Cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp nhà nước là giải pháp chủ đạo trong quá trình cơ cấu lại, nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước. Nghị quyết số 12-NQ/TW xác định quan điểm, mục tiêu: Tiếp tục đẩy mạnh cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước theo hướng kiên quyết cổ phần hóa, bán vốn tại những doanh nghiệp mà Nhà nước không cần nắm hoặc không cần giữ cổ phần, vốn góp chi phối, kể cả những doanh nghiệp đang kinh doanh có hiệu quả; Phấn đấu hoàn thành thoái vốn tại các doanh nghiệp mà Nhà nước không cần nắm giữ, tham gia góp vốn. Nghị quyết cũng yêu cầu phải tuân thủ pháp luật, tôn trọng cơ chế thị trường trong thực hiện lộ trình cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt. Bảo đảm công khai, minh bạch trong cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước, nhất là trong cổ phần hóa và thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Áp dụng các phương pháp định giá tài sản tiên tiến phù hợp với cơ chế thị trường; bảo đảm vốn, tài sản của Nhà nước và giá trị doanh nghiệp được định giá đầy đủ, hợp lý, công khai, minh bạch. Tiếp tục hoàn thiện thể chế về định giá đất đai, tài sản hữu hình và tài sản vô hình (tài sản trí tuệ, thương hiệu,…) trong cổ phần hóa theo cơ chế thị trường.

Một số kết quả cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp nhà nước

Trong năm 2017, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã quyết liệt chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương, tập đoàn, tổng công ty, doanh nghiệp nhà nước tập trung thực hiện đẩy mạnh cổ phần hóa, thoái vốn, cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước và đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận.

Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 707/QĐ-TTg làm căn cứ để thực hiện cơ cấu lại các doanh nghiệp nhà nước trong giai đoạn tới, trong đó giao nhiệm vụ cụ thể cho từng bộ, ngành, địa phương, Tập đoàn, Tổng công ty, doanh nghiệp nhà nước triển khai thực hiện. Lần đầu tiên danh sách các doanh nghiệp nhà nước thực hiện cổ phần hóa, thoái vốn được ban hành thống nhất, công khai, làm cơ sở để các đơn vị triển khai thực hiện đúng quy định, thời gian, đồng thời công khai cung cấp thông tin cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước.

Đồng thời, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 126/2017/NĐ-CP ngày 16-11-2017 về chuyển doanh nghiệp nhà nước và công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên do doanh nghiệp nhà nước đầu tư 100% vốn điều lệ thành công ty cổ phần, qua đó, đã giải quyết các khó khăn về cơ chế, chính sách cổ phần hóa trong giai đoạn trước, qua đó thúc đẩy cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước trong giai đoạn tới. Nhiều cơ chế chính sách quan trọng khác phục vụ quá trình cổ phần hóa, thoái vốn, cơ cấu lại đã được nghiên cứu, trình Chính phủ như Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 91/2015/NĐ-CP ngày 13-10-2015 về đầu tư vốn nhà nước vào doanh nghiệp và quản lý, sử dụng vốn, tài sản tại doanh nghiệp; Nghị định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của SCIC... Chính phủ cũng đã ban hành danh mục bán vốn tại doanh nghiệp, danh mục IPO tới năm 2020 và công khai cho các nhà đầu tư.

Việc sắp xếp, đổi mới, phát triển, cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước có nhiều chuyển biến tích cực từ công tác chỉ đạo điều hành đến kết quả thực hiện. Trong năm qua, mặc dù số lượng doanh nghiệp nhà nước thực hiện sắp xếp, cơ cấu lại không nhiều nhưng doanh nghiệp nhà nước cổ phần hóa đều có quy mô vốn lớn, lên đến hàng chục nghìn tỷ đồng. Số doanh nghiệp làm ăn có lãi đã tăng lên nhiều, trong đó trên 80% số doanh nghiệp nhà nước làm ăn có lãi trong khi năm 2012 chỉ có khoảng 30%.

Mặc dù có nhiều khó khăn, vướng mắc khi thực hiện cổ phần hoá vì Chính phủ vừa ban hành, hoàn thiện khung khổ pháp lý, vừa phải thực hiện nhưng kết quả đạt được khá tích cực trên tất cả các lĩnh vực, đổi mới, sắp xếp lại, nâng cao năng lực quản trị, nâng cao hiệu quả, cổ phần hóa, thoái vốn, phát triển doanh nghiệp dân doanh, FDI.

Cụ thể, Cục Tài chính doanh nghiệp, Bộ Tài chính cho biết, tính đến ngày 20-12-2017, đã có 45 doanh nghiệp được phê duyệt phương án cổ phần hóa. Theo đó, tổng giá trị thực tế doanh nghiệp là 213.747 tỷ đồng, gấp 6 lần tổng giá trị thực tế các doanh nghiệp đã cổ phần hóa trong năm 2016. Giá trị thực tế phần vốn nhà nước tại doanh nghiệp là 88.390 tỷ đồng, gấp 3,5 lần giá trị thực tế phần vốn nhà nước của các doanh nghiệp đã cổ phần hóa năm 2016. Tổng vốn điều lệ theo phương án cổ phần hóa được phê duyệt là 93.888 tỷ đồng. Trong đó, Nhà nước nắm giữ 42.007 tỷ đồng (chiếm 44,7%), bán cho nhà đầu tư chiến lược 36.346 tỷ đồng (38,7%), bán cho người lao động 354 tỷ đồng (0,37%), bán cho tổ chức công đoàn 20 tỷ đồng (0,02%). Số lượng cổ phần bán đấu giá công khai là 15.159 tỷ đồng, chiếm 16,14% tổng vốn điều lệ.

Về tình hình thoái vốn, trong năm 2017 có 10 đơn vị thực hiện thoái vốn theo Quyết định số 1232/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, trong đó có 8 đơn vị thuộc kế hoạch năm 2017 và 2 đơn vị thuộc kế hoạch năm 2018. Riêng với việc chuyển nhượng vốn nhà nước tại Habeco, Sabeco, Bộ Công Thương đã tổ chức bán đấu giá thành công 343.662.587 cổ phần (53,59% vốn điều lệ) của Sabeco qua Sở Giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh với mức giá thành công bình quân được xác định là 320.000 đồng/cổ phần. Nhà nước thu về khoảng 109.972 tỷ đồng, tương đương 4,8 tỷ USD.

Đối với thoái vốn đầu tư vào các ngành không thuộc ngành sản xuất kinh doanh chính của các tập đoàn, tổng công ty, doanh nghiệp nhà nước, năm 2017 các đơn vị đã thoái được 182 tỷ đồng, thu về 292 tỷ đồng tại 5 lĩnh vực nhạy cảm và thoái được 1.803 tỷ đồng, thu về 2.953 tỷ đồng tại các lĩnh vực khác ngoài 5 lĩnh vực nhạy cảm.

Tại các doanh nghiệp thuộc SCIC quản lý, trong năm 2017, SCIC đã bán vốn tại 40 doanh nghiệp với giá trị là 1.903 tỷ đồng, thu về 21.639 tỷ đồng (trong đó bao gồm cả số thoái vốn của Vinamilk trong năm 2016 với giá trị sổ sách 783,7 tỷ đồng, thu về 11.286,4 tỷ đồng và thoái trong năm 2017 với giá trị sổ sách là 247 tỷ đồng, thu về 8.990 tỷ đồng).

Bài học từ thoái vốn Sabeco

Kết quả đạt được trong năm 2017 là khả quan, tuy nhiên, so với kế hoạch, việc thực hiện cổ phần hóa, cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước còn chậm, chưa đạt tiến độ, kế hoạch đề ra. Cụ thể, Nghị định về Điều lệ tổ chức và hoạt động của một số tập đoàn, tổng công ty lớn vẫn chưa ban hành. Tiến độ phê duyệt đề án cơ cấu lại, cổ phần hóa và thoái vốn nhà nước còn chậm so với kế hoạch đề ra. Việc chậm phê duyệt phương án cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước sẽ ảnh hưởng đến việc tổ chức triển khai cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước nói chung và thực hiện cổ phần hóa, thoái vốn nói riêng. Bên cạnh các bộ, ngành, địa phương đã tích cực triển khai các quyết nghị, chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, song vẫn còn một số bộ, ngành, địa phương, đơn vị còn bị động, chưa quyết liệt, tâm lý một số nơi quá thận trọng, nhiều nơi sợ sai, sợ phải giải trình, gây ảnh hưởng đến việc hoàn thành kế hoạch sắp xếp, cổ phần hóa, thoái vốn, cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước năm 2017 của cả nước.

Công tác đăng ký giao dịch, niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán của các doanh nghiệp nhà nước sau khi cổ phần hóa chưa thực hiện nghiêm túc (có tới 747 doanh nghiệp chưa đăng ký giao dịch, niêm yết trên thị trường chứng khoán). Các doanh nghiệp sau cổ phần hóa chậm được chuyển giao về SCIC.

Đẩy nhanh tiến độ cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp nhà nước phải đồng thời với việc bảo toàn, nâng cao giá trị thu hồi vốn Nhà nước, không để xảy ra thất thoát. Trong năm 2017, thoái vốn Nhà nước tại doanh nghiệp thu được gấp tới 15,52 lần giá trị sổ sách, trong đó riêng thoái vốn tại Sabeco mang lại giá trị gấp 32 lần mệnh giá, đạt lợi ích tối đa cho Nhà nước. Tổng giá trị của doanh nghiệp này khi cổ phần hóa được hạch toán là gần 3 tỷ USD nhưng chỉ sau một năm lên sàn chứng khoán, tuân thủ các báo cáo tài chính minh bạch thì khi thoái 53,59% vốn đã thu về gần 5 tỷ USD. Nếu bán hết, có thể thu được 10 tỷ USD. Bài học ở đây là sự minh bạch trong thoái vốn, áp dụng cơ chế thị trường trong thoái vốn, cổ phần hóa doanh nghiệp. Một số doanh nghiệp nhà nước trước đây bán đi, bán lại không được là vì cổ phần hóa nhưng không niêm yết trên thị trường chứng khoán.

Từ bài học thoái vốn Sabeco, có thể thấy việc kiểm soát chặt chẽ giá trị đất đai của doanh nghiệp, giá trị doanh nghiệp và công khai, minh bạch hoạt động của doanh nghiệp qua niêm yết trên thị trường chứng khoán là bài học lớn của quá trình cổ phần hoá, bán vốn nhà nước. Vì vậy, mỗi doanh nghiệp trước khi cổ phần hóa đều phải được rà soát chi tiết quỹ đất; đất đai phải được kiểm soát chặt chẽ, công khai, minh bạch. Với những doanh nghiệp có quy mô vốn Nhà nước lớn bắt buộc phải kiểm toán trước khi tiến hành cổ phần hóa. Những doanh nghiệp có quy mô vốn nhỏ hơn, nếu thấy cần thiết, vẫn phải tiến hành kiểm toán thẩm định giá trước khi cổ phần hóa.

Nhiệm vụ phía trước còn rất nặng nề

Theo Quyết định số 991/TTg-ĐMDN của Thủ tướng Chính phủ, năm 2018 sẽ có 64 doanh nghiệp cổ phần hóa, trong đó có một số tổng công ty có giá trị vốn rất lớn như: Tổng công ty Viễn thông MobiFone, Tổng công ty Phát điện 1, 2; Tổng công ty Đầu tư phát triển hạ tầng đô thị; Tổng công ty Đầu tư phát triển Nhà Hà Nội... Đây là một kế hoạch rất nặng nề. Bên cạnh đó, số lượng tồn, chưa thoái vốn, cổ phần hóa từ kế hoạch được phê duyệt trong giai đoạn 2011 - 2016 và năm 2017 chuyển sang còn nhiều. Số lượng doanh nghiệp buộc phải chuyển sang thực hiện cổ phần hóa năm 2018 khoảng 25 doanh nghiệp.

Đối với thoái vốn, theo Quyết định 1232/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, năm 2018 sẽ thực hiện thoái vốn tại 181 doanh nghiệp, nghĩa là mỗi tháng phải thoái vốn tại hơn 15 doanh nghiệp, chưa kể số lượng doanh nghiệp thoái vốn tại Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn Nhà nước (SCIC). Như vậy, lượng vốn nhà nước được bán ra thị trường rất lớn. Trong khi đó, số doanh nghiệp thoái vốn theo kế hoạch năm 2017 chỉ đạt 5/135 doanh nghiệp, khiến lượng doanh nghiệp buộc phải chuyển sang năm 2018 còn nhiều. Hơn nữa, các doanh nghiệp bán vốn đợt này có số vốn nhà nước lớn, tỷ lệ bán khá cao như: Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam 24,86%; Tổng công ty Cổ phần Xây dựng công nghiệp Việt Nam 46,75%; Tổng công ty Máy và Thiết bị công nghiệp - Công ty CP 63,54%. Như vậy, khối lượng cổ phần hóa và thoái vốn sẽ tạo sức ép rất lớn trong năm 2018.

Để thực hiện tốt mục tiêu cổ phần hóa và thoái vốn doanh nghiệp nhà nước trong năm 2018, các bộ, ngành cần tiếp tục hoàn thiện thể chế, khung khổ pháp lý về tổ chức quản lý và hoạt động của doanh nghiệp nhà nước, về sắp xếp, cổ phần hóa, thoái vốn theo đúng tinh thần Nghị quyết Trung ương 5 khóa XII về tiếp tục cơ cấu lại, đổi mới và nâng cao hiệu quả doanh nghiệp nhà nước, Nghị quyết của Quốc hội và Đề án mà Chính phủ đã phê duyệt. Tích cực đẩy nhanh quá trình cổ phần hóa, thoái vốn theo kế hoạch đã được phê duyệt (bao gồm cả kế hoạch năm 2017 chuyển sang chưa làm xong); kịp thời tháo gỡ các vướng mắc, bất cập phát sinh.

Tiếp tục cơ cấu lại toàn diện doanh nghiệp nhà nước về tổ chức, chiến lược, quản trị, tài chính, công nghệ, sản phẩm, ngành nghề, nhân sự, tinh thần là tinh giản biên chế sắp xếp lại bộ máy tổ chức. Chủ tịch, Tổng Giám đốc các tập đoàn, tổng công ty Nhà nước phải rà soát, xử lý dứt điểm tồn tại, yếu kém của doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp có vốn Nhà nước, kiên quyết xử lý các doanh nghiệp thua lỗ, các dự án đầu tư không hiệu quả, hiệu quả thấp theo cơ chế thị trường và xác định rõ trách nhiệm của từng đơn vị, cá nhân liên quan.

Hoàn thiện và nâng cao hiệu quả các thiết chế hiện có để hỗ trợ cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước, cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Nâng cao năng lực, hiệu quả hoạt động của Ủy ban Quản lý vốn nhà nước, Tổng Công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước, Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng Việt Nam (VAMC) và Công ty Mua bán nợ Việt Nam (DATC), Quỹ Hỗ trợ sắp xếp và phát triển doanh nghiệp theo cơ chế thị trường và quy định của pháp luật./.

----------------------------------------------------

Tài liệu tham khảo:

(1) Báo cáo tình hình thực hiện tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước và thực hiện Nghị quyết số 35/NQ-CP của Chính phủ về hỗ trợ và phát triển doanh nghiệp 9 tháng đầu năm 2017 của Ban Chỉ đạo đổi mới và phát triển doanh nghiệp, ngày 10-10-2017.

(2) Báo cáo về chính sách, tình hình cổ phần hóa, thoái vốn tại Bộ Tài chính sáng 25-12.

(3) Văn phòng Chính phủ: Thông cáo báo chí về cuộc họp của Ban chỉ đạo về tình hình sắp xếp, cổ phần hóa, thoái vốn, tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước và phát triển doanh nghiệp năm 2017.

(4) Nghị định số 126/2017/NĐ-CP ngày 16-11-2017 về cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, có hiệu lực kể từ ngày 01-01-2018.