Thành phố Hồ Chí Minh đẩy mạnh chỉnh trang đô thị khu vực nhà trên và ven sông, kênh, rạch

Thực trạng và một số kết quả bước đầu đáng ghi nhận

Thành phố Hồ Chí Minh là nơi tập trung lượng cư dân sinh sống đông, nhiều khu đô thị sầm uất, hạ tầng giao thông ngày càng được đầu tư xây dựng đồng bộ. Thế nhưng, một thách thức lớn đối với sự phát triển bền vững, đó là tình trạng nhà ở trên và ven sông, kênh, rạch gây ra nhiều vấn đề như ô nhiễm môi trường, ngập lụt, ảnh hưởng đến mỹ quan đô thị, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội; tác động tiêu cực đến an toàn, sức khỏe, chất lượng sống của một bộ phận người dân.

Thực tế cho thấy, các khu nhà ở trên và ven sông, kênh, rạch thường được xây dựng tự phát, không theo quy hoạch, thiếu thiết kế kiến trúc và sử dụng vật liệu kém chất lượng, tạo nên sự lộn xộn, không đồng bộ. Đáng nói hơn, các khu nhà ở trên và ven sông, kênh, rạch hầu hết đều lấn chiếm làm thu hẹp dòng chảy tuyến sông, kênh, rạch; hình ảnh nhếch nhác, làm mất đi vẻ đẹp tự nhiên của dòng sông, kênh, rạch, phá vỡ sự hài hòa của kiến trúc đô thị; nước thải sinh hoạt, rác thải xả thẳng ra sông, gây ô nhiễm nghiêm trọng nguồn nước... Do vậy, những năm qua, việc TPHCM thực hiện di dời các hộ dân đang sống trên và ven sông, kênh, rạch, khu vực có nguy cơ sạt lở, ngập lụt, cháy nổ cao không chỉ nhằm bảo vệ tính mạng, tài sản và cải thiện chất lượng sống của người dân; mà còn góp phần thực hiện tốt công tác quy hoạch, chỉnh trang đô thị ở khu vực này góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường, ngập nước, phát triển hạ tầng giao thông, tăng mảng xanh, tạo không gian sống hài hòa, hiện đại, góp phần nâng chất lượng sống của người dân; ngoài ra, còn tạo ra các cơ hội kinh doanh, đầu tư, phát triển các khu đô thị mới, tăng giá trị đất đai và thu hút đầu tư.

Với sự quan tâm đó, hơn 25 năm (từ năm 1993 đến năm 2020) triển khai thực hiện, TPHCM đã tổ chức di dời, giải phóng 38.960 căn nhà trên và ven kênh, rạch thuộc 4 tuyến kênh rạch chính và các chi lưu (kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè, lưu vực Tàu Hũ - Bến Nghé, lưu vực Tân Hóa - Lò Gốm, kênh Tham Lương - Bến Cát - Rạch Nước Lên…). Riêng giai đoạn 2021 - 2025, TPHCM đã hoàn thành việc bồi thường, di dời 2.984 trong tổng số 6.500 căn nhà nằm trên và ven các kênh, rạch. Theo kế hoạch và cam kết của các địa phương, đến hết năm 2025, toàn Thành phố dự kiến sẽ bồi thường, di dời được 5.860 căn; đồng thời, triển khai thực hiện dự án nạo vét, cải tạo môi trường, xây dựng hạ tầng rạch Xuyên Tâm, cải tạo Bờ Bắc Kênh Đôi... nhằm giải quyết tình trạng ô nhiễm, cải thiện môi trường và chỉnh trang đô thị. Hiện nay, theo số liệu của Sở Xây dựng, trên địa bàn TPHCM còn khoảng 39.600 căn nhà trên và ven sông, kênh, rạch thuộc 398 dự án/tuyến sông, kênh, rạch chưa triển khai thực hiện.

Đẩy mạnh thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp

Để thực hiện tốt tầm nhìn dài hạn và khát vọng xây dựng một thành phố văn minh, hiện đại, nghĩa tình, TPHCM đã ban hành quyết định phê duyệt đề án chỉnh trang đô thị, khu vực nhà ở trên và ven sông, kênh, rạch trên địa bàn Thành phố giai đoạn 2025 - 2030. Trong đó, với mục tiêu đến năm 2030 cơ bản di dời, bố trí tái định cư cho toàn bộ người dân sống trên và ven sông, kênh, rạch; tổ chức khai thông dòng chảy, cải thiện vệ sinh môi trường, thực hiện chỉnh trang đô thị, khai thác quỹ đất dọc sông, kênh, rạch tạo điều kiện tốt nhất cho phát triển kinh tế bền vững nhằm thực hiện mục tiêu chỉnh trang, phát triển đô thị một cách toàn diện. Để thực hiện tốt mục tiêu đề ra, TPHCM đang nỗ lực triển khai đồng bộ các nhóm giải pháp mới phù hợp với tình hình thực tiễn.

Một là, tổ chức rà soát, đánh giá tổng thể hiện trạng, khả năng phát triển khu vực dọc sông, kênh, rạch để xác định phương thức triển khai thực hiện di dời nhà trên và ven sông, kênh, rạch; từ đó đề xuất điều chỉnh quy hoạch phân khu tại khu vực dọc sông, kênh, rạch để tăng hiệu quả khai thác quỹ đất sau giải tỏa. Đồng thời, nghiên cứu, xem xét, đề xuất thực hiện mở rộng phạm vi di dời một số khu vực một cách phù hợp, đúng quy định nhằm tăng diện tích quỹ đất khai thác dọc sông, kênh, rạch sau di dời nhưng phải đảm bảo quyền lợi chính đáng của người dân.

Hai là, tập trung nguồn vốn đầu tư công trung hạn giai đoạn 2026 - 2030 để triển khai thực hiện công tác di dời nhà trên và ven sông, kênh, rạch, nhất là tại khu vực trọng điểm, dự án trọng tâm. Xem xét, thực hiện cơ chế, chính sách để chủ động huy động các nguồn lực cho đầu tư chỉnh trang, phát triển đô thị, đặc biệt là cơ chế tài chính. Rà soát danh sách các quỹ đất khác do TPHCM đang quản lý, sử dụng không hiệu quả để đề xuất khai thác, bán đấu giá.

Ba là, thực hiện khảo sát, điều tra xã hội học toàn bộ nhà trên và ven sông kênh rạch trên địa bàn Thành phố để làm cơ sở xem xét, đánh giá về tình hình nhà trên và ven sông, kênh, rạch cần phải di dời, về số lượng nhà ở tái định cư, nhà ở xã hội cần chuẩn bị để bố trí cho người dân bị ảnh hưởng. Thực hiện đầu tư xây dựng, phát triển quỹ nhà ở phục vụ tái định cư thông qua việc xây dựng mới nhà ở xã hội, nhà ở tái định cư được thực hiện từ nguồn vốn ngân sách nhà nước hoặc sử dụng nhà ở xã hội do doanh nghiệp đầu tư…, đảm bảo mục tiêu cân đối đủ quỹ nhà phục vụ tái định cư cho công tác di dời và tổ chức lại cuộc sống cho người dân đang sống trên và ven kênh, rạch.

Bốn là, giao nhiệm vụ cho các sở, ngành chức năng tham mưu, xây dựng chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư đúng trình tự, quy định pháp luật; đẩy nhanh giải quyết khó khăn, vướng mắc thuộc thẩm quyền của các sở, ngành. Tổ chức đối thoại trực tiếp giữa chính quyền và người dân để lắng nghe ý kiến, giải đáp thắc mắc; bảo đảm tất cả những thông tin về bồi thường, hỗ trợ tái định cư, quyền lợi của người dân... được công khai, minh bạch thông qua các kênh thông tin chính thống.

Năm là, tiếp tục nghiên cứu, xây dựng đề án, chương trình, kế hoạch cụ thể để thực hiện giải pháp nhằm hỗ trợ người dân ổn định cuộc sống sau khi di dời, như hỗ trợ về ổn định sinh kế và việc làm, hỗ trợ về tài chính và an sinh xã hội, chính sách tạo điều kiện hòa nhập cộng đồng, chính sách đảm bảo quyền lợi pháp lý và thủ tục hành chính. Xây dựng cơ sở dữ liệu về hộ gia đình, cá nhân có nhà ở trên và ven sông, kênh, rạch thuộc diện phải di dời, bố trí tái định cư nơi ở vị trí khác để quản lý và trợ giúp, hỗ trợ người lao động. Thực hiện tốt công tác giám sát, đánh giá tình hình cuộc sống của người dân sau di dời thông qua các cuộc khảo sát để nắm bắt khó khăn, nhu cầu của người dân, từ đó nghiên cứu, điều chỉnh các chính sách hỗ trợ phù hợp.

Sáu là, trên cơ sở đề án chỉnh trang đô thị, khu vực nhà ở trên và ven sông, kênh, rạch trên địa bàn Thành phố giai đoạn 2025 - 2030, các sở, ngành, địa phương căn cứ các quy định pháp luật, tình hình thực tiễn để rà soát, xây dựng đề án (hoặc dự án) thực hiện di dời, giải tỏa nhà ở trên, ven kênh, rạch nhằm thực hiện chỉnh trang đô thị phù hợp, chặt chẽ, đúng quy trình, quy định; xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện với phương châm đồng bộ, hiệu quả, khả thi.

Bảy là, các đơn vị, địa phương xây dựng kế hoạch truyền thông toàn diện, chương trình truyền thông chuyên sâu, có trọng tâm, trọng điểm theo nhiều phương thức truyền thông phù hợp, qua đó, tạo sự đồng thuận xã hội, góp phần thực hiện tốt công tác chỉnh trang đô thị khu vực nhà trên và ven sông, kênh, rạch, thúc đẩy kinh tế - xã hội TPHCM phát triển nhanh, bền vững trong bối cảnh mới./.