghệ cao khu vực Bình Dương

Lợi thế và định hướng không gian phát triển

Sau khi hợp nhất, TPHCM có trên 43.000 doanh nghiệp công nghiệp, chiếm hơn 28% cả nước, đóng góp hơn 25% giá trị sản xuất công nghiệp quốc gia; tỷ trọng công nghiệp và xây dựng trong cơ cấu kinh tế đã tăng từ 21,7% lên gần 40% sau sáp nhập. Trên địa bàn TPHCM có hơn 90 khu công nghiệp, khu chế xuất, khu công nghệ cao và cụm công nghiệp với tổng diện tích khoảng 28.500ha, chiếm gần 32% quỹ đất công nghiệp cả nước, đây là không gian công nghiệp liên hoàn, thuận lợi để triển khai các khu công nghiệp thế hệ mới - sinh thái, thông minh, carbon thấp.

Trong bức tranh chung ngành công nghiệp của TPHCM, khu vực Bình Dương tiếp tục khẳng định vai trò trung tâm sản xuất. Với 29 khu công nghiệp đang hoạt động trên 12.700ha, dự kiến mở rộng lên 21.000ha vào năm 2030, Bình Dương đã trở thành điểm đến của hơn 11.000 doanh nghiệp công nghiệp, trong đó có 4.000 FDI đến từ 65 quốc gia, tổng vốn trên 42 tỷ USD. Giá trị tăng thêm của ngành công nghiệp (theo giá hiện hành) đạt hơn 324.000 tỷ đồng, chiếm gần 9% cả nước. Đây cũng là nơi nhiều tập đoàn toàn cầu như LEGO, Pandora, Nitto Denko, Trường Hải lựa chọn đặt cơ sở sản xuất công nghệ cao, hướng mạnh vào xuất khẩu và R&D. Đáng ghi nhận nữa là, khu vực Bình Dương còn đi đầu với mô hình khu công nghiệp sinh thái, đô thị thông minh, kết hợp trung tâm logistics và sản xuất sạch, tạo nên nền tảng vững chắc cho phát triển bền vững.

Khu vực Bà Rịa - Vũng Tàu sở hữu cụm cảng nước sâu Cái Mép - Thị Vải, thuộc nhóm cảng lớn nhất thế giới, là cửa ngõ xuất nhập khẩu quan trọng của cả nước. Đây chính là lợi thế chiến lược để phát triển chuỗi cung ứng công nghiệp công nghệ cao, bởi khả năng trung chuyển trực tiếp hàng hóa đến các thị trường toàn cầu mà không cần qua cảng trung gian. Bà Rịa - Vũng Tàu còn có công nghiệp dầu khí, hóa chất, năng lượng tái tạo, du lịch biển quốc tế - những ngành bổ trợ và liên kết chặt chẽ với công nghiệp công nghệ cao, đặc biệt trong lĩnh vực năng lượng sạch và hóa chất mới phục vụ sản xuất.

Trung tâm TPHCM tiếp tục phát huy là trung tâm về tài chính, thương mại, khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và giáo dục - đào tạo. Với hơn 100 trường đại học, cao đẳng, học viện… TPHCM trở thành trung tâm đào tạo, cung ứng nhân lực lớn nhất cả nước. Bên cạnh đó, TPHCM còn là nơi hội tụ của các chương trình hợp tác quốc tế, các trung tâm nghiên cứu, đổi mới sáng tạo, vườn ươm khởi nghiệp.

Với đặc điểm và lợi thế sẵn có, trong cấu trúc phát triển của TPHCM sau hợp nhất đã được xác định: khu vực Bình Dương được định vị là lõi công nghiệp công nghệ cao, nơi tập trung sản xuất và chế biến hiện đại; khu vực Bà Rịa - Vũng Tàu là cửa ngõ logistics, năng lượng và công nghiệp nặng; còn trung tâm TPHCM tiếp tục là đầu mối tài chính, khoa học - công nghệ, giáo dục - đào tạo và đổi mới sáng tạo. Đây là sự phân công chức năng tự nhiên, vừa khai thác tối đa thế mạnh từng khu vực, vừa tạo ra mạng lưới bổ sung, cộng hưởng lẫn nhau, hình thành một cực phát triển mới có sức lan tỏa mạnh mẽ. Trong đó, phát triển công nghiệp công nghệ cao được TPHCM xác định là trụ cột then chốt, là động lực chiến lược để vươn mình.

Những thách thức cần vượt qua

Dù sở hữu tiềm năng rất lớn, nhưng trước yêu cầu phát triển mới, TPHCM đang phải đối mặt với nhiều thách thức trong phát triển công nghiệp công nghệ cao, đó là:

Hạ tầng liên kết chưa đồng bộ, các tuyến vành đai, cao tốc, trung tâm logistics chậm triển khai khiến kết nối cảng - nhà máy - thị trường bị gián đoạn, chi phí vận chuyển cao. Áp lực cạnh tranh quốc tế, chi phí sản xuất tại Việt Nam đang tăng, trong khi năng suất lao động và tỷ lệ nội địa hóa chưa đủ để cạnh tranh bền vững với Thái Lan, Malaysia, Trung Quốc, bên cạnh đó là rủi ro thuế quan với Mỹ.

Nguy cơ lệ thuộc công nghệ nhập khẩu, thiếu chủ động về nền tảng lõi. Việc ứng dụng tự động hóa vào sản xuất có thể ảnh hưởng tới 70% lao động ngành dệt may - da giày, trong khi chất lượng nguồn nhân lực công nghệ cao hiện vẫn chưa đáp ứng so với yêu cầu phát triển, còn thiếu các cơ chế đặc thù để thu hút chuyên gia, lao động công nghệ cao quốc tế.

Mặc dù đã có những bước tiến đáng kể, song, TPHCM vẫn còn thiếu hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mạnh; sự liên kết giữa đại học - doanh nghiệp - trung tâm nghiên cứu phát triển còn rời rạc; tính liên kết giữa các trung tâm sản xuất, trung tâm logistics, trung tâm tài chính - giáo dục - nghiên cứu phát triển… vẫn chưa thật sự hiệu quả.

Để hiện thực hóa công nghiệp công nghệ cao là trụ cột chiến lược

Với mục tiêu đến năm 2030, khu vực Bình Dương trở thành trung tâm công nghiệp công nghệ cao của cả vùng, hình thành ít nhất 05 khu công nghiệp thế hệ mới sinh thái, carbon thấp, thông minh; tầm nhìn đến năm 2045, TPHCM trở thành trung tâm công nghiệp công nghệ cao hàng đầu Đông Nam Á, trong đó công nghiệp công nghệ cao chiếm trên 60% giá trị sản xuất công nghiệp, năng suất nhân tố tổng hợp đóng góp hơn 50% vào tăng trưởng kinh tế. Để sớm hiện thực các mục tiêu đã đề ra, TPHCM sẽ triển khai, thực hiện những giải pháp đồng bộ sau.

Một là, đẩy mạnh tái cấu trúc không gian phát triển công nghiệp một cách khoa học. Theo đó, hình thành các hành lang công nghiệp - đổi mới sáng tạo nối liền trung tâm TPHCM - Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu; chuyển đổi các khu công nghiệp truyền thống sang mô hình sinh thái, thông minh, gắn với sản xuất sạch, tuần hoàn và công nghệ 4.0.

Hai là, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và phát huy vai trò các trung tâm công nghệ 4.0, vườn ươm và khu công nghệ cao kết nối chặt chẽ với các trường đại học, viện nghiên cứu, doanh nghiệp, tạo thành một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo toàn diện. Trong đó, mỗi khu vực sẽ có trọng tâm riêng, đơn cử: trung tâm TPHCM tập trung nghiên cứu và tài chính cho khởi nghiệp; Bình Dương phát triển trung tâm sản xuất thông minh; Bà Rịa - Vũng Tàu gắn với đổi mới trong năng lượng sạch, logistics và cảng biển. Sự liên kết này sẽ tạo nên một hệ sinh thái nghiên cứu - ứng dụng - thương mại hóa công nghệ đồng bộ, mở ra không gian khởi nghiệp công nghệ cao sôi động và hướng đến hội nhập toàn cầu.

Ba là, chú trọng phát triển hạ tầng logistics và cảng biển hiện đại. Để thực hiện nhiệm vụ này, không chỉ kết nối cảng Cái Mép - Thị Vải, sân bay Long Thành với các khu công nghiệp Bình Dương và trung tâm TPHCM hiệu quả; mà cần triển khai xây dựng các trung tâm logistics quốc tế hiện đại, tích hợp cảng cạn ICD, kho thông minh, dịch vụ logistics số, giúp giảm 20 - 30% chi phí logistics, tăng sức cạnh tranh quốc tế cho sản phẩm công nghệ cao.

Bốn là, đẩy mạnh mô hình hợp tác doanh nghiệp - nhà trường - viện nghiên cứu để đào tạo gắn với nhu cầu thực tế để xây dựng và chủ động nguồn nhân lực chất lượng cao. Để hiện thực hóa mục tiêu này, TPHCM cần quan tâm nghiên cứu có thể thành lập quỹ phát triển nhân lực công nghệ cao, khuyến khích học bổng, chương trình trao đổi quốc tế; có chính sách thu hút chuyên gia nước ngoài, người Việt ở nước ngoài, với các ưu đãi về thuế, thủ tục, nhà ở, dịch vụ xã hội cùng với việc tập trung nâng cao chất lượng sống, hạ tầng đô thị, dịch vụ y tế, giáo dục để thu hút và giữa chân các chuyên gia.

Năm là, tận dụng các cơ chế đặc thù, đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, áp dụng cơ chế “luồng xanh” cho các dự án chiến lược; ưu đãi thuế, đất đai, tín dụng dành cho doanh nghiệp công nghệ cao, công nghiệp xanh. Cùng với phát triển hiệu quả Trung tâm Tài chính quốc tế, TPHCM đẩy mạnh huy động nguồn vốn lớn từ các định chế toàn cầu, hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo và doanh nghiệp công nghệ; khuyến khích mô hình đối tác công tư (PPP) trong đầu tư hạ tầng, trung tâm dữ liệu, năng lượng tái tạo; tạo điều kiện để doanh nghiệp Việt Nam tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu, thông qua liên kết, mua bán và sáp nhập (M&A), hợp tác quốc tế.

Sáu là, chủ động, mạnh dạn đi đầu trong ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, blockchain, robot, in 3D, công nghệ sinh học vào sản xuất; xây dựng hạ tầng số hiện đại, bảo đảm an toàn dữ liệu, an ninh mạng; phát triển công nghiệp xanh, năng lượng sạch, kinh tế tuần hoàn để công nghiệp công nghệ cao gắn liền với phát triển bền vững.

Bảy là, chủ động kết nối với các trung tâm công nghiệp công nghệ cao toàn cầu; tham gia các mạng lưới nghiên cứu quốc tế, ký kết thỏa thuận hợp tác về đào tạo, chuyển giao công nghệ, thu hút các trung tâm nghiên cứu phát triển nổi tiếng trên thế giới... Thông qua đó, vừa học hỏi, vừa nâng cao vị thế quốc tế, đưa sản phẩm công nghệ cao “Made in HCMC” khẳng định vị thế trên thế giới./.