Cách đây tròn 70 năm, trong điều kiện đất nước đang gặp vô vàn khó khăn, thử thách, để bảo vệ, giữ vững thành quả cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra Lời kêu gọi thi đua ái quốc, động viên cổ vũ các tầng lớp nhân dân và cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang hăng hái thi đua kháng chiến, kiến quốc. Lời kêu gọi thi đua ái quốc của Chủ tịch Hồ Chí Minh hết sức ngắn gọn, xúc tích, là lời hiệu triệu, cổ vũ toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta tiến lên giành thắng lợi hoàn toàn trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân, đế quốc, thống nhất đất nước, đưa cả nước đi lên chủ nghĩa xã hội. Trong thời kỳ mới, vận dụng sáng tạo tư tưởng thi đua yêu nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh vào phát động và tổ chức thực hiện các phong trào thi đua yêu nước trong Quân đội nhân dân Việt Nam là việc làm có ý nghĩa chính trị hết sức to lớn của toàn quân ta hiện nay.

Tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về thi đua yêu nước

Sau chiến thắng Việt Bắc - Thu Đông năm 1947, theo sáng kiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh, ngày 27-3-1948 Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã ra Chỉ thị phát động phong trào thi đua ái quốc. Để triển khai thực hiện Chỉ thị, ngày 11-6-1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra Lời kêu gọi thi đua ái quốc, khởi xướng và phát động toàn dân tham gia phong trào thi đua yêu nước. Kể từ đó, phong trào thi đua yêu nước liên tục được phát động và tổ chức sâu rộng trong cả nước, trở thành động lực to lớn, huy động mọi nguồn lực của toàn dân tộc cho cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ xâm lược đến thắng lợi hoàn toàn; phục vụ đắc lực cho sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, mục đích của thi đua yêu nước là “Diệt giặc đói,/ Diệt giặc dốt,/ Diệt giặc ngoại xâm”; thực hiện: “Dân tộc độc lập,/ Dân quyền tự do,/ Dân sinh hạnh phúc”(1). Mục đích này đã quán triệt sâu sắc đường lối kháng chiến và kiến quốc của Đảng và Chính phủ, là ngọn cờ chính trị - tư tưởng, mục tiêu kinh tế, xã hội, quốc phòng xuyên suốt của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta hướng đến sự nghiệp giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước.

Để thực hiện mục tiêu chính trị đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ trách nhiệm, bổn phận của người dân Việt Nam, bất kỳ sĩ, nông, công, thương, binh; bất kỳ làm việc gì, đều “cần phải thi đua nhau”(2). Lực lượng của phong trào được Người chỉ ra là: “Mỗi người dân Việt Nam, bất kỳ già, trẻ, trai, gái; bất kỳ giàu, nghèo, lớn, nhỏ, đều cần phải trở nên một chiến sĩ tranh đấu trên mặt trận: Quân sự, Kinh tế, Chính trị, Văn hóa”(3). Lực lượng đó còn là các cụ phụ lão, các cháu nhi đồng, đồng bào phú hào, đồng bào công nông, đồng bào trí thức và chuyên môn, nhân viên chính phủ, bộ đội và dân quân... “Nói tóm lại, ai cũng thi đua, ai cũng tham gia kháng chiến và kiến quốc”(4).

Nội dung thi đua được Chủ tịch Hồ Chí Minh xác định phù hợp từng hoàn cảnh, đối tượng, lĩnh vực cụ thể. Trên lĩnh vực kinh tế là thi đua tăng gia sản xuất và thực hành tiết kiệm. Tăng năng suất là làm mau, làm tốt, làm nhiều. Ra sức tiết kiệm là tiết kiệm nguyên liệu, vật liệu, sức lao động, thì giờ. Tiết kiệm để giúp tăng gia. Tăng gia để thực hiện tiết kiệm. Trên lĩnh vực quân sự, đối với bộ đội và dân quân là “Thi đua diệt giặc lập công”(5).

Về cách thức thi đua, Người yêu cầu phải cụ thể, dễ hiểu, dễ làm, dễ thực hiện, “Trong bộ đội thì phát huy quân sự dân chủ. Các ngành thì nâng cao kỹ thuật. Gom góp sáng kiến. Rút kinh nghiệm, tổng kết kinh nghiệm, trao đổi và phổ biến kinh nghiệm”(6). Người chỉ rõ, “sáng kiến và kinh nghiệm là của quý chung cho cả dân tộc”(7). Để làm cho phong trào thi đua ngày càng lan tỏa, nảy nở, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất coi trọng “việc phổ biến sáng kiến và kinh nghiệm”. Người cho rằng phải ra sức làm cho nó dồi dào thêm và lan rộng mãi, coi đây là trách nhiệm của mọi tổ chức, nhất là “phận sự của quân đội, của Đoàn Thanh niên, Công đoàn và Nông hội. Chính quyền cũng phải săn sóc giúp đỡ việc này”(8), “Các báo chí và văn nghệ phải điều tra tuyên truyền, khen ngợi những ưu điểm và phê bình những khuyết điểm trong việc phổ biến sáng kiến và kinh nghiệm. Đó là một nhiệm vụ vẻ vang của báo chí và văn nghệ thiết thực góp phần vào phong trào thi đua ái quốc”(9).

Cách thức thi đua mà Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu lên rất thực tế, gắn với cuộc sống, lao động, chiến đấu và công tác của nhân dân ta, quân đội ta. Chính từ cuộc sống lao động, chiến đấu mà mỗi người dân, người chiến sĩ sẽ tích lũy những sáng kiến, kinh nghiệm quý báu để thực hiện công việc có chất lượng, hiệu quả cao nhất, chi phí ít tốn kém nhất, trong thời gian ngắn nhất.

Lãnh đạo và tổ chức thi đua yêu nước là một nội dung được Chủ tịch Hồ Chí Minh rất coi trọng. Người xác định: “Kế hoạch phải thiết thực. Tổ chức phải hẳn hoi. Lãnh đạo phải chặt chẽ. Phân công phải rõ ràng”(10). Tóm lại, “Thi đua phải có sự lãnh đạo đúng”(11). Trước khi thi đua, phải chuẩn bị đầy đủ (giải thích, cổ động, xét kỹ kế hoạch mỗi nhóm, mỗi người). Trong lúc thi đua, phải thiết thực đôn đốc, giúp đỡ, sửa đổi. Sau đợt thi đua, phải thiết thực kiểm tra, tổng kết, phổ biến kinh nghiệm, khen thưởng những người kiểu mẫu, nâng đỡ những người kém cỏi. Cụ thể, “Các cơ quan lãnh đạo phải thiết thực giúp đỡ và bồi dưỡng các chiến sĩ. Phải phổ biến những kinh nghiệm và sáng kiến hay. Phải thiết thực giúp đỡ đôn đốc những người hậu tiến theo kịp những chiến sĩ tiên tiến”(12)...

Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong thi đua, mọi việc phải dân chủ, phải gắn liền với khen thưởng, “Thi đua phải bền bỉ”, “phong trào cần phải liên tục và có nội dung thiết thực. Không nên chỉ có hình thức, càng không nên “đầu voi đuôi chuột”(13), nhất là “Thi đua phải lâu dài và rộng khắp”(14); khi thi đua thì đảng viên đi trước, “Cán bộ xung trước,/ Làng nước theo sau”(15). Người nhấn mạnh ý nghĩa của thi đua yêu nước: “Thi đua là yêu nước, yêu nước thì phải thi đua. Và những người thi đua là những người yêu nước nhất”(16). Thông qua phong trào thi đua, bồi dưỡng tinh thần đoàn kết và tinh thần yêu nước của dân tộc ta, làm cho nhân dân ta đoàn kết với nhân dân lao động thế giới. Người nhấn mạnh: “Thi đua thì cải tạo con người”... Những giá trị, ý nghĩa tốt đẹp của thi đua yêu nước chỉ có được dưới chủ nghĩa xã hội và dưới chế độ xã hội chủ nghĩa do Đảng, Nhà nước và Chính phủ ta, nhân dân ta xây đắp nên.

Quán triệt, hưởng ứng Lời kêu gọi thi đua ái quốc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, phong trào thi đua yêu nước đã được phát động, lan tỏa sâu rộng trong toàn quân. Quân đội đã trở thành lực lượng đi đầu, tiên phong, nòng cốt trong thực hiện Lời kêu gọi thi đua ái quốc của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nhờ đó, mọi tinh thần và lực lượng của Quân đội đã được huy động cao nhất cho cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ đi đến thắng lợi hoàn toàn. Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ năm 1954, Đại thắng mùa Xuân năm 1975 là những mốc son chói lọi không chỉ khẳng định sức mạnh của dân tộc Việt Nam, mà còn là thắng lợi của các phong trào thi đua yêu nước, thi đua quyết thắng được tổ chức sâu rộng và liên tục trong Quân đội.

Sau khi đất nước thống nhất, trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, tiến hành sự nghiệp đổi mới, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, Quân đội ta đã nêu cao chủ nghĩa anh hùng cách mạng, phong trào Thi đua Quyết thắng được phát triển mạnh mẽ, góp phần xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ quân sự, quốc phòng, giữ vững độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, được Đảng, Nhà nước và nhân dân ghi nhận.

Vận dụng sáng tạo tư tưởng thi đua yêu nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong Quân đội hiện nay

Quán triệt và vận dụng sáng tạo tư tưởng thi đua yêu nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh, thực hiện Chỉ thị số 22-CT/TW, của Ban Bí thư, ngày 23-01-2018, về đẩy mạnh các phong trào thi đua yêu nước hướng tới kỷ niệm 70 năm Ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi thi đua ái quốc, Quân đội nhân dân Việt Nam tiếp tục phát động và tổ chức thực hiện phong trào Thi đua Quyết thắng thiết thực và hiệu quả với những nội dung, nhiệm vụ chủ yếu sau:

Một là, xác định rõ mục tiêu của phong trào Thi đua Quyết thắng trong Quân đội là toàn quân quyết tâm thực hiện thắng lợi Nghị quyết Ðại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII và các nghị quyết hội nghị Trung ương, nhất là Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4, Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6 và Nghị quyết Hội nghị Trung ương 7 khóa XII, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Quân đội lần thứ X; bám sát định hướng, cụ thể hóa chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, chỉ thị, nghị quyết của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng về công tác thi đua, khen thưởng. Lãnh đạo, chỉ đạo, triển khai, tổ chức có hiệu quả phong trào Thi đua Quyết thắng theo chủ trương “Một tập trung, ba khâu đột phá”, gắn kết với đẩy mạnh học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh và Cuộc vận động “Phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ”.

Triển khai toàn diện, đồng bộ phong trào Thi đua Quyết thắng, phấn đấu hoàn thành và hoàn thành vượt mức các chỉ tiêu nghị quyết của Quân ủy Trung ương về lãnh đạo nhiệm vụ quân sự, quốc phòng năm 2018. Tiếp tục đổi mới nội dung, hình thức thi đua, làm tốt công tác khen thưởng, tạo động lực quan trọng xây dựng các cấp ủy, tổ chức đảng trong sạch, vững mạnh, cơ quan, đơn vị vững mạnh toàn diện, bảo đảm an toàn về mọi mặt; góp phần nâng cao chất lượng tổng hợp và sức mạnh chiến đấu của Quân đội, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Căn cứ vào mục tiêu của phong trào Thi đua Quyết thắng, các cấp ủy, người chỉ huy trong Quân đội cụ thể hóa, xác định các mục tiêu cụ thể của từng tổ chức, từng cấp, từng cán bộ, chiến sĩ; bảo đảm cho cấp nào, ngành nào, cán bộ, chiến sĩ nào cũng xác định rõ mục tiêu chung và có mục tiêu cụ thể để thực hiện thắng lợi nội dung, chỉ tiêu phong trào Thi đua Quyết thắng.

Hai là, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức về giá trị và ý nghĩa tư tưởng thi đua yêu nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh, gắn với phong trào Thi đua Quyết thắng của Quân đội. Thực hiện nghiêm túc lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong thi đua cũng phải đánh thông tư tưởng đến từng người, từng cơ quan, đơn vị. Cấp ủy đảng, người chỉ huy, chính ủy, chính trị viên, cơ quan chính trị các cấp vừa phải tích cực tuyên truyền, giáo dục tư tưởng Hồ Chí Minh về thi đua yêu nước, vừa phải làm cho mọi người hiểu rõ giá trị, mục đích của hành động thi đua, thấu hiểu thi đua là hành động cách mạng, góp phần cùng toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta phát huy hơn nữa những thành tựu của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, ngăn chặn, đẩy lùi những tư tưởng và hành vi tiêu cực hiện nay.

Công tác tuyên truyền, giáo dục phải làm cho mọi cấp lãnh đạo, chỉ huy, cán bộ, chiến sĩ nắm chắc chủ đề của phong trào Thi đua Quyết thắng của quân đội năm 2018 là: “Đoàn kết, kỷ cương, sáng tạo, an toàn, quyết thắng”, nắm vững nội dung, chỉ tiêu thi đua “Một tập trung, ba đột phá” của toàn quân. Đây là mục tiêu chính trị dẫn dắt, định hướng cho những tư tưởng và hành động sáng tạo, nỗ lực hết mình của từng cán bộ, chiến sĩ; lôi cuốn, cổ vũ, động viên mọi người tham gia phong trào Thi đua Quyết thắng; quyết tâm ngăn chặn, đẩy lùi tư tưởng trung bình chủ nghĩa, ngại rèn luyện phấn đấu vươn lên trong học tập, huấn luyện, chiến đấu và công tác; tập trung khắc phục những khâu yếu, mặt yếu, nhất là trong xây dựng chính quy, quản lý và rèn luyện kỷ luật, bảo đảm an toàn.

Trên cơ sở những nội dung, nhiệm vụ thi đua của toàn quân, các cấp ủy đảng, người chỉ huy các cấp, các cơ quan, đơn vị cụ thể hóa nội dung thi đua phù hợp với cơ quan, đơn vị mình; bảo đảm mọi cán bộ, chiến sĩ hiểu rõ nội dung thi đua của cơ quan, đơn vị.

Ba là, tăng cường lãnh đạo và tổ chức phong trào thi đua chặt chẽ, sâu sát, tỉ mỉ và liên tục. Quá trình tổ chức, phát động phong trào Thi đua Quyết thắng đòi hỏi các cấp ủy đảng, người chỉ huy, cơ quan, cán bộ chính trị các cấp đều phải coi trọng và đề cao sự lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức chặt chẽ hoạt động thi đua. Cơ quan chính trị các cấp tích cực, chủ động tham mưu, hướng dẫn; hội đồng (tổ) thi đua - khen thưởng thực hiện tốt chức năng tư vấn; các cấp, ngành, tổ chức quần chúng tích cực cụ thể hóa, triển khai thực hiện hiệu quả công tác thi đua, khen thưởng phù hợp chức năng, nhiệm vụ của mình. Làm tốt vấn đề này chính là đã vận dụng sáng tạo và thực hiện tốt tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh “Thi đua phải có sự lãnh đạo đúng” và “tổ chức hẳn hoi”. Việc đánh giá chất lượng, hiệu quả phong trào thi đua là trách nhiệm lãnh đạo và tổ chức thi đua của các cấp ủy đảng và người chỉ huy; lấy kết quả phong trào thi đua là một tiêu chí đánh giá chất lượng tổ chức đảng, đội ngũ cán bộ, đảng viên và bình xét thi đua, khen thưởng, đơn vị vững mạnh toàn diện.

Bốn là, phát huy vai trò nêu gương của đội ngũ cán bộ, đảng viên, nhất là đội ngũ chủ trì các cấp đối với công tác thi đua, khen thưởng. Mọi đảng viên, cán bộ trong quân đội đều phải thấm nhuần tư tưởng Hồ Chí Minh về “cán bộ là cái gốc của mọi công việc”; “sự thành bại của cách mạng đều do cán bộ mà nên”, do vậy trong chiến đấu, học tập, huấn luyện hay công tác, thì cán bộ đều phải làm kiểu mẫu. Trong công tác thi đua cũng vậy, cán bộ cũng phải là người hăng hái, tích cực và đi đầu trong mọi việc; phấn đấu vượt qua mọi khó khăn hoàn thành tốt nhiệm vụ, trọng trách mà Đảng, Nhà nước, Quân đội và nhân dân giao cho. Sự gương mẫu đi đầu trong phong trào thi đua của đội ngũ cán bộ là tấm gương sáng để bộ đội noi theo.

Mỗi cán bộ, đảng viên, nhất là đội ngũ cán bộ chủ trì các cấp không chỉ tiên phong trong lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức phong trào thi đua, mà còn phải tu dưỡng, rèn luyện bản thân trở thành một tấm gương sáng về đức hy sinh, tận tụy, trung thành với Đảng và cống hiến cho Quân đội, nhân dân và đất nước. Bằng những hành động cụ thể, hằng ngày cán bộ chăm lo đến mọi mặt đời sống của cán bộ, chiến sĩ là thể hiện tinh thần đảng viên đi trước, “Cán bộ xung trước,/ Làng nước theo sau”, gương mẫu đi đầu trong thực hiện cuộc vận động “Phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ” chính là thước đo đánh giá phẩm chất, năng lực của đội ngũ cán bộ, đảng viên trong quân đội hiện nay. Vì vậy, cấp ủy, người chỉ huy cơ quan, đơn vị các cấp cần tạo điều kiện thuận lợi để đội ngũ cán bộ hoàn thành tốt chức trách, nhiệm vụ; làm cho cán bộ, đảng viên thực sự trở thành tấm gương đi đầu, thúc đẩy và lôi cuốn mọi cán bộ, chiến sĩ và nhân dân noi theo.

Năm là, tích cực đổi mới phương thức tổ chức phong trào Thi đua Quyết thắng, tập trung thi đua thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị trọng tâm, đột phá, giải quyết dứt điểm khâu yếu, mặt yếu, việc khó; chú trọng lồng ghép các phong trào thi đua, các cuộc vận động nhằm khắc phục sự chồng chéo trong phát động và tổ chức thi đua; duy trì nghiêm nền nếp, chế độ kiểm tra, đánh giá kết quả thi đua; kịp thời phát hiện, bồi dưỡng và nhân rộng các điển hình tiên tiến, nhân tố mới, mô hình mới, gương người tốt, việc làm tốt, nhằm tạo phong trào hành động cách mạng sâu rộng và thúc đẩy sự tiến bộ vững chắc của từng cơ quan, đơn vị, của toàn quân... Nêu cao tinh thần sáng tạo, phát huy dân chủ, tăng cường kỷ luật, đi đôi với khen thưởng xứng đáng cán bộ, chiến sĩ, nâng đỡ “người hậu tiến” và những tấm gương điển hình trong toàn quân là một việc làm có ý nghĩa quan trọng đặc biệt của các cấp ủy và người chỉ huy các cấp hiện nay. Bên cạnh đó, đặc biệt quan tâm, chăm lo đời sống, thực hiện tốt chính sách hậu phương quân đội.

Công tác thi đua, khen thưởng, tuyên truyền, phổ biến sáng kiến và kinh nghiệm trong phong trào Thi đua Quyết thắng của toàn quân cần được đẩy mạnh và sáng tạo hơn nữa. Bảo đảm khen đúng người, đúng việc, đúng thành tích, coi trọng nhân rộng gương điển hình tiên tiến. Tuyên truyền, giáo dục phải thường xuyên và đi đôi với nâng đỡ, khuyến khích, động viên. Các cơ quan báo chí, tuyên truyền, nhất là phát thanh và truyền hình quân đội cần thường xuyên cập nhật và tuyên truyền kịp thời, liên tục các tấm gương điển hình, hành động, việc làm tiêu biểu trong toàn quân; dành nhiều thời lượng nêu gương điển hình từ cơ sở.

Quán triệt sâu sắc tư tưởng Hồ Chí Minh về thi đua yêu nước, phát động và tổ chức sâu rộng, có hiệu quả các phong trào Thi đua Quyết thắng trong Quân đội là góp phần thiết thực vào thực hiện có hiệu quả Nghị quyết Đại hội XII của Đảng, Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XII Về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ; Chỉ thị số 05-CT/TW, ngày 15-5-2016, của Bộ Chính trị Về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, Chỉ thị số 87/CT-QUTW của Thường vụ Quân ủy Trung ương về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong Đảng bộ Quân đội và toàn quân”; đồng thời, là sự vận dụng sáng tạo tư tưởng thi đua yêu nước của Người vào các hành động cách mạng của Quân đội. Mỗi cấp ủy đảng, người chỉ huy, chính ủy, chính trị viên, cơ quan, đơn vị các cấp trong Quân đội cần nỗ lực hơn nữa, phát huy chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong thời kỳ mới, nêu cao tinh thần trách nhiệm, tích cực, chủ động, sáng tạo trong tổ chức thực hiện nhằm đưa phong trào thi đua trong Quân đội ngày càng phát triển mạnh mẽ, hiệu quả; góp phần xứng đáng vào sự nghiệp xây dựng Quân đội, củng cố quốc phòng, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa./.

----------------------------------------

(1), (2), (3), (4) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, t. 5, tr. 556 - 557
(5), (6), (7), (8), (9) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 7, tr. 404, 405
(10) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 8, tr. 525
(11) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 7, tr. 146
(12) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 8, tr. 525
(13) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 13, tr. 91
(14) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 7, tr. 146
(15) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 15, tr. 271
(16) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 7, tr. 407