Phát huy tiềm năng, thế mạnh của địa phương

Hà Nội là địa bàn tập trung nguồn tài nguyên du lịch của vùng Bắc Bộ, với 1.205 lễ hội, 1.350 làng nghề và làng có nghề, nhiều di tích và lễ hội được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận. Bên cạnh đó, Hà Nội có trên 1.000 hợp tác xã, hơn 100 mô hình nông nghiệp công nghệ cao. Đây chính là tiềm năng thúc đẩy du lịch nông thôn trên địa bàn thành phố. Để tận dụng được những tiềm năng, thế mạnh này, Hà Nội đã lên kế hoạch nhằm phát triển tổng thể các làng nghề. Các làng nghề ở Hà Nội đẩy mạnh Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP), xây dựng các sản phẩm OCOP thông qua các hợp tác xã và lấy đó là điểm tựa để phát triển du lịch. Cùng với đó là các chính sách hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực, thiết kế mẫu mã sản phẩm cũng như hỗ trợ các làng nghề trong hoạt động quảng bá, xúc tiến thương mại.

Ngoài việc đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng phục vụ du lịch làng nghề, nghỉ dưỡng, triển khai Chương trình OCOP, Hà Nội còn xây dựng các cửa hàng giới thiệu sản phẩm OCOP của thành phố cũng như các địa phương, góp phần tạo thành một hệ sinh thái OCOP, từ đó khai thác, phát triển hoạt động du lịch làng nghề. Hiện tại, Hà Nội đang là đơn vị dẫn đầu cả nước về số sản phẩm OCOP và số sản phẩm OCOP cấp quốc gia (5 sao). Thành phố Hà Nội đã đánh giá, phân hạng và công nhận được 1.649 sản phẩm OCOP, gồm 4 sản phẩm 5 sao của Công ty TNHH Gốm Sứ Quang Vinh; 13 sản phẩm tiềm năng 5 sao (đã trình Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn xem xét đánh giá, phân hạng); 1.098 sản phẩm 4 sao và 534 sản phẩm 3 sao. Hà Nội còn có 13 cửa hàng trưng bày giới thiệu sản phẩm OCOP được xây dựng trên địa bàn thành phố.

Du lịch cộng đồng, điểm du lịch nông thôn là một trong 6 nhóm sản phẩm thuộc Chương trình OCOP được quy định tại Quyết định số 490/QĐ-TTg, ngày 7-5-2018, của Thủ tướng Chính phủ, về “Phê duyệt Chương trình mỗi xã một sản phẩm giai đoạn 2018 - 2020”. Đây được đánh giá là nhóm sản phẩm mà Hà Nội có tiềm năng lớn. Việc các sản phẩm dịch vụ du lịch tham gia Chương trình OCOP là hướng đi đúng để giúp các hợp tác xã tận dụng tiềm năng, thế mạnh. Qua đó, từng bước nâng cao thu nhập cho người dân, thúc đẩy kinh tế, văn hóa khu vực nông thôn Hà Nội. Khi sản phẩm du lịch được công nhận là sản phẩm OCOP sẽ được nhiều du khách biết đến, giá trị các mặt hàng cũng được nâng cao.

Việc đầu tư bài bản, đồng bộ, tạo điều kiện thuận lợi cho các làng nghề phát triển du lịch chính là hướng phát triển bền vững của các làng nghề truyền thống. Các tour, tuyến du lịch làng nghề gắn với hoạt động văn hóa tâm linh, lễ hội truyền thống của mỗi địa phương đang góp phần đa dạng hóa sản phẩm du lịch để thu hút du khách đến tham quan trải nghiệm, nâng cao thu nhập cho người dân, thúc đẩy kinh tế - xã hội của địa phương phát triển.

Mặc dù vậy, Phó Chánh văn phòng Thường trực Văn phòng Điều phối nông thôn mới thành phố Hà Nội Nguyễn Văn Chí cho rằng, thành phố vẫn chưa khai thác được lợi thế từ du lịch và nhóm sản phẩm OCOP này. Bởi, Hà Nội hiện có rất nhiều làng nghề truyền thống. Mỗi điểm đến hàm chứa trong mình những nét văn hóa độc đáo, cùng nhiều sản phẩm đặc trưng. Có thể kể tới những điểm đến giàu tiềm năng, như Làng Vạn Phúc (quận Hà Đông) với sản phẩm dệt lụa; làng Bát Tràng (huyện Gia Lâm) với các sản phẩm đồ gốm; làng cổ Đường Lâm (thị xã Sơn Tây) với những nếp nhà cổ được lưu giữ qua nhiều thế hệ, cùng đặc sản gà Mía, bánh tẻ Phú Nhi; hay Hồng Vân - ngôi làng ven sông Hồng thuộc huyện Thường Tín, với trà thảo mộc 4 sao OCOP và tour tuyến tham quan di tích lịch sử, văn hóa...

Để cụ thể hóa Chương trình OCOP, trong những năm qua, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội đã định hướng phát triển 2 điểm đến gồm làng lụa Vạn Phúc và làng gốm Bát Tràng, phấn đấu xây dựng thành 2 sản phẩm OCOP thuộc nhóm du lịch cộng đồng, điểm du lịch nông thôn. Tuy nhiên cho đến nay, điều này vẫn chưa thành hiện thực.

Sự vào cuộc của cơ quan quản lý, sự phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp trên địa bàn Hà Nội còn chưa chặt chẽ, đồng bộ, khiến việc phát triển du lịch làng nghề thiếu tầm nhìn chiến lược, chưa thực sự được đầu tư bài bản, nghiêm túc.

Bên cạnh đó, các làng nghề mới chủ yếu chỉ là nơi sản xuất ra các sản phẩm nổi tiếng được biết đến trên thị trường nhưng vẫn còn hạn chế trong đầu tư kết cấu hạ tầng phục vụ phát triển du lịch. Phần lớn các doanh nghiệp công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp của các làng nghề hoạt động ở quy mô nhỏ, tự phát và gặp không ít khó khăn, như thiếu mặt bằng để sản xuất tập trung, thiếu vốn để đầu tư đổi mới công nghệ nhằm nâng cao sản lượng và chất lượng sản phẩm, dẫn đến khả năng cạnh tranh thấp, chưa tạo nhiều thương hiệu hàng hóa…

Thêm vào đó, chất lượng nguồn nhân lực còn thiếu và yếu; tư duy sản xuất manh mún, nhỏ lẻ; mẫu mã sản phẩm chưa đa dạng, thiếu sức sáng tạo, chưa bắt kịp thị hiếu của người tiêu dùng; kết cấu hạ tầng giao thông còn một khoảng cách khá xa so với nhu cầu phát triển du lịch... nên du lịch làng nghề của Hà Nội phát triển chưa tương xứng với tiềm năng. Nhiều trường hợp phải loay hoay, tự tìm hướng quảng bá, giới thiệu nghề và làng nghề. Không khó để thấy phát triển du lịch các làng nghề còn là những câu chuyện dài, bởi thiếu rất nhiều yếu tố thu hút khách.

Để tiếp tục phát triển kinh tế làng nghề trong thời gian tới

Để phát triển kinh tế làng nghề từ du lịch và phát triển du lịch nông nghiệp, Hà Nội đã ban hành Kế hoạch số 73/2022/KH-UBND, về “Phát triển kinh tế du lịch nông nghiệp, nông thôn gắn với xây dựng nông thôn mới trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2022 - 2025”. Theo đó, Hà Nội đề ra mục tiêu đến năm 2025, mỗi huyện, thị xã có tiềm năng và thế mạnh về phát triển du lịch nông nghiệp triển khai ít nhất từ 1 đến 3 sản phẩm “Dịch vụ du lịch cộng đồng và điểm du lịch”; phấn đấu có ít nhất 50% số sản phẩm này được bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ và công nhận OCOP đạt tiêu chuẩn từ 3 sao trở lên.

Thành phố phấn đấu mỗi huyện, thị xã có tiềm năng xây dựng ít nhất 1 mô hình chuỗi liên kết du lịch nông nghiệp, nông thôn đặc thù có sự tham gia của các chủ thể là nông dân, hợp tác xã, hộ kinh doanh và doanh nghiệp; hỗ trợ bồi dưỡng kiến thức du lịch cho tối thiểu 80% người dân, cán bộ quản lý du lịch nông nghiệp tại địa phương. Những chính sách này kỳ vọng thời gian tới, du lịch nông nghiệp và sản phẩm OCOCP, Hà Nội sẽ bứt phá, giúp người dân phát triển kinh tế.

Để đạt được mục tiêu này trong thời gian tới, thành phố cần tập trung vào một số giải pháp:

Một là, rà soát, sắp xếp lại các làng nghề, làng nghề truyền thống phù hợp với các quy hoạch các cấp theo quy định của pháp luật về quy hoạch, đất đai, xây dựng và các quy định của pháp luật liên quan, bảo đảm đủ mặt bằng phục vụ sản xuất, bảo vệ cảnh quan, không gian và môi trường làng nghề gắn với xây dựng nông thôn mới của Hà Nội.

Sớm hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ nhằm huy động sự tham gia của đông đảo các tầng lớp nhân dân. Không chỉ đóng góp trên khía cạnh hoàn thiện kết cấu hạ tầng, cải tạo cảnh quan thiên nhiên môi trường, mà còn là bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa bền vững ở khu vực nông thôn. Xây dựng cơ chế hỗ trợ đầu tư phát triển du lịch nông thôn, làng nghề; chú trọng hỗ trợ các hợp tác xã, doanh nghiệp xúc tiến quảng bá, bảo tồn giá trị văn hóa; hỗ trợ đào tạo cho người dân, hợp tác xã làm du lịch... Qua đó, tạo điều kiện để du lịch nông thôn phát triển và có thêm nhiều sản phẩm OCOP của thành phố.

Tiếp tục hỗ trợ các hợp tác xã, những điểm đến có điều kiện và tiềm năng phát triển du lịch cộng đồng và các sản phẩm du lịch làng nghề truyền thống. Hỗ trợ các đơn vị làng nghề sắp đặt, bố trí các công đoạn sản xuất sản phẩm thủ công mỹ nghệ thành sản phẩm du lịch; kết nối, xây dựng tour tuyến; quảng bá, xây dựng hình ảnh cho các làng nghề; hỗ trợ thiết kế bộ nhận diện thương hiệu du lịch làng nghề Hà Nội, hệ thống biển chỉ dẫn du lịch và quà tặng lưu niệm du lịch Hà Nội cho các làng nghề và tổ chức đào tạo, tập huấn văn hóa du lịch cộng đồng cho các điểm du lịch trọng điểm để đáp ứng nhu cầu của khách du lịch.

Hai là, xây dựng tiêu chí và tổ chức đánh giá, xếp loại hoạt động làng nghề gắn với các mục tiêu phát triển bền vững; xây dựng và số hóa hệ thống cơ sở dữ liệu phục vụ công tác quản lý, bảo tồn và phát triển nghề, làng nghề của Hà Nội.

Ba là, khôi phục, bảo tồn các nghề truyền thống, làng nghề truyền thống có nguy cơ mai một, thất truyền. Tiếp tục triển khai đề án thí điểm xây dựng nhận diện thương hiệu, biển chỉ dẫn và sản phẩm lưu niệm du lịch Hà Nội, thực hiện xây dựng nhận diện thương hiệu làng nghề Hà Nội và biểu trưng cho làng gốm Bát Tràng và làng lụa Vạn Phúc, đồng thời lựa chọn thiết kế một số mẫu sản phẩm lưu niệm đặc trưng của 2 làng nghề nhằm định vị hình ảnh cho làng nghề thủ công nói chung và hai làng nghề Vạn Phúc và Bát Tràng nói riêng

Các làng nghề cần có khu sản xuất, khu trải nghiệm, khu trưng bày giới thiệu sản phẩm; sắp xếp lại quy trình sản xuất; cho phép du khách cùng tham gia trải nghiệm các công đoạn sản xuất, chế tác sản phẩm.

Bốn là, phát triển các vùng nguyên liệu tập trung, ổn định, trong đó ưu tiên cho các sản phẩm chủ lực (mây tre lá, gốm sứ, thêu dệt...) tại các địa phương có điều kiện phù hợp. Khuyến khích và hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã, cá nhân đầu tư nhằm phát triển vùng nguyên liệu có chứng chỉ bền vững, đáp ứng tiêu chuẩn, quy chuẩn quốc tế. Phát triển các chợ, trung tâm đầu mối về nguyên liệu, phụ liệu nhằm kịp thời cung ứng cho các cơ sở sản xuất trong các làng nghề.

Năm là, xây dựng các trung tâm bảo tồn và phát triển các giá trị của nghề, làng nghề. Khuyến khích, hỗ trợ phục hồi, tôn tạo các di tích, xây dựng các bảo tàng làng nghề, khu trình diễn, không gian trưng bày, giới thiệu quảng bá sản phẩm của nghề và làng nghề gắn với thiết kế mẫu mã, đào tạo, các hoạt động thương mại sản phẩm làng nghề. Ưu tiên xây dựng các trung tâm bảo tồn và phát triển các giá trị của nghề, làng nghề theo hình thức xã hội hóa, phù hợp với quy hoạch được cấp có thẩm quyền phê duyệt và các quy định của pháp luật liên quan.

Sáu là, đào tạo nâng cao năng lực cho nghệ nhân, thợ giỏi và nguồn nhân lực phục vụ phát triển làng nghề. Các nghệ nhân, người lao động tại làng nghề được hỗ trợ đào tạo, nâng cao năng lực theo quy định hiện hành. Tập trung hỗ trợ, tạo điều kiện cho các nghệ nhân, thợ giỏi tham gia các khóa đào tạo nghiệp vụ sư phạm, kỹ năng dạy học, thiết kế mẫu mã sản phẩm và xu hướng thị trường; khuyến khích, hỗ trợ nghệ nhân, thợ giỏi tham gia đào tạo, truyền nghề cho người lao động. Hỗ trợ đào tạo cho người lao động tại làng nghề nâng cao trình độ kỹ năng nghề, vệ sinh an toàn lao động, kiến thức công nghệ thông tin cơ bản; hỗ trợ, đào tạo người sử dụng lao động tại làng nghề nâng cao kỹ năng quản lý, chuyển đổi số, kiến thức kinh doanh. Phát triển mô hình liên kết giữa các hiệp hội chuyên ngành, doanh nghiệp và các cơ sở đào tạo nghề để thực hiện công tác đào tạo nguồn nhân lực.

Bảy là, tăng cường nghiên cứu, chuyển giao, ứng dụng công nghệ và vật liệu mới vào sản xuất, ưu tiên công nghệ thân thiện với môi trường và sử dụng nguồn năng lượng tái tạo. Kết hợp công nghệ mới với kỹ thuật, công nghệ truyền thống để nâng cao hiệu quả sản xuất nhưng không ảnh hưởng đến giá trị nghệ thuật, thẩm mỹ và giá trị truyền thống của sản phẩm. Ứng dụng công nghệ số, chuyển đổi số để nâng cao năng lực sản xuất, kinh doanh, xúc tiến thương mại và phát triển du lịch làng nghề. Hỗ trợ các cơ sở sản xuất, doanh nghiệp cải thiện điều kiện sản xuất, áp dụng hệ thống quản lý chất lượng tiên tiến đáp ứng các tiêu chuẩn, quy chuẩn quốc tế đối với các sản phẩm xuất khẩu chủ lực của Hà Nội.

Tám là, đẩy mạnh hoạt động xúc tiến thương mại trong nước và quốc tế, xây dựng và phát triển thương hiệu cho các sản phẩm làng nghề theo các chương trình, kế hoạch xúc tiến thương mại, Chương trình OCOP của cả nước; hỗ trợ các cơ sở sản xuất, doanh nghiệp tại làng nghề xây dựng trang thông tin điện tử giới thiệu, quảng bá sản phẩm, bán hàng trực tuyến của Hà Nội. Xây dựng các điểm trưng bày, giới thiệu sản phẩm tại các chợ, cửa hàng, trung tâm thương mại, các trạm nghỉ ven đường quốc lộ, điểm du lịch để quảng bá, giới thiệu và tiêu thụ sản phẩm.

Chín là, tổ chức lại sản xuất làng nghề theo hướng hình thành các chuỗi liên kết giá trị từ vùng nguyên liệu, sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm. Phát triển kinh tế tập thể, thu hút các doanh nghiệp, hợp tác xã, tổ hợp tác tham gia chuỗi giá trị để cung cấp các dịch vụ cho các cơ sở sản xuất, đáp ứng yêu cầu truy xuất nguồn gốc, quản lý chất lượng hiệu quả, nâng cao giá trị sản phẩm./.