Quan niệm về nguồn lực và một số nguồn lực cơ bản của Thủ đô Hà Nội hiện nay

Nguồn lực được hiểu là những yếu tố cần thiết để thúc đẩy quá trình phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường của một quốc gia, một vùng hoặc một thành phố. “Nguồn lực là toàn bộ tài sản, tài nguyên, sức mạnh vốn có sẵn sàng đưa vào sử dụng hoặc dự trữ để phục vụ cho sản xuất và đời sống con người. Đối với một quốc gia, một địa phương, hoặc một doanh nghiệp, nguồn lực được hiểu là toàn bộ tài nguyên thiên nhiên, tài sản quốc gia, vị trí địa lý, quy mô thị trường, vốn, trình độ khoa học - công nghệ, sức mạnh văn hóa, con người, thể chế... tạo lợi thế, sức cạnh tranh của quốc gia, của địa phương, của doanh nghiệp trong quản lý và phát triển”⁽²⁾. Nguồn lực bao gồm các yếu tố vật chất như điều kiện địa lý, các loại tài nguyên thiên nhiên (đất đai; khoáng sản, tài nguyên nước; các loại năng lượng mặt trời, năng lượng gió và các loại tài nguyên sinh vật và phi sinh vật khác trên mặt đất, trong lòng đất, dưới đại dương…). Đây là những nguồn lực có vai trò quan trọng, yếu tố đầu vào của quá trình sản xuất. Bên cạnh đó, nguồn lực còn bao hàm cả những yếu tố phi vật chất, như nhân lực, tri thức, khoa học - công nghệ, thể chế quản lý, văn hóa, lịch sử và các giá trị tinh thần khác... Chính vì thế, việc nhận diện và khai thác hiệu quả các nguồn lực là vấn đề có ý nghĩa chiến lược, quan trọng, giúp tạo ra động lực phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống và khẳng định vị thế của từng quốc gia, địa phương. Đối với Thủ đô Hà Nội, việc xác định phát huy hiệu quả các nguồn lực, tạo động lực mạnh mẽ cho sự phát triển bền vững là một trong những vấn đề cốt lõi, có ý nghĩa chiến lược đối với Thủ đô Hà Nội trong giai đoạn hiện nay. Các nguồn lực cơ bản của Thủ đô Hà Nội hiện nay gồm:

Một là, nguồn nhân lực. Nguồn nhân lực là một bộ phận quan trọng của nguồn lực phát triển, là yếu tố cốt lõi và quan trọng nhất trong phát triển kinh tế - xã hội. Đồng thời, chất lượng nguồn nhân lực được xem là yếu tố đặc biệt quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng cao chất lượng sống của người dân. Thủ đô Hà Nội có lực lượng lao động đông đảo, chất lượng cao, được đào tạo bài bản từ các cơ sở giáo dục hàng đầu cả nước. Lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên của Hà Nội năm 2023 là “4.015 nghìn người, chiếm 47,8% dân số toàn thành phố”, trong đó “đã qua đào tạo đạt 73,2%, trong đó lao động có bằng cấp, chứng chỉ (từ 3 tháng trở lên) đạt 50,8%”⁽³⁾. Đặc biệt, với nhiều trường đại học, viện nghiên cứu lớn, Hà Nội sở hữu nguồn lực trí thức cao, góp phần không nhỏ vào việc thúc đẩy khoa học, công nghệ và sáng tạo trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Điều này tạo ra động lực cho các ngành công nghiệp, dịch vụ và công nghệ cao phát triển, thúc đẩy việc khai thác hiệu quả tiềm năng, lợi thế và các nguồn lực cho sự phát triển của Thủ đô.

Hai là, các nguồn lực về thể chế, vốn, khoa học - công nghệ. Có thể nói, đây là những nhân tố có vai trò quan trọng, quyết định đối với việc sử dụng có hiệu quả các nguồn lực trong phát triển bền vững, nâng cao năng lực cạnh tranh của Thủ đô Hà Nội hiện nay. Thể chế trong quản lý và phát triển Hà Nội là nguồn lực đóng vai trò quyết định, tạo sức mạnh giúp phát triển mạnh mẽ kinh tế - xã hội. Hà Nội có lợi thế từ các chính sách hỗ trợ phát triển của Chính phủ. Điều này bao gồm các cơ chế ưu đãi đầu tư, các chính sách phát triển bền vững và quy hoạch đô thị. Hà Nội đã thực hiện nhiều cải cách hành chính để tạo môi trường kinh doanh thuận lợi và tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển. Việc nâng cao hiệu quả quản lý, phát triển quy hoạch đồng bộ và tăng cường minh bạch trong các hoạt động công quyền, tinh gọn bộ máy, các thể chế về quy hoạch, về đầu tư công dẫn dắt đầu tư ngoài nhà nước, về kết nối và hợp tác, về đào tạo nguồn nhân lực,... là trọng tâm trong cải cách thể chế của Hà Nội hiện nay. Nhờ đó đưa Thủ đô Hà Nội từng bước khẳng định vị thế trung tâm kinh tế vùng và một trong những đàu tàu kinh tế của cả nước. Đối với nguồn lực vốn, Hà Nội thu hút một lượng lớn đầu tư từ trong và ngoài nước, với sự đa dạng về nguồn vốn từ ngân sách nhà nước, doanh nghiệp tư nhân và đầu tư nước ngoài (FDI). Hà Nội cũng tích cực tìm kiếm và sử dụng vốn vay ODA cho các dự án quan trọng, như giao thông và kết cấu hạ tầng kỹ thuật đô thị. “Tính chung 9 tháng năm 2024, vốn đầu tư phát triển trên địa bàn thành phố đạt 351,8 nghìn tỷ đồng, tăng 9,7% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, vốn nhà nước đạt 130,3 nghìn tỷ đồng, tăng 17,8%; vốn ngoài nhà nước đạt 198,3 nghìn tỷ đồng, tăng 5,2%; vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài đạt 23,2 nghìn tỷ đồng, tăng 7,7%” và “toàn thành phố thu hút 1,5 tỷ USD vốn FDI, trong đó đăng ký cấp mới 197 dự án với số vốn đạt 1,1 tỷ USD; 143 lượt tăng vốn đầu tư với 220,7 triệu USD; 178 lượt nhà đầu tư nước ngoài góp vốn, mua cổ phần đạt 208,2 triệu USD”⁽⁴⁾. Nguồn vốn này được đầu tư vào các lĩnh vực ưu tiên, như hạ tầng cơ sở, giáo dục, y tế, và công nghệ thông tin,… giúp nâng cao chất lượng dịch vụ công và đời sống của người dân. Là trung tâm lớn về giáo dục và nghiên cứu khoa học, Hà Nội có mạng lưới các trường đại học, viện nghiên cứu và trung tâm phát triển công nghệ đa dạng, cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao và những giải pháp đổi mới trong nhiều lĩnh vực. Đây là nguồn lực quan trọng thúc đẩy kinh tế - xã hội Hà Nội phát triển. Vì thế, chính quyền thành phố cũng đã tập trung đầu tư vào công nghệ thông tin, xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp và hỗ trợ các doanh nghiệp công nghệ cao. Đồng thời, thúc đẩy việc ứng dụng công nghệ số, phát triển thành phố thông minh, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, cải thiện chất lượng dịch vụ công và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc tế.

Ba là, các nguồn lực về vị trí địa lý, tài nguyên thiên nhiên. Hà Nội nằm ở trung tâm vùng đồng bằng sông Hồng, thuận lợi cho việc kết nối với các vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc và các nước trong khu vực và quốc tế. Vị trí này giúp Hà Nội trở thành đầu mối giao thông quốc gia với các tuyến đường bộ, đường sắt và đường thủy chính, đồng thời là cửa ngõ quốc tế quan trọng qua sân bay Nội Bài. Với tiềm năng tài nguyên thiên nhiên lớn nằm ở khu vực nội thành và cả ngoại thành Hà Nội và hệ thống hồ tự nhiên phong phú, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển nông nghiệp, thủy sản và du lịch sinh thái. Tuy nhiên, để phát huy những nguồn lực này, Hà Nội cần cân bằng giữa khai thác và bảo vệ, áp dụng các giải pháp bảo vệ môi trường và quy hoạch bền vững nhằm giữ vững lợi thế địa lý và giá trị tài nguyên thiên nhiên độc đáo của Thủ đô.

Bốn là, nguồn lực văn hóa - lịch sử. Hiện nay, Hà Nội sở hữu kho tàng di sản vô giá và cực kỳ phong phú, đa dạng gồm “5.922 di tích, 1 di sản văn hóa thế giới, 1.793 di sản văn hóa phi vật thể; trong đó có 3 di sản được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, 1 di sản tư liệu thế giới. Hà Nội còn có hệ thống 1.350 làng nghề, làng có nghề chứa đựng những nét văn hóa truyền thống đặc sắc và có giá trị kinh tế cao”⁽⁵⁾. Có thể thấy, văn hóa và lịch sử Hà Nội là nguồn sức mạnh to lớn xét trên nhiều giác độ, tầng mức, cả chiều sâu và quy mô, tính chất. Những di sản này không chỉ là niềm tự hào của người dân Hà Nội mà còn là nguồn lực to lớn trong phát triển du lịch và dịch vụ văn hóa. Việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa - lịch sử này không chỉ giúp thúc đẩy ngành du lịch mà còn góp phần xây dựng hình ảnh Thủ đô Hà Nội là một điểm đến hấp dẫn, hiện đại nhưng vẫn đậm đà bản sắc truyền thống.

Như vậy, nguồn lực phát triển Thủ đô Hà Nội không chỉ là vị trí, tài nguyên thiên nhiên hay hạ tầng vật chất mà còn bao gồm yếu tố về thể chế, con người, vốn đầu tư, khoa học - công nghệ và các giá trị văn hóa - lịch sử... Sự kết hợp hài hòa giữa các yếu tố này là điều kiện phát triển Hà Nội không chỉ về kinh tế mà còn bảo đảm các yếu tố xã hội và môi trường, tạo ra một không gian “đáng sống” cho cư dân và thu hút đầu tư, phát triển du lịch,... qua đó, từng bước nâng cao vị thế của Thủ đô trong khu vực và trên thế giới.

Một số giải pháp phát huy các nguồn lực nhằm phát triển Thủ đô Hà Nội trong giai đoạn hiện nay

Thứ nhất, tiếp tục phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Nguồn nhân lực là yếu tố quyết định đến sự thành công và phát triển bền vững của Việt Nam nói chung, Thủ đô Hà Nội nói riêng. Do đó, Hà Nội cần có các giải pháp cụ thể nhằm khai thác hiệu quả và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu của thời kỳ hội nhập và Cách mạng công nghiệp lần thứ tư hiện nay. Trước hết, cần nâng cao hơn nữa chất lượng giáo dục và đào tạo, tập trung vào việc cải thiện hệ thống giáo dục và đào tạo nghề, đặc biệt là trong các lĩnh vực công nghệ thông tin, kỹ thuật và quản lý, du lịch, công nghiệp công nghệ cao, công nghệ tự động hóa, công nghệ sinh học, dược, mỹ phẩm, nông nghiệp công nghệ cao, logistics. Hệ thống giáo dục cần được định hướng mạnh mẽ hơn vào việc phát triển kỹ năng mềm, khả năng tư duy sáng tạo và giải quyết vấn đề cho học sinh, sinh viên. Đồng thời, duy trì hiệu quả và điều chỉnh, xây dựng các chính sách thu hút và giữ chân nhân tài. Xây dựng các cơ chế đãi ngộ hợp lý để thu hút nhân tài trong nước và ngoài nước. Các chương trình hợp tác quốc tế về đào tạo, trao đổi học thuật, tạo điều kiện tốt cho các chuyên gia nước ngoài đến làm việc tại Hà Nội sẽ là những giải pháp hữu hiệu cải thiện môi trường làm việc, tạo động lực để giữ chân nhân tài. Đặc biệt, cần đào tạo nguồn nhân lực thích ứng với công nghệ trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay cho lực lượng lao động là điều cần thiết. 

Thứ hai, hoàn thiện các thể chế quản lý, sử dụng hiệu quả nguồn vốn, ứng dụng và phát triển khoa học - công nghệ. Để phát triển Hà Nội trong giai đoạn hiện nay, cần chú trọng khai thác và phát huy các nguồn lực quan trọng, bao gồm thể chế, vốn và khoa học - công nghệ. Về thể chế, các chính sách và quy định linh hoạt, hiệu quả đóng vai trò quan trọng trong việc tạo môi trường đầu tư thuận lợi, khuyến khích sáng tạo và thu hút các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Những cải cách thể chế tập trung vào giảm thủ tục hành chính, tăng tính minh bạch, công khai và tạo điều kiện tối ưu cho các hoạt động kinh doanh là nền tảng để Hà Nội phát triển bền vững. Việc huy động hiệu quả các nguồn vốn từ ngân sách, đầu tư công và các nguồn vốn xã hội hóa sẽ giúp tăng cường tiềm lực kinh tế của thành phố. Hà Nội cần có các chính sách thu hút đầu tư tư nhân và vốn nước ngoài, từ đó gia tăng sức mạnh tài chính cho các dự án quan trọng. Đẩy mạnh nghiên cứu và ứng dụng công nghệ, đầu tư vào các trung tâm sáng tạo và khởi nghiệp, tạo môi trường để phát triển các công nghệ mới, qua đó góp phần vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội và xây dựng Thủ đô hiện đại, bền vững.

Thứ ba, khai thác và sử dụng hiệu quả các nguồn lực về vị trí địa lý, tài nguyên thiên nhiên của Hà Nội. Việc khai thác và sử dụng hiệu quả các nguồn lực về vị trí địa lý và tài nguyên thiên nhiên là chiến lược quan trọng để thúc đẩy sự phát triển bền vững của Hà Nội. Để khai thác và sử dụng hiệu quả nguồn lực về vị trí địa lý và tài nguyên thiên nhiên nhằm phát triển Hà Nội, cần triển khai một số giải pháp đồng bộ. Trước hết, Hà Nội nên tận dụng vị trí trung tâm của mình trong vùng kinh tế đồng bằng sông Hồng để xây dựng và hoàn thiện hệ thống hạ tầng giao thông kết nối liên vùng, đặc biệt là các tuyến đường cao tốc, hệ thống giao thông công cộng và các tuyến đường vành đai. Việc phát triển hạ tầng giao thông không chỉ giúp giảm áp lực giao thông nội đô mà còn mở rộng kết nối giao thương giữa Hà Nội với các tỉnh lân cận và các khu vực trọng điểm quốc gia. Hà Nội cần có các biện pháp bảo vệ và cải thiện chất lượng nước, ngăn chặn ô nhiễm và phục hồi các vùng nước bị suy thoái. Việc phát triển các khu sinh thái và làng nghề truyền thống ven sông cần đi đôi với quy hoạch xanh, áp dụng công nghệ sạch để giảm thiểu tác động môi trường. Đồng thời, đẩy mạnh phát triển du lịch sinh thái, du lịch văn hóa tại các làng nghề, khu di sản và các công viên, từ đó tạo ra các sản phẩm du lịch hấp dẫn, thân thiện với môi trường. Ngoài ra, chính quyền cần hỗ trợ chính sách và tăng cường quản lý để khuyến khích đầu tư vào các dự án xanh, tạo ra hệ sinh thái bền vững và hiệu quả. Đây sẽ là cơ sở để Hà Nội vừa phát triển kinh tế, vừa bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và nâng cao chất lượng sống cho người dân.

Thứ tư, phát huy nguồn lực văn hóa - lịch sử trong phát triển Thủ đô Hà Nội. Để phát huy nguồn lực văn hóa - lịch sử một cách hiệu quả, Thủ đô Hà Nội cần chú trọng phát triển công nghiệp văn hóa, thành phố sáng tạo, xác định đây phải là một ưu tiên trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Điều này góp phần khai thác tối đa nguồn lực văn hóa, con người, tạo nên sức mạnh nội sinh, động lực quan trọng quyết định phát triển bền vững Thủ đô hiện nay. Phát triển công nghiệp văn hóa trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, thúc đẩy sự phát triển của các ngành, lĩnh vực khác, góp phần hiện thực hóa mục tiêu đến năm 2045 phát triển Thủ đô “trở thành “Thành phố sáng tạo” của khu vực châu Á, thành phố kết nối toàn cầu, trung tâm văn hóa, du lịch lớn đặc sắc, có sức cạnh tranh quốc tế. Hình thành một số công trình văn hóa mới cho Thủ đô và Việt Nam, mang biểu tượng văn hóa có tầm cỡ khu vực và thế giới. Phấn đấu đóng góp khoảng 10% GRDP của thành phố”⁽⁶⁾. Bên cạnh đó, cần có những giải pháp cơ bản để chuyển đổi “di sản công nghiệp” thành không gian sáng tạo; Xây dựng cơ chế, chính sách đặc thù thúc đẩy hình thành hệ sinh thái sáng tạo. Mặt khác, thành phố thực hiện các giải pháp phát triển và thu hút nguồn nhân lực sáng tạo phục vụ phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, đồng thời, xây dựng, hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ nguồn lực tài chính cho phát triển công nghiệp văn hóa, thành phố sáng tạo, nhất là các hạng mục có tính chất nền tảng, chiến lược; xây dựng các cơ chế, chính sách đặc thù của Thủ đô để phát triển hạ tầng, không gian văn hóa phục vụ phát triển bền vững. Chú trọng phát triển thị trường công nghiệp văn hóa, xác định và phát triển các sản phẩm công nghiệp văn hóa chủ lực, độc đáo gắn với bản sắc văn hóa và điều kiện thực tiễn của Hà Nội; thu hút và hỗ trợ đầu tư; mở rộng giao lưu, hợp tác trong nước và quốc tế về văn hóa…

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế hiện nay, việc phát huy các nguồn lực hiện có để phát triển của Thủ đô Hà Nội là trở thành nhiệm vụ cấp thiết và quan trọng. Với tầm nhìn và quyết tâm mạnh mẽ của các cấp ủy, chính quyền, các ngành và người dân sẽ sớm đưa Thủ đô Hà Nội trở thành một trung tâm đô thị thông minh, sáng tạo và hấp dẫn, góp phần nâng cao vị thế của Việt Nam trên bản đồ thế giới. Điều này không chỉ mang lại lợi ích cho người dân Thủ đô mà còn tạo ra những giá trị tích cực cho Việt Nam trong bối cảnh hội nhập và phát triển bền vững hiện nay./.

---------------------------

(1) Xem: Nghị quyết số 15-NQ/TW của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045
(2) Đoàn Minh Huấn: Nguồn lực và động lực cho thúc đẩy phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội trong điều kiện thích ứng an toàn - Nhìn từ thực tiễn tỉnh Quảng Ninh, Tạp chí Cộng sản điện tử, ngày 18-11-2022, https://www.tapchicongsan.org.vn/media-story/-/asset_publisher/V8hhp4dK31Gf/content/nguon-luc-va-dong-luc-cho-thuc-day-phuc-hoi-va-phat-trien-kinh-te-xa-hoi-trong-dieu-kien-thich-ung-an-toan-nhin-tu-thuc-tien-tinh-quang-ninh
(3) Tổng Cục thống kê thành phố Hà Nội: Niên giám thống kê thành phố Hà Nội 2023, Nxb. Thống kê, 2024, tr. 86
(4) Tổng Cục thống kê thành phố Hà Nội: Báo cáo tình hình kinh tế - xã hội quý III và 9 tháng năm 2024, tr. 10 - 11
(5) Đỗ Thị Liên Vân: Phát huy nguồn lực văn hóa trong phát triển Thủ đô, Báo Quân đội nhân dân điện tử, ngày 25-3-2023, https://www.qdnd.vn/van-hoa/doi-song/phat-huy-nguon-luc-van-hoa-trong-phat-trien-thu-do-722905
(6) Xem: Thành ủy Hà Nội: Nghị quyết số 09-NQ/TU về phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn Thủ đô giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045